قطر مهره اي بي ثبات در خاورميانه
پايگاه خبري ميدل ايست آنلاين در تحليلي به قلم "مصطفي لباد" رئيس مرکز پژوهش هاي منطقه اي و راهبردي الشرق مصر، به بررسي جايگاه و نقش کشور کوچک قطر در تحولات خاورميانه پرداخت.
به گزارش
سرويس بين الملل باشگاه
خبرنگاران، در اين تحليل که با عنوان( قطر، روياهاي بلند و توانايي محدود) منتشر شد ضمن طرح سئوالاتي سياست هاي قطر سياست هايي بي ثبات خوانده شده و آمده است اين کشور در مواضع سياسي اش از اين شاخه به آن شاخه مي پرد.
"سياست هاي پرنوسان قطر در منطقه چگونه قابل بررسي است؟ چگونه است که قطر به عنوان اولين کشور عرب خليج فارس با اسرائيل روابط علني تجاري برقرارمي کند و هم زمان در جنگ سال 2006 اسرائيل با لبنان( جنگ 33 روزه) با لبنان ابراز همدردي مي کندو حتي در ادامه در بازسازي جنوب لبنان حاضر مي شود؟ ائتلاف قطر با سوريه در سال هاي 2005 تا 2009 و به يک باره کودتا عليه اين ائتلاف و پيشگام شدن در خط مقدم کشورهايي که خواهان استفاده از قدرت نظامي خارجي براي براندازي نظام سوريه هستند ناشي از چه عواملي است؟چرا قطر کوچک در منازعات بزرگي در منطقه ميانجي مي شود که کشورهاي بزرگ از حل آن عاجز مانده اند؟ "
تامل در برخي ارقام به خوبي ثابت مي کند که شرايط قطر در منطقه چگونه است.
مساحت قطر 11 هزار و 437 کيلومتر مربع است که به اندازه ايالت کوچک کانکتيکات آمريکا و اندکي بزرگ تر از لبنان است.
در مقابل کشور عربستان دو ميليون و صد هزار کيلومتر مربع مساحت دارد که از نظر اندازه 185 برابر قطر است و ايران نيز با يک ميليون و 648 هزار کيلومتر مربع 144 برابر قطر است.
از نظر جمعيت نيز مشکل قطر مشهود است ، اين کشور 250 هزار نفر جمعيت بومي دارد يعني يک صدم عربستان و يک سيصدم ايران.
بررسي وسعت و جمعيت قطر با دو همسايه بزرگش نشان مي دهد که از هر نظري که بسنجيم هيچ تناسبي ميان اين کشور با دو همسايه قدرتمندش يعني عربستان و ايران نيست.
حال در چنين شرايطي اگر قطر خود را به انواع سلاح هاي مدرن هم تجهيز کند و قدرت نظامي اش را هر چه هم تقويت کند قادر نيست قدرت بازدارندگي خوبي براي اين کشور در برابر خطر همسايگانش داشته باشد زيرا قلمرو کوچک اين کشور و جمعيت اندکش سبب مي شود حتي سرمايه هنگفتش نيز نتواند مانعي در برابر تهديدات باشد.
سرمايه گازي قطر 900 تريليون فوت مکعب ارزيابي مي شود و از اين نظر پس از روسيه وايران در مقام سوم جهان قرار دارد.
اين ميزان سرمايه با جمعيت و وسعت اندک سبب شده است تا درآمد سرانه اين کشور در رتبه نخست جهان جاي بگيرد زيرا ميانگين در آمد سرانه يک فرد در اين کشور 77 هزار دلار آمريکاست.
با ين اوصاف اين کشور براي تامين امنيتش بايد در انديشه خارج از مرزها باشد تا در صورت احساس خطر از طرف همسايگان بزرگش، بتواند با کمک کشورهاي ديگر امنيتش را تامين کند.
