دانشنامه حقوقي/
آشنايي با جرم و راه‌هاي پيشگيري از وقوع آن
امنیت اقتصادی و اجتماعی از مباحث عمده در زندگی امروزین است که البته امروزه دیگر امنیتِ اجتماعی شده و صرفاً یك بحث روشنفكری و منحصر به مراكز آكادمیك نیست. بلكه یك ضرورت اجتناب ناپذیر بوده كه بایستی امنیت از درون جامعه بجوشد.
به گزارش خبرنگار حقوقي قضايي باشگاه خبرنگاران، امنیت اقتصادی و اجتماعی از مباحث عمده در زندگی امروزین است که البته امروزه دیگر امنیتِ اجتماعی شده و صرفاً یك بحث روشنفكری و منحصر به مراكز آكادمیك نیست. بلكه یك ضرورت اجتناب ناپذیر بوده كه بایستی امنیت از درون جامعه بجوشد.
**انواع پیشگیری
پیشگیری از جرم اقسام گوناگونی دارد كه در یك تقسیم بندی به پیشگیری كیفری و غیر كیفری منقسم مي‌شود و به طوركلی هدف پیشگیری، كاهش شیوع و بروز طول مدت شیوع و ناتوانی باقیمانده از یك رخداد است و در سه سطح صورت می‌گیرد.
پیشگیری اولیه: عبارت است از برنامه‌ها و خدماتی كه به جمعیت عمومی به منظور جلوگیری از وقوع یك رخداد ارائه می‌شوند.
پیشگیری ثانویه: عبارت است از برنامه‌ها و خدماتی كه درمراحل اولیه بروز رخداد ارائه می‌شود و منجر به شناخت به موقع و جلوگیری از پیشرفت و طولانی مدت شدن آن مي‌شود.
پیشگیری ثالث: برنامه‌ها و خدماتی را در بر می‌گیرد كه هدفشان، كاستن از شیوع آثار و ناتوانی حاصل از وقوع رخداد است.
پيشگيري کيفري : عمدتاً ماهیت كیفری داشته و بر عهده قوه قضائیه است که مخاطبان این نوع پیشگیری مجرمان هستند .
اقدامات پیشگیرانه از جرم با جرم انگاری رفتار‌ها و كیفر دادن مرتكبین این رفتارهای مجرمانه و اغلب در راستای پیشگیری از تكرار جرم انجام می‌گیرد.
پیشگیری غیر كیفری : شامل تدابیری است كه ماهیت غیركیفری داشته و بیشتر در راستای پیشگیری از بزه و نه تكرار آن اتخاذ می‌شود. پیشگیری اجتماعی و پیشگیری وضعی از جدید ترین طبقه بندی انواع پیشگیری غیر كیفری به شمار می‌آید.
**پیشگیری اجتماعی
پیشگیری اجتماعی شامل اقداماتی است كه درصدد تاثیر گذاری بر عوامل موثر بر ارتكاب جرم بوده و عمدتاً بر تغییر محیط‌های اجتماعی و انگیزه‌های مجرمانه متمركز می‌شود. در پیشگیری اجتماعی تاكید و تمركز بر عوامل اجتماعی موثر در تكوین جرم است.
این پیشگیری می‌كوشد تا با دستكاری و تغییر محیط و عوامل اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و.. ریشه‌های جرم را بخشكاند. مدل پیشگیری اجتماعی تاكید زیادی بر «دلایل ریشه‌ای» جرم دارد.
**پیشگیری وضعی
این نوع پیشگیری كه به صورت علمی در دهه 1980 در انگلستان مطرح شد با توجه به شرایط بزهكار، نوع جرایم، اهداف و موضوعات جرم و خصوصیات بزه دیده، اقداماتی را به اجرا می‌گذارد كه فرآیند آنها از بین رفتن ویا تضعیف موقعیت‌ها و فرصت‌های ارتكاب جرم خواهد شد.
