به گزارش خبرنگار باشگاه خبرنگاران: فرش ایران با داشتن تاریخی بسیار طولانی و سرشار  از ارزشهای معنوی ایران اسلامی، نشان دهنده فرهنگ اصیل ایرانی در سراسر کشورهای جهان به شمار می رود ، در کشور ما از دیرباز بافتن انواع فرش به نوعی حالت موروثی داشته است. نوشته مورخان، جهانگردان، جنگجویان و آثار مكشوفه از گذشتگان گویای آن است كه فرشبافی به صورت هنری دستی، مردمی، روستایی و عشایری در ایران سابقه ای طولاني دارد، می توان گفت هنر فرش دستباف ایران به مصداقِ: «آنچه که عیان است، چه حاجت به بیان است.» نیازی به وصف ندارد و همگان از زیبایی زایدالوصف آن آگاه هستند. فرش به عنوان نشاني از فكر و اندیشه ایرانی متأثر از حس نوجویی او در طول تاریخ با فراز و نشیب هایی روبرو بوده است؛ گاه با فراغت فكری هنرمندان و محیط مناسبی كه برای رشد و شكوفایی هنر ایشان ایجاد شده به حد اعلای تعالی خود رسیده و گاه صدماتی كه بر اثر مصائب طبیعی و غیر طبیعی بر پیكر جامعه وارد شده، آن را به سوی انزوا و فراموشی سوق داده است.

فرش دستباف در زنجيره توليد به دلیل ويژگي‌هاي اقتصادي و جنبه های تجاری آن و نیز به عنوان صنعتی اشتغال زا و مولد مورد توجه خاص و عام بوده است. باید یادآور شد که این صنعت در دنیای مدرن و رو به پیشرفت نیازمند لطف و عنایت ویژه مسئولان است.

زنجيره توليد و تجارت فرش دستباف در فرآیند،تأمين مواد اوليه در داخل و خارج از كشور(پشم، ابريشم، پنبه) از بخش كشاورزي،مراكز توليدي مربوط آماده مي‌شود، تهيه دار و ابزار قاليبافي كه بخش صنعتی عهده دار آن است، طراحي نقشه فرش و سپس انجام عمليات بافت در كارگاه‌هاي خانگي، واحدهاي توليدي متمركز و غيرمتمركز فرش دستباف در شهرها و روستا انجام مي شودكه آن نیز مربوط به بخش صنعت است،در نهايت توليد فرش دستباف كه ماحصل آن بعد از طي مراحل فوق به انجام مي‌رسد. اما بخش اساسي اين زنجيره عبارت است از فروش و تجارت و بازاريابي و تبليغات و حضور محصولات فرش دستباف در نمايشگاه‌هاي داخلي و خارجي است كه اساسا در فرايند بازاريابي و تجارت قرار دارد .

با توجه به همين بخش اساسي زنجيره توليد يعني فروش، تجارت و بازاريابي ... مهمترين ويژگي فرش دستباف همان ويژگي بارز اقتصادي تجارت و صادرات است؛ چرا كه فرش دستباف همواره يكي از مهمترين و پايدارترين کالای تجاری در ميان 10 قلم عمده صادرات غيرنفتي كشور محسوب مي‌شود. به دليل اهميت صادرات فرش در توسعه روزافزون اين صنعت ضرورت دارد در زمینه توسعه صادرات آن تدابیر ویژه ای اندیشیده شود.

 پس از واگذاري مسئوليت به مركز ملي فرش ايران با برگزاري مستمر نمايشگاه‌هاي داخلي و خارجي و ايجاد زمينه و بستر حضور فعال توليدكنندگان و تجار، تصويب و اجرايي پرداخت يارانه به توليدكنندگان، تبليغات مستمر در رسانه‌هاي داخلي و خارجي براي معرفي فرش دستباف، آموزش به بافندگان و... طي سال‌هاي گذشته امكان توليد و عرضه براساس سوابق مصرف‌كننده و نيز بازارهاي جهاني و شناسايي بازارهاي جديد صادراتي را فراهم کرده است؛ هر چند كه اظهارنظر و پيشنهادات تغيير متولي مركز ملي فرش يكي از عوامل بازدارنده رشد هر چه بيشتر و قدرتمند اين هنر صنعت مهم تلقي مي شود.