خاندان حاکم بر قطر بر همين اساس و با هدف رهايي از خطر عربستان در سال 1916 با بريتانيا ائتلاف کردند و انگليس به نوعي تامين امنيت تاج و تخت قطر را بر عهده گرفت.
واگذاري رايگان پايگاه هوايي (عيديد) قطر به آمريکا در جنگ سال 2003 آمريکا با عراق، بايد از همين زاويه تعبير شود.
پايگاه عيديد همان پايگاهي است که ساخت آن از سال 1996 يعني يک سال پس از رسيدن تاج و تخت به امير جديد قطر آغاز شده بود.
آل ثاني به عنوان خاندان حاکم بر قطر از قبيله تميم هستند ، اقامتگاه اساسي خاندان تميم در جنوب نجد( نجد در حال حاضر بخشي از عربستان است) بود، ولي اين قبيله در اوايل قرن هيجدهم از آنجا به قطر کوچ کردند تا در اوايل قرن نوزدهم در دوحه مستقر شوند.
اين تاريخچه کوتاه از اين حيث عنوان شد که بگوييم در واقع از نظر ريشه، آل ثاني انديشه وهابي دارند در نتيجه قطر پس از عربستان دومين کشور وهابي در جهان است اما نگراني مهم اين کشور اين است که هر لحظه ممکن است عربستان آن را به خاک خود ملحق کند.
اين نگراني وقتي بيشتر مي شود که مشکلات مرزي ميان عربستان و قطر را به ياد بياوريم ضمن اينکه کودتاي سال 1996 عليه امير کنوني قطر که هدفش کنار زدن او و واگذاري مجدد تاج و تخت به پدرش بود با مشارکت و برنامه ريزي عربستان بوده است.
در قرن بيستم قطر پنج بار شاهد انتقال قدرت در ميان خاندان آل ثاني بود يعني در سال هاي 1913 ، 1949، 1960، 1972 و 1995 و در هر پنج بار نيز دست هاي عربستان در پشت پرده اين تغييرات ديده مي شد.
عربستان علاوه بر دست داشتن در چنين تحولاتي هميشه از قشري خاص در خاندان آل ثاني حمايت کرد تا از اين طريق سبب شکاف در خاندان آل ثاني شود.
عربستان يکي از حاميان شاهزاده جاسم بن حمد وليعهد قطر بود که در سال 2003 جاي خود را به برادر ناتني وکوچک ترش يعني شاهزاده تميم داد تا وليعهدي که عربستان از او حمايت مي کرده است ديگر وليعهد قطر نباشد.
آنچه گفته شد ثابت مي کند که عربستان جدي ترين تهديد عليه قطر است و ائتلاف قطر با قدرت هاي بزرگ با هدف مقابله با اين تهديد خارجي است.
در علوم سياسي کشورهاي کوچک گزينه هاي متنوعي براي تامين امنيتشان ندارند در نتيجه در اين زمينه يا بايد خود را با قدرت هاي بزرگ پيوند بزنند يا براي رهايي از تهديدات با اتخاذ سياست هايي در پي ايجاد موازنه باشند چنانچه قطر اين سياست را در برخورد با ايران و عربستان در پيش گرفت.
با پايان جنگ جهاني دوم در برابر کشورهاي کوچک راه سومي نيز براي دور کردن تهديدات قرار گرفت و آن ائتلاف با مجموعه کشورهايي از سازمان هاي بين المللي است البته به نظر مي رسد قطر در ميان اين سه گزينه ترجيح داد هر سه مورد را داشته باشد.
دوحه از يک سو با واشنگتن روابط امنيتي شفاف دارد ، از سوي ديگر براي ايجاد موازنه، با اسرائيل روابط کاري خوبي دارد.
با اين اوصاف بايد گفت: قطر سياست هاي متناقض منطقه اي را در خاورميانه با هم جمع کرده است تا از آن ها براي تامين منافعش استفاده کند.