در پیشگیری وضعی اقدامات پیشگیراننده از جرم، معطوف به گونه‌های ویژه‌ای از جرایم است كه از طریق اعمال مدیریت و مداخله در محیط، كاهش فرصت‌های جرم و افزایش خطرا ت ناشی از ارتكاب بزه كه همواره مد نظر شمار زیادی از مجرمان است، با بزهكاری مقابله مي‌کند.
به طور كلی می‌توان گفت از نظر جامعه شناختی، جامعه امروزی، یك جامعه پرخطر است كه خطرهای موجود در آن عمدتاً توسط انسان‌ها ایجاد مي‌شود.
بدین ترتیب شناسایی و كنترل خطرهای انسان ساخته، یكی از دغدغه‌های مهم بوده که به طور طبیعی افزایش میزان بزه دیدگی واقعی ناشی از زندگی در جامعه پرخطر، سبب افزایش خواسته‌های مردم برای كنترل و كاهش خطر جرم شد.
در پیشگیری وضعیتی می‌توان با مداخله در محیط و مدیریت و كنترل بحران و موقعیت‌های خطر، ضمن افزایش هزینه ارتكاب بزه برای بزهكاران و درنتیجه كاهش سود حاصله از ارتكاب جرم، سهولت ارتكاب بزه را به حداقل رسانده و از بزه دیده واقع شدن افراد در محیط اجتماعی جلوگیری به عمل آورد.
مركز ملی پیشگیری از جرم استرالیا، پنج شیوه برای مدیریت خطر جرم معرفی كرده است: اجتناب از خطر، كاهش خطر، توزیع خطر، انتقال خطر و پذیرش خطر. اجتناب از خطر را می‌توان با از بین بردن فرصت‌های جرم محقق كرد، مانند به همراه نداشتن پول نقد.
كاهش خطر از طریق كاهش فرصت‌های ارتكاب جرم قابل اجراست، مانند نگهداری پول نقد در محل امن. توزیع خطر را می‌توان ایجاد خطر متقابل نامید.
برای نمونه استفاده از ابزار امنیتی در مغازه طلافروشی، خطر دستگیر شدن را متوجه بزهكار می‌كند. در انتقال خطر می‌توان با بیمه كردن اموال قیمتی، خطر سرقت و خسارت ناشی از آن را متوجه شركت بیمه کرد.
منظور از پذیرش خطر، این است كه در صورت عدم امكان اجرای روش‌های بالا، باید خطر را به صورت یك واقعیت اجتماعی پذیرفت.
** نقش سازمان‌هاي غيردولتي در آموزش و كاركرد آموزشي پيشگيري از وقوع جرم
سازمان‌هاي غيردولتي به دو دسته سازمان‌هاي سنتي - كه ريشه در فرهنگ و باورهاي ملي و مذهبي با كاركرد فرهنگي دارند و سازمان هاي نوين كه هويت و اساسنامه مشخص با رويكرد‌هاي جديدي از جمله پيشگيري از وقوع جرم دارند- در نظر گرفته شده است.
**امنيت بايد در چارچوب مباني حقوق بشري شكل بگيرد نه با حذف آن
بررسي پيشگيري كرامت مدار از وقوع جرم و موازين حقوق بشري و ارتباط آن با امنيت پرداخت امنيت مصرف سياسي، تبليغاتي و انتخاباتي در دنيا پيدا كرده و امنيت به عنوان شرط برقراري زندگي باكيفيت و آرامش مورد توجه قرار گرفته است.
**بزهكاري، جرائم سازمان يافته، تروريست و فساد اداري را عوامل تهديدكننده امنيت
تهديد امنيت از طريق پيشگيري در معناي جرم شناختي با اقدامات غيرقهرآميز و از طريق سركوبي با اقدامات قهرآميز حاصل مي‌شود .
حقوق به دو دسته شامل مطلق و بنيادي تقسيم مي شود كه امكان نقض حقوق مطلق به هيچ عنوان ولو به بهانه جنگ و پيشگيري وجود ندارد مثل شكنجه. حقوق بنيادي نسبي، حقوقي است كه امكان تهديدش توسط دولت با رعايت شرايطي پيش بيني شده است مثل حق رفت وآمد. امنيت بايد در چارچوب مباني حقوق بشري شكل بگيرد نه با حذف آن.