در اهداف تشكيل مركز ملي فرش آمده است: «حفظ و اعتلاي مقام و جايگاه والاي فرش دستباف ايران به عنوان يك ميراث گرانقدر فرهنگي و هنري در سطح ملي و بين‌المللي از طريق نظارت، هدايت و حمايت، تشكلهاي مختلف مردمي، هنرمندان، بافندگان، صادركنندگان و همه دست‌اندركاران در عرصه اين صنعت و هنر ملي، حمايت از توسعه صادرات اين محصول در سطح جهان و تلاش در جهت حفظ موقعيت اقتصادي و معرفي موثر اين محصول باارزش است.»

با دقتي عميق‌تر و موشكافانه‌تر به وظايف قانوني مركز ملي فرش ايران توجه هر متخصص و كارشناسي به اين امر معطوف مي‌شود كه هدف بلند اين ماموريت‌ها بازاريابي و توسعه بازارهاي موجود در سطح بازارهاي داخلي و خارجي براي فرش دستباف است.

فراهم کردن زمينه و بستر مناسب برای تقويت بخش خصوصي اعم از توليدكنندگان، فروشندگان و بازرگانان و صادركنندگان در عرصه بازرگاني و تجاري با برگزاري نمايشگاه‌ها، مجامع، جشنواره‌ها و همايش‌هاي علمي در داخل و خارج از كشور و مشارکت نهادها و حضور فعال در آنها، از ماموريت‌هاي مهم مركزي ملي فرش ايران وابسته به وزارت بازرگاني سابق وزارتخانه جديد صنعت، معدن و تجارت است.

سیدمرتضی عراقچی عضو هیات رئیسه اتحادیه صادرکنندگان فرش دستباف ایران در گفتگو با خبرنگار باشگاه خبرنگاران با بیان این مطلب که فرش دستباف ایران دچار بیماری شده است افزود: در حال حاضر فرش دستباف در حوزه صادرات با مشکلات زیادی دست پنجه نرم می کند و اگر به دادش نرسیم، شاهد افول روزافزون اين صنعت در بازارهاي رقابتي خواهیم بود.

وی با اشاره به اینکه بالا بودن قیمت تمام شده فرش دستباف ایران در قیاس با تولیدات دیگر کشورها موجب تنزل جایگاه فرش ایران در بازارهای رقابتی شده است، ادامه داد: ظهور و گسترش شبکه‌های دلالی و واسطه‌ای در صنعت فرش دستباف و دخالت واسطه‌گران در تأمین مواد اولیه تولید فرش از کشورهای شرقی سبب شده است شاهد افت کیفیت و کاهش تولید فرش دستباف ایران باشیم.

عضو هیات رئیسه اتحادیه صادرکنندگان فرش دستباف ایران افزود: صنعت فرش دستباف ایران به دلیل نبود حمایت‌های تسهیلاتی، بالا بودن نرخ دستمزد نیروی انسانی، رشد روزافزون هزینه‌های انرژی، بالا رفتن هزینه‌های حمل و نقل و تعدیل قدرت رقابت‌پذیری همچنان در مسیر تنزل قرار گرفته است که در صورت بي توجهي مسئولان شاهد حذف صنعت فرش ایران از چرخه اقتصادی خواهیم بود.

وی گفت: فرش دستباف ايران با قدمت چند هزار ساله به دليل برخي بي‌توجهي‌ها، قرباني اميال گروهي سودجو شده كه منافع آنها در گرو وارد كردن مواد اوليه اين صنعت از ديگر كشورها و حتي وارد كردن فرش‌هاي بافت كشورهايي نظير چين، پاکستان به بازار ايران شده است كه متأسفانه اين صنعت را با چالش‌هاي زيادي مواجه کرده است.