امير قطر يک سال پس از نشستن بر تخت سلطنتي شبکه الجزيره را راه انداخت ، در همين سال نمايندگي تجاري قطر و اسرائيل در دوحه وتل آويو راه افتاد تا نمايندگان تجاري هم زمان نقش سفير را نيز بازي کنند.
شبکه الجزيره از زمان آغاز به کار تاکنون سعي کرد به بازوي منطقه اي قطر و اهرمي براي فشار بر همسايگاني چون عربستان باشد و در اين زمينه با بهره گرفتن از متخصصان، فاصله گرفتن از سانسور خبري و تحت پوشش قرار دادن تمامي تحولات از فلسطين تا دموکراسي و آزادي، در پوشش تحولات منطقه اي موفق عمل کرد.
الجزيره از اين نظر پيگير سياست هاي خاندان آل ثاني است که مثلا در جنگ سال 2003 آمريکا عليه عراق، در صدر شبکه هاي مخالف جنگ قرار گرفت حال آنکه از کشوري پخش مي شد که پايگاه هوايي موسوم به عيديدش در اختيار نيروهاي مهاجم به عراق بوده است چنانچه همين روش را در جنگ سي و سه روزه اسرائيل عليه لبنان در پي گرفت تا با چنين سياست هايي محبوب عراقي ها و لبناني و ديگر عرب ها شود.
آل ثاني در قطر توانست از دريچه شبکه الجزيره وارد خانه هاي مردم در جهان عرب شود و از اين طريق راه را براي توجيه سياست هاي پرنوسانش باز کند.
شهرت الجزيره و استفاده ابزاري آل ثاني از اين شبکه براي توجيه سياست هايشان امروزه به يکي از نگراني هاي جدي سران عرب تبديل شده است همانگونه که اين شبکه سبب شد تا انديشه هاي متفاوت اعم از ليبرال، اسلام گرا و سکولار نگاهشان به قطر متوجه شود.
سياست قطر در دادن تابعيت به ورزشکاران برتر جهان يا ميزباني جام جهاني 2024 نيز مي تواند مشابه همان سياستي باشد که پيش از اين در راه اندازي شبکه الجزيره هدف بوده است هر چند اين تلاش ها نتيجه سرمايه کلاني است که در دستان خاندان آل ثاني است.
"سياست هاي پرنوسان قطر در منطقه چگونه قابل بررسي است؟ چگونه است که قطر به عنوان اولين کشور عرب خليج فارس با اسرائيل روابط علني تجاري برقرارمي کند و هم زمان در جنگ سال 2006 اسرائيل با لبنان( جنگ 33 روزه) با لبنان ابراز همدردي مي کندو حتي در ادامه در بازسازي جنوب لبنان حاضر مي شود؟ ائتلاف قطر با سوريه در سال هاي 2005 تا 2009 و به يک باره کودتا عليه اين ائتلاف و پيشگام شدن در خط مقدم کشورهايي که خواهان استفاده از قدرت نظامي خارجي براي براندازي نظام سوريه هستند ناشي از چه عواملي است؟چرا قطر کوچک در منازعات بزرگي در منطقه ميانجي مي شود که کشورهاي بزرگ از حل آن عاجز مانده اند؟ "
تامل در برخي ارقام به خوبي ثابت مي کند که شرايط قطر در منطقه چگونه است.
مساحت قطر 11 هزار و 437 کيلومتر مربع است که به اندازه ايالت کوچک کانکتيکات آمريکا و اندکي بزرگ تر از لبنان است.
در مقابل کشور عربستان دو ميليون و صد هزار کيلومتر مربع مساحت دارد که از نظر اندازه 185 برابر قطر است و ايران نيز با يک ميليون و 648 هزار کيلومتر مربع 144 برابر قطر است.