**امروزه انواع مختلف جرائم سازمان يافته در ايران در حال ارتكاب است
جرائم سازمان يافته جرائمي هستند كه در ارتكاب آن سازمان هاي مجرمانه دخيل اند كه ساختار تشكيلاتي شان متناسب با آن جرائم خاص است و با اهداف اقتصادي و جلب منابع مادي مرتكب جرم مي شوند و براي رسيدن به اين اهداف از تمام امكانات قانوني، غيرقانوني از جمله تطميع، تهديد، ترور و ابزارهاي ديگر استفاده مي‌كنند.
فساد اداري و پولشويي در دسته جرائم سازمان يافته قرار دارند كه در كنوانسيون سازمان ملل براي مبارزه با جرائم سازمان يافته فراملي اين دو جرم به عنوان مصاديق مهم پيش بيني شده است و در سال 2000 كه سازمان ملل كنوانسيون مبارزه با جرائم سازمان يافته فراملي را به تصويب رساند، ضمن جرم انگاري در عضويت و مشاركت در جرائم سازمان يافته در مواد كنوانسيون، فساد اداري و پولشويي را جرم انگاري كرده و توصيه‌هايي را در اين زمينه به دولت‌هاي عضو داشته است.
امروزه انواع مختلف جرائم سازمان يافته در ايران در حال ارتكاب است و نمونه بارز آن قاچاق موادمخدر به عنوان يكي از مصاديق وحشتناك جرائم سازمان يافته در كشور ملاحظه مي‌شود.
** نقش سازمان‌هاي مردم نهاد در پيشگيري از وقوع جرم
سازمان هاي غيردولتي مهم ترين نهاد مدني و لازمه جامعه مدني هستند و مشاركت‌هاي مردمي را مي توانند سازماندهي و نهادينه كنند.
در ايران سازمان‌هاي غيردولتي نوين كه در زمينه پيشگيري از وقوع جرم فعال باشند، در ابتداي راه هستند، از زمان تدوين قانون برنامه سوم توسعه از سازمان‌هاي غيردولتي نام برده شده و تمام نقشهاي جامعه مدني براي پيشگيري و جلوه مشاركت مدني در پيشگيري از وقوع جرم را مي توان براي سازمان هاي غيردولتي قائل شد.
"انتهاي پيام"/پ3
**انواع پیشگیری
پیشگیری از جرم اقسام گوناگونی دارد كه در یك تقسیم بندی به پیشگیری كیفری و غیر كیفری منقسم مي‌شود و به طوركلی هدف پیشگیری، كاهش شیوع و بروز طول مدت شیوع و ناتوانی باقیمانده از یك رخداد است و در سه سطح صورت می‌گیرد.
پیشگیری اولیه: عبارت است از برنامه‌ها و خدماتی كه به جمعیت عمومی به منظور جلوگیری از وقوع یك رخداد ارائه می‌شوند.
پیشگیری ثانویه: عبارت است از برنامه‌ها و خدماتی كه درمراحل اولیه بروز رخداد ارائه می‌شود و منجر به شناخت به موقع و جلوگیری از پیشرفت و طولانی مدت شدن آن مي‌شود.
پیشگیری ثالث: برنامه‌ها و خدماتی را در بر می‌گیرد كه هدفشان، كاستن از شیوع آثار و ناتوانی حاصل از وقوع رخداد است.
پيشگيري کيفري : عمدتاً ماهیت كیفری داشته و بر عهده قوه قضائیه است که مخاطبان این نوع پیشگیری مجرمان هستند .
اقدامات پیشگیرانه از جرم با جرم انگاری رفتار‌ها و كیفر دادن مرتكبین این رفتارهای مجرمانه و اغلب در راستای پیشگیری از تكرار جرم انجام می‌گیرد.