عراقچی به چالش‌هاي عمده پيش ‌روي فرش دستباف در کشور اشاره کرد و افزود: این چالش ها در واقع ناشي از حذف يارانه‌ها و نيز افزايش بهاي نهاده‌هاي توليد، رشد روزافزون دست‌مزدها، خروج نيروهاي شاغل از اين حوزه، محدوديت مالي خريداران بنا به شرايط اقتصادي روز است كه در صورت بي‌توجهي به اين مقولات بايد افول روزافزون اين صنعت در بازارهاي رقابتي را بپذیریم.

وی تصریح کرد: نبود قوانين و مقررات پايدار در حمايت از صنعت فرش دستباف و بي‌توجهي برنامه‌ريزان و سياستگذاران اقتصادي به اين صنعت سبب شده است بسياري از كشورهاي نوظهور در اين صنعت از جمله چين و هند در بازارهاي رقابتي از ايران پيشي گرفته و جايگاه مطلوبي را از آن خود كنند.

عضو هیات رئیسه اتحادیه صادرکنندگان فرش ستباف ایران تأکید کرد: توسعه واردات مواد اوليه بي‌كيفيت توليد فرش دستباف از ديگر كشورها به خصوص چين سبب شده است افت كيفي فرش توليدي ايران و تنزل مرتبه روزافزون جايگاه فرش دستباف در قياس با ديگر كشورها در بازارهاي رقابتي جهان با سرعت بیشتری پیش برود.

وی گفت: برخي از کارشناسان، مديريت‌ جامع و به‌‌كارگيري تمهيدات اجراي مؤثر را تعيين‌كننده در سرنوشت توليد، صادرات و كاهش مصرف انرژي مي‌دانند و معتقدند توسعه و ترفيع جايگاه صنعت و هنر فرشبافي ايران در گرو بومي‌سازي تمام پيش‌نيازهاي توليد فرش دستباف و توسعه بازارهاي فرش ايران در سطوح بين‌المللي است.

*

عراقچی افزود: با وجود وعده های مسئولان حوزه صنعت، معدن و تجارت در روز ملی صنعت برای پرداخت جوایز صادراتی، اما متاسفانه هم جوایز صادراتی به این صنعت پرداخت نشده و سبب شد این هنر صنعت با مشکل مواجه شود.

وی تاکید کرد: شاید پرداخت جوایز صادراتی و حمایت دولت از صنعت فرش دستباف و ارائه تسهیلات ارزان قیمت بتواند گره ای از مشکلات این صنعت بگشاید.

عراقچی یادآور شد: متأسفانه به دليل نبود سياستگذاري‌هاي صحيح و بي‌توجهي مسئولان، فرش ايران با قدمت چند هزار ساله با نقشه‌هاي اصيل هنوز در بسياري از كشورها توسعه يافته و در حال توسعه ناشناخته مانده است؛ اين در حالي است كه كشورهاي نوظهور در اين صنعت طي مدت كوتاه در قياس با ايران رشد قابل توجهي داشته و درصد اعظمي از مبادلات اقتصادي را به خود اختصاص داده است، لذا به نظر مي‌رسد صنعت فرش دستباف ايران با قدمت چند هزار ساله به دليل بي‌توجهي مسئولان امر، فداي اميال گروهي سودجو شده كه منافع آنها در گرو وارد كردن مواد اوليه اين صنعت از ديگر كشورها و حتي وارد كردن فرش‌هاي بافت كشورهايي نظير چين به بازار ايران شده است.

*******

در ادامه صادق خدایی کارشناس صنعت فرش دستباف در مورد دلایل حذف تولیدکنندگان ایرانی از چرخه تأمین‌کنندگان مواد اولیه فرش دستباف، گفت: از آنجا که تولید مواد اولیه فرش در ایران به دلیل نبود حمایت‌های لازم هزینه‌ بر تر از دیگر کشورهای فعال در این زمینه است لذا تولید مواد اولیه فرش در ایران توجیه اقتصادی ندارد.