از نظر جمعيت نيز مشکل قطر مشهود است ، اين کشور 250 هزار نفر جمعيت بومي دارد يعني يک صدم عربستان و يک سيصدم ايران.
بررسي وسعت و جمعيت قطر با دو همسايه بزرگش نشان مي دهد که از هر نظري که بسنجيم هيچ تناسبي ميان اين کشور با دو همسايه قدرتمندش يعني عربستان و ايران نيست.
حال در چنين شرايطي اگر قطر خود را به انواع سلاح هاي مدرن هم تجهيز کند و قدرت نظامي اش را هر چه هم تقويت کند قادر نيست قدرت بازدارندگي خوبي براي اين کشور در برابر خطر همسايگانش داشته باشد زيرا قلمرو کوچک اين کشور و جمعيت اندکش سبب مي شود حتي سرمايه هنگفتش نيز نتواند مانعي در برابر تهديدات باشد.
سرمايه گازي قطر 900 تريليون فوت مکعب ارزيابي مي شود و از اين نظر پس از روسيه وايران در مقام سوم جهان قرار دارد.
اين ميزان سرمايه با جمعيت و وسعت اندک سبب شده است تا درآمد سرانه اين کشور در رتبه نخست جهان جاي بگيرد زيرا ميانگين در آمد سرانه يک فرد در اين کشور 77 هزار دلار آمريکاست.
با ين اوصاف اين کشور براي تامين امنيتش بايد در انديشه خارج از مرزها باشد تا در صورت احساس خطر از طرف همسايگان بزرگش، بتواند با کمک کشورهاي ديگر امنيتش را تامين کند.
خاندان حاکم بر قطر بر همين اساس و با هدف رهايي از خطر عربستان در سال 1916 با بريتانيا ائتلاف کردند و انگليس به نوعي تامين امنيت تاج و تخت قطر را بر عهده گرفت.
واگذاري رايگان پايگاه هوايي (عيديد) قطر به آمريکا در جنگ سال 2003 آمريکا با عراق، بايد از همين زاويه تعبير شود.
پايگاه عيديد همان پايگاهي است که ساخت آن از سال 1996 يعني يک سال پس از رسيدن تاج و تخت به امير جديد قطر آغاز شده بود.
آل ثاني به عنوان خاندان حاکم بر قطر از قبيله تميم هستند ، اقامتگاه اساسي خاندان تميم در جنوب نجد( نجد در حال حاضر بخشي از عربستان است) بود، ولي اين قبيله در اوايل قرن هيجدهم از آنجا به قطر کوچ کردند تا در اوايل قرن نوزدهم در دوحه مستقر شوند.
اين تاريخچه کوتاه از اين حيث عنوان شد که بگوييم در واقع از نظر ريشه، آل ثاني انديشه وهابي دارند در نتيجه قطر پس از عربستان دومين کشور وهابي در جهان است اما نگراني مهم اين کشور اين است که هر لحظه ممکن است عربستان آن را به خاک خود ملحق کند.
اين نگراني وقتي بيشتر مي شود که مشکلات مرزي ميان عربستان و قطر را به ياد بياوريم ضمن اينکه کودتاي سال 1996 عليه امير کنوني قطر که هدفش کنار زدن او و واگذاري مجدد تاج و تخت به پدرش بود با مشارکت و برنامه ريزي عربستان بوده است.
در قرن بيستم قطر پنج بار شاهد انتقال قدرت در ميان خاندان آل ثاني بود يعني در سال هاي 1913 ، 1949، 1960، 1972 و 1995 و در هر پنج بار نيز دست هاي عربستان در پشت پرده اين تغييرات ديده مي شد.
عربستان علاوه بر دست داشتن در چنين تحولاتي هميشه از قشري خاص در خاندان آل ثاني حمايت کرد تا از اين طريق سبب شکاف در خاندان آل ثاني شود.