پیشگیری غیر كیفری : شامل تدابیری است كه ماهیت غیركیفری داشته و بیشتر در راستای پیشگیری از بزه و نه تكرار آن اتخاذ می‌شود. پیشگیری اجتماعی و پیشگیری وضعی از جدید ترین طبقه بندی انواع پیشگیری غیر كیفری به شمار می‌آید.
**پیشگیری اجتماعی
پیشگیری اجتماعی شامل اقداماتی است كه درصدد تاثیر گذاری بر عوامل موثر بر ارتكاب جرم بوده و عمدتاً بر تغییر محیط‌های اجتماعی و انگیزه‌های مجرمانه متمركز می‌شود. در پیشگیری اجتماعی تاكید و تمركز بر عوامل اجتماعی موثر در تكوین جرم است.
این پیشگیری می‌كوشد تا با دستكاری و تغییر محیط و عوامل اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و.. ریشه‌های جرم را بخشكاند. مدل پیشگیری اجتماعی تاكید زیادی بر «دلایل ریشه‌ای» جرم دارد.
**پیشگیری وضعی
این نوع پیشگیری كه به صورت علمی در دهه 1980 در انگلستان مطرح شد با توجه به شرایط بزهكار، نوع جرایم، اهداف و موضوعات جرم و خصوصیات بزه دیده، اقداماتی را به اجرا می‌گذارد كه فرآیند آنها از بین رفتن ویا تضعیف موقعیت‌ها و فرصت‌های ارتكاب جرم خواهد شد.
در پیشگیری وضعی اقدامات پیشگیراننده از جرم، معطوف به گونه‌های ویژه‌ای از جرایم است كه از طریق اعمال مدیریت و مداخله در محیط، كاهش فرصت‌های جرم و افزایش خطرا ت ناشی از ارتكاب بزه كه همواره مد نظر شمار زیادی از مجرمان است، با بزهكاری مقابله مي‌کند.
به طور كلی می‌توان گفت از نظر جامعه شناختی، جامعه امروزی، یك جامعه پرخطر است كه خطرهای موجود در آن عمدتاً توسط انسان‌ها ایجاد مي‌شود.
بدین ترتیب شناسایی و كنترل خطرهای انسان ساخته، یكی از دغدغه‌های مهم بوده که به طور طبیعی افزایش میزان بزه دیدگی واقعی ناشی از زندگی در جامعه پرخطر، سبب افزایش خواسته‌های مردم برای كنترل و كاهش خطر جرم شد.
در پیشگیری وضعیتی می‌توان با مداخله در محیط و مدیریت و كنترل بحران و موقعیت‌های خطر، ضمن افزایش هزینه ارتكاب بزه برای بزهكاران و درنتیجه كاهش سود حاصله از ارتكاب جرم، سهولت ارتكاب بزه را به حداقل رسانده و از بزه دیده واقع شدن افراد در محیط اجتماعی جلوگیری به عمل آورد.
مركز ملی پیشگیری از جرم استرالیا، پنج شیوه برای مدیریت خطر جرم معرفی كرده است: اجتناب از خطر، كاهش خطر، توزیع خطر، انتقال خطر و پذیرش خطر. اجتناب از خطر را می‌توان با از بین بردن فرصت‌های جرم محقق كرد، مانند به همراه نداشتن پول نقد.
كاهش خطر از طریق كاهش فرصت‌های ارتكاب جرم قابل اجراست، مانند نگهداری پول نقد در محل امن. توزیع خطر را می‌توان ایجاد خطر متقابل نامید.
برای نمونه استفاده از ابزار امنیتی در مغازه طلافروشی، خطر دستگیر شدن را متوجه بزهكار می‌كند. در انتقال خطر می‌توان با بیمه كردن اموال قیمتی، خطر سرقت و خسارت ناشی از آن را متوجه شركت بیمه کرد.
منظور از پذیرش خطر، این است كه در صورت عدم امكان اجرای روش‌های بالا، باید خطر را به صورت یك واقعیت اجتماعی پذیرفت.