وی با اشاره به اینکه طی سال‌های نه‌چندان دور تمامی مواد اولیه مورد نیاز برای تولید فرش دستباف توسط تولیدکنندگان داخلی تأمین می‌شد، تصریح کرد: بافندگان فرش دستباف ایرانی حتی در صورت عهده دار شدن هزینه‌های نیروی انسانی و تأمین مواد اولیه فرش دستباف، متأسفانه پس از اتمام کار از جایگاه مناسبی در رقابت با دیگر کشورها برخوردار نیستند. بنابراین چندان رقبتی برای تولید مواد اولیه فرش در ایران وجود ندارد.

خدایی تاکیدکرد: البته در رقابت با دیگر تولیدکنندگان خارجی امکان اینکه بتوانیم از کارمزد نیروی کار برای تأمین انتظارات بازار کسر کنیم وجود ندارد بنابراین تولیدکنندگان به جای کسر از کارمزد تولیدکنندگان فرش دستباف مجبور به تأمین مواد اولیه فرش ارزان می‌شوند که به طبع از کیفیت نازل‌تری در قیاس با تولیدات دیگر کشورها برخوردار است.

این کارشناس افزود: استفاده از چنین ترفندهایی برای کاهش قیمت فرش دستباف ایران منجر به تضعیف جایگاه فرش ایرانی در بازارهای داخل و خارج و افت محسوس کیفیت فرش‌های ایرانی شده است، معتقدم اگر راهکارهای کاهش قیمت تمام شده فرش دستباف ایران در دستورکار مسئولان امر قرار نگیرد تولیدکنندگان ایرانی توان حضور در بازارهای داخلی و خارجی را بیش از آنچه که امروز هست از دست خواهند داد.

در ادامه عبدالحسین کاشی زاده تولید کننده فرش دستباف با اشاره به اینکه صنعت فرش ایران نماد هنر و اندیشه ایرانیان کهن و از جمله دستاوردهای ایرانیان اصیل است، افزود: صنعتی‌سازی فرش دستباف، استفاده از تمامی ظرفیت‌های تولیدی با متمرکز کردن پتانسیل‌های در اختیار، تأمین مواد اولیه با کیفیت از داخل، کاهش قیمت‌تمام شده فرش و تولید فرش دستباف با رویکرد بروزرسانی طرح‌ها و انتظارات بازار داخل و خارج از جمله الزاماتی هستند که در مسیر تعالی این صنعت باید به آنها توجه داشت.

وی گفت: صنعت فرش ایران امروز در جایگاهی قرار دارد که در صورت تداوم بی‌توجهی‌ها و گسترش دخالت دلالان و واسطه‌گران در امر تولید و عرضه این کالا به زودی از چرخه اقتصادی کشور حذف و برای همیشه دوران پررونق فرش دستباف ایرانی فراموش خواهد شد، این در حالی است که تمامی جوامع پیشرفته امروزه از ظرفیت‌های اینچنینی برای معرفی فرهنگ، اندیشه و باورهای خود به جهانیان بهره برده و جایگاه خود را با استناد به این ابزار در عرصه‌های بین‌المللی تحکیم می‌بخشند.

کاشی زاده در خصوص تدابیر مورد تأکید برای بروزرسانی صنعت فرش دستباف ایران اظهار داشت: همانگونه که معتقدیم هنر، به لحاظ ارزشی غیرقابل خرید و فروش است باید در استفاده از هنر برای تولید فرش دستباف نیز تمهیدات تأثیرگذاری اتخاذ کنیم که علاوه بر ایجاد تحول دراین صنعت منجر به گرایش خریداران به سمت و سوی فرش ایرانی شود.