عربستان يکي از حاميان شاهزاده جاسم بن حمد وليعهد قطر بود که در سال 2003 جاي خود را به برادر ناتني وکوچک ترش يعني شاهزاده تميم داد تا وليعهدي که عربستان از او حمايت مي کرده است ديگر وليعهد قطر نباشد.
آنچه گفته شد ثابت مي کند که عربستان جدي ترين تهديد عليه قطر است و ائتلاف قطر با قدرت هاي بزرگ با هدف مقابله با اين تهديد خارجي است.
در علوم سياسي کشورهاي کوچک گزينه هاي متنوعي براي تامين امنيتشان ندارند در نتيجه در اين زمينه يا بايد خود را با قدرت هاي بزرگ پيوند بزنند يا براي رهايي از تهديدات با اتخاذ سياست هايي در پي ايجاد موازنه باشند چنانچه قطر اين سياست را در برخورد با ايران و عربستان در پيش گرفت.
با پايان جنگ جهاني دوم در برابر کشورهاي کوچک راه سومي نيز براي دور کردن تهديدات قرار گرفت و آن ائتلاف با مجموعه کشورهايي از سازمان هاي بين المللي است البته به نظر مي رسد قطر در ميان اين سه گزينه ترجيح داد هر سه مورد را داشته باشد.
دوحه از يک سو با واشنگتن روابط امنيتي شفاف دارد ، از سوي ديگر براي ايجاد موازنه، با اسرائيل روابط کاري خوبي دارد.
با اين اوصاف بايد گفت: قطر سياست هاي متناقض منطقه اي را در خاورميانه با هم جمع کرده است تا از آن ها براي تامين منافعش استفاده کند.
امير قطر يک سال پس از نشستن بر تخت سلطنتي شبکه الجزيره را راه انداخت ، در همين سال نمايندگي تجاري قطر و اسرائيل در دوحه وتل آويو راه افتاد تا نمايندگان تجاري هم زمان نقش سفير را نيز بازي کنند.
شبکه الجزيره از زمان آغاز به کار تاکنون سعي کرد به بازوي منطقه اي قطر و اهرمي براي فشار بر همسايگاني چون عربستان باشد و در اين زمينه با بهره گرفتن از متخصصان، فاصله گرفتن از سانسور خبري و تحت پوشش قرار دادن تمامي تحولات از فلسطين تا دموکراسي و آزادي، در پوشش تحولات منطقه اي موفق عمل کرد.
الجزيره از اين نظر پيگير سياست هاي خاندان آل ثاني است که مثلا در جنگ سال 2003 آمريکا عليه عراق، در صدر شبکه هاي مخالف جنگ قرار گرفت حال آنکه از کشوري پخش مي شد که پايگاه هوايي موسوم به عيديدش در اختيار نيروهاي مهاجم به عراق بوده است چنانچه همين روش را در جنگ سي و سه روزه اسرائيل عليه لبنان در پي گرفت تا با چنين سياست هايي محبوب عراقي ها و لبناني و ديگر عرب ها شود.
آل ثاني در قطر توانست از دريچه شبکه الجزيره وارد خانه هاي مردم در جهان عرب شود و از اين طريق راه را براي توجيه سياست هاي پرنوسانش باز کند.
شهرت الجزيره و استفاده ابزاري آل ثاني از اين شبکه براي توجيه سياست هايشان امروزه به يکي از نگراني هاي جدي سران عرب تبديل شده است همانگونه که اين شبکه سبب شد تا انديشه هاي متفاوت اعم از ليبرال، اسلام گرا و سکولار نگاهشان به قطر متوجه شود.
سياست قطر در دادن تابعيت به ورزشکاران برتر جهان يا ميزباني جام جهاني 2024 نيز مي تواند مشابه همان سياستي باشد که پيش از اين در راه اندازي شبکه الجزيره هدف بوده است هر چند اين تلاش ها نتيجه سرمايه کلاني است که در دستان خاندان آل ثاني است.