** نقش سازمان‌هاي غيردولتي در آموزش و كاركرد آموزشي پيشگيري از وقوع جرم
سازمان‌هاي غيردولتي به دو دسته سازمان‌هاي سنتي - كه ريشه در فرهنگ و باورهاي ملي و مذهبي با كاركرد فرهنگي دارند و سازمان هاي نوين كه هويت و اساسنامه مشخص با رويكرد‌هاي جديدي از جمله پيشگيري از وقوع جرم دارند- در نظر گرفته شده است.
**امنيت بايد در چارچوب مباني حقوق بشري شكل بگيرد نه با حذف آن
بررسي پيشگيري كرامت مدار از وقوع جرم و موازين حقوق بشري و ارتباط آن با امنيت پرداخت امنيت مصرف سياسي، تبليغاتي و انتخاباتي در دنيا پيدا كرده و امنيت به عنوان شرط برقراري زندگي باكيفيت و آرامش مورد توجه قرار گرفته است.
**بزهكاري، جرائم سازمان يافته، تروريست و فساد اداري را عوامل تهديدكننده امنيت
تهديد امنيت از طريق پيشگيري در معناي جرم شناختي با اقدامات غيرقهرآميز و از طريق سركوبي با اقدامات قهرآميز حاصل مي‌شود .
حقوق به دو دسته شامل مطلق و بنيادي تقسيم مي شود كه امكان نقض حقوق مطلق به هيچ عنوان ولو به بهانه جنگ و پيشگيري وجود ندارد مثل شكنجه. حقوق بنيادي نسبي، حقوقي است كه امكان تهديدش توسط دولت با رعايت شرايطي پيش بيني شده است مثل حق رفت وآمد. امنيت بايد در چارچوب مباني حقوق بشري شكل بگيرد نه با حذف آن.
**امروزه انواع مختلف جرائم سازمان يافته در ايران در حال ارتكاب است
جرائم سازمان يافته جرائمي هستند كه در ارتكاب آن سازمان هاي مجرمانه دخيل اند كه ساختار تشكيلاتي شان متناسب با آن جرائم خاص است و با اهداف اقتصادي و جلب منابع مادي مرتكب جرم مي شوند و براي رسيدن به اين اهداف از تمام امكانات قانوني، غيرقانوني از جمله تطميع، تهديد، ترور و ابزارهاي ديگر استفاده مي‌كنند.
فساد اداري و پولشويي در دسته جرائم سازمان يافته قرار دارند كه در كنوانسيون سازمان ملل براي مبارزه با جرائم سازمان يافته فراملي اين دو جرم به عنوان مصاديق مهم پيش بيني شده است و در سال 2000 كه سازمان ملل كنوانسيون مبارزه با جرائم سازمان يافته فراملي را به تصويب رساند، ضمن جرم انگاري در عضويت و مشاركت در جرائم سازمان يافته در مواد كنوانسيون، فساد اداري و پولشويي را جرم انگاري كرده و توصيه‌هايي را در اين زمينه به دولت‌هاي عضو داشته است.
امروزه انواع مختلف جرائم سازمان يافته در ايران در حال ارتكاب است و نمونه بارز آن قاچاق موادمخدر به عنوان يكي از مصاديق وحشتناك جرائم سازمان يافته در كشور ملاحظه مي‌شود.
** نقش سازمان‌هاي مردم نهاد در پيشگيري از وقوع جرم
سازمان هاي غيردولتي مهم ترين نهاد مدني و لازمه جامعه مدني هستند و مشاركت‌هاي مردمي را مي توانند سازماندهي و نهادينه كنند.
در ايران سازمان‌هاي غيردولتي نوين كه در زمينه پيشگيري از وقوع جرم فعال باشند، در ابتداي راه هستند، از زمان تدوين قانون برنامه سوم توسعه از سازمان‌هاي غيردولتي نام برده شده و تمام نقشهاي جامعه مدني براي پيشگيري و جلوه مشاركت مدني در پيشگيري از وقوع جرم را مي توان براي سازمان هاي غيردولتي قائل شد.
"انتهاي پيام"/پ3