وی با اشاره به اینکه در تولید فرش دستباف ایرانی دیگر نمی‌شود تنها به کیفیت اکتفا کرد، تصریح کرد:‌ با توجه به انتظارات بازار زمانی قادر به احیاء و تثبیت جایگاه فرش دستباف ایرانی در بازارهای جهانی خواهیم بود که بتوانیم در مسیر تولید فرش دستباف کیفیت را توأم با کمیت مدنظر داشته باشیم.

این تولیدکننده ادامه داد: به عبارتی پس از پذیرش سفارش‌ متقاضیان فرش دستباف ایرانی چه از داخل و چه از خارج باید ضمن توجه به کیفیت فرش تولیدی باید سرعت را نیز چاشنی کار کنیم تا بتوانیم مطابق با بازده‌زمانی تعریف شده سفارش‌ها و انتظارات سفارش‌دهندگان را تأمین و کالاهای مورد تقاضای آنها را در اختیارشان قرار دهیم زیرا در غیر این صورت موجب ترد متقضیان از بازار فرش ایران خواهیم شد.

وی با تأکید بر اینکه تولید متناسب با ظرفیت، بازده‌زمانی و انتظارات بازار از جمله چالش‌های مهم و تعیین‌کننده پیش‌روی صنعت فرش ایران است، افزود: هر چندکه به دلیل پراکندگی صادرکنندگان فرش دستباف آمار جامعی از میزان و ارزش فرش‌های صادر شده به دیگر کشورها در دست نیست اما بررسی‌ها و تحولات بازار حاکی از افت شدید صادرات فرش دستباف ایران طی سال اخیر در قیاس به سال‌های گذشته است.

کاشی زاده با اشاره به اینکه استفاده از تمام ظرفیت‌ها برای بازاریابی و شناسایی کشورهای هدف متقاضی فرش ایران، گفت: اگر معتقد به ثمربخش‌ بودن اشتغال زایی در ارزآوری هستیم با توجه به تحولات جاری بازار و نیاز جامعه جهانی باید به اهمیت صنعتی‌سازی تولیدات داخلی بیشتر از هنری بودن محصول تولیدی توجه داشته باشیم؛ البته این به آن مفهوم نیست که کیفیت را فدای کمیت کنیم اما باید در عمل به تعهدات با تکفل بیشتری در عرصه حضور داشته باشیم.

وی با تأکید بر اینکه در بازار امروز سلیقه مصرف‌کننده در انتخاب نوع رنگ‌، طرح،‌ ابعاد و تمامی الزامات تولید و عرضه یک کالا تعیین‌کننده است، تصریح کرد: به دلیل عدم به روزرسانی طرح‌های اصیل ایرانی، بي توجهي به انتظارات مصرف‌کنندگان و نیاز بازار امروزه شاهد عرضه فرش‌هایی با طرح‌ها و نقوش خارجی در بازار هستیم که این خود تهدید بسیار جدی برای فرهنگ و هنر ایرانی با قدمت کهن تلقی می‌شود.

در ادامه ناصر معصومیان کارشناس صنعت فرش دستباف با اشاره به بالا بودن کارمزد نیروی انسانی شاغل در صنعت فرش دستباف، کارمزد نیروی انسانی فرش‌باف دیگر کشورها را یک‌دهم نیروی کار ایرانی برشمرد و افزود: کشورهای رقیب ایران در تولید فرش دستباف ضمن ارزیابی الزامات بازار در داخل و خارج و تجهیزکارگاه‌های تولیدی به دستگاه‌های صنعتی، راهکارهای مناسبی را نیز با توجه به موقعیت‌های اقلیمی و منطقه‌ای برای تأمین مواد اولیه صنعت فرش‌بافی و حذف واسطه‌گران تأمین‌کننده مواد اولیه از چرخه تولید فرش دستباف تعریف کردند که با اجرایی شدن این تدابیر قیمت‌تمام شده فرش تولیدی رقبای ایران به تناسب انتظار بازار کاهش یافته است.

وی تصریح کرد: صنعتی‌سازی تولید فرش دستباف از جمله عوامل تعیین‌کننده در کاهش قیمت تولید، افزایش بهره‌وری، رشد کیفی و کمی محصول تولیدی مطابق با پرسه زمانی تعیین شده است که در سایه تشکیل کارگاه‌های متمرکز و مدیریت متمرکز حاصل شده است.

معصومیان ضمن تأکید بر اینکه تأمین انتظارات بازار‌ فرش دستباف در داخل و خارج کشور، مستلزم تعریف‌ سازوکارهای رقابتی است، اظهار داشت: یکی از عمده چالش‌های پیش‌روی صنعت فرش دستباف ایران قبول سفارش و عمل به تعهدات، مطابق بازده زمانی تعریف شده است چرا که به دلیل تداوم شیوه‌های سنتی تولید فرش دستباف در ایران امکان مدیریت پروژه‌ از زمان پذیرش تا تحقق وجود ندارد که این اتفاق موجب نارضایتی سفارش‌دهندگان و خروج تدریجی ایران از چرخه رقابت می‌شود.

این کارشناس ادامه داد: متأسفانه اکثر کارگاه‌های تولیدی فرش دستباف ایران با تسهیلات حمایتی کوتاه مدت و بهره بالا اداره می‌شوند در حالی که استفاده از ظرفیت‌های مالی یک کشور برای تولید به این شیوه، در اقتصاد‌های تولید محور امروزی منسوخ شده است زیرا در چنین اقتصادهایی تولیدکنندگان به جای تلاش در مسیر تعالی مجبور به اتخاذ شیوه‌های غیرمتعارفی برای عمل تعهدات می‌شوند که در نهایت منجر به افت کیفی و کمی کالا و محصول تولیدی می‌شود.

با توجه به مطالب یاد شده می توان گفت با برنامه‌ريزي، سياست گذاري، هدايت، حمايت و نظارت به منظور ساماندهي امور مربوط به تامين مواد اوليه مرغوب توليد و تجارت فرش دستباف ، رقابت‌پذيري، ايجاد تقاضاي جديد و ترويج فرهنگ سفارش پذيري براي فرش دستباف در بازارهاي جهاني با حفظ اصالت‌هاي آن و پيشنهاد قوانين و مقررات تشويقي در اين حوزه، حفظ و احيا و ارتقاي جنبه‌هاي هنري و فرهنگي فرش دستباف،شناخت نقاط ضعف و قوت و فرصت‌ها و تهديدها درباره مسائل فني، هنري، اجرايي، اقتصادي، اجتماعي و مديريتي هنر صنعت فرش دستباف ايران با تكيه بر رويكرد علمي و پژوهش‌ي و اصالت‌هاي تاريخي و فرهنگي آن، بسترسازي و فراهم كردن زمينه‌هاي لازم جهت ايجاد، توسعه و تقويت تشكلهاي صنفي و مدني در سطوح منطقه‌اي و ملي، حمايت از بافندگان و توليدكنندگان و بازرگانان و نيروهاي خلاق و نوآور در هنر- صنعت فرش دستباف، برگزاري و يا مشاركت در نمايشگاه‌ها، مجامع، جشنواره‌ها و همايش‌هاي علمي در داخل و خارج كشور و فراهم كردن زمينه‌هاي لازم براي فعاليت بخش خصوصي در اين عرصه، انجام فعاليت‌هاي تبليغاتي به منظور شناساندن ابعاد مختلف فرش دستباف با استفاده از رسانه‌هاي مختلف و بسترسازي به منظور فعال شدن بخشهاي خصوصي،برنامه‌ريزي و سياستگزاري به منظور بازاريابي و توسعه بازارهاي موجود در سطح بازارهاي داخلي و خارجي براي فرش دستباف می توان حیات دوباره به این صنعت بخشید.

گزارش از: حبیبه رحیمیان