در حديث شريف آمده است که "من عرف نفسه فقد عرف ربه"؛ لذا خودشناسي بسيار مهم است و اينكه انسان بداند چه ظرفيت‌ها و ويژگي‌هايي دارد و چه طور بايد از آن‌ها استفاده كند و اينکه چگونه مي‌تواند ويژگي‌هاي متعالي را در خود تقويت و رذائل را از وجود خود دور کند. انسان بايد ماهيت وجودي خود را بشناسد تا دچار از خود بيگانگي نشود. چرا که در غير اين صورت نمي‎تواند مسائل و مشكلات خود را حلاجي كند و خطاهاي خود را بپذيرد و به همين سبب خود را فردي درستکار و خوب مي‌داند که اين خود شروع غرور و تکبر است که مي‌تواند براي انسان بسيار خطرناک باشد.

آيت الله جوادي آملي به سبب نورانيتي که امام راحل (ره) داشتند، هميشه ايشان را خاتم العرفا معرفي مي‌كنند، چون امام (ره) همواره با نفسانيات و شيطان در حال مبارزه بودند. اين ارتباطات انسان را به خدا نزديك‌تر مي‌كند، كساني كه علم بيشتري دارند بيشتر هم به خدا توجه داشته و از خدا مي‌ترسند، البته ترس به معناي تقوا است. لذا هر چه علم انسان بالاتر رود، خداشناسي نيز او تقويت مي‌شود که اين عرفان است.

 

عرفان‌هاي نوظهور نوعي شبه عرفان و يا يك معنويت برخاسته از اومانيسم هستند و معنويت ديني ندارند. چرا که اومانيسم به سمت انسان‌گرايي پيش مي‌رود و خداگرايي و اصالت انسان را مورد هدف قرار مي‌دهد و معتقد است انسان به واسطه سازندگي و خلاقيتش متكي به خود و فكر و اصالتش است و مي‌تواند با محيط ارتباط برقرار كند و علم را كشف كند، لذا لازم نيست برابر كسي سجده كند، مي‌تواند در برابر خود سجده كند.

ماركسيسم نيز بشر را نوعي ابزار و يا عاملي براي توليد ابزار مي‌داند و ارزش و اهميتي براي بشر قائل نيست و به انسان مانند طبيعت نگاه کرده و هيچ تعالي برايش نمي‌بيند و مرگ را پايان همه چيز مي‌داند و معتقد است که انسان بر اساس توليد خود قدر و ارزش پيدا مي‌کند و هر اندازه توليد بيشتر باشد فرد نيز بزرگ‌تر و با ارزش‌تر مي‌شود. لذا بر اساس همين اعتقاد استالين فرمان قتل افراد 60 سال به بالاها را که ديگر قدرت کار و توليد نداشتند را صادر مي کرد.

از ماركسيست‌ها سوال شد اگر شما مي‌گوييد وجود همه چيز بر اساس ماده است، پس مسائلي مانند حس ميهن پرستي، دفاع از كشور در موقع حمله و فدا كردن جان خود براي وطن نامش چيست؟ ياعشق و علاقه بي‌شرط مادر به فرزندش؟ چه طور عشق و ايثار و هيجان مادر برخاسته از دنياي ابزاري است كه شما تعريف مي‌كنيد و ماده چگونه توليد عشق و فكر مي‌كند؟ چرا من كسي را دوست دارم يا اينکه کسي را دوست ندارم؟ اينجا بود كه با جملاتي نظير "تو نمي‌فهمي که جهان مادي گرايي چيست" مسئله را خنثي مي‌كردند. لذا عرفان‌هاي مصنوعي ظاهر شد تا توجيهاتي دروغين براي انديشه بشر داشته باشند.

ما دو نوع عرفان داريم که برخاسته از دنياي ابزاري ماركسيسم و ليبراليسم است  و عرفان ديگري  كه برخاسته از هيچ است و شايد بتوان گفت برخاسته از طبيعت است. مانند عرفان سرخ پوستي، سرخ پوست‌ها نه با دنياي ماركسيسم آشنا بودند و نه دنياي ليبراليسم. لذا به دليل آنکه سروکارشان با طبيعت بود، براي آنکه طبيعت را به تسخير درآورند، به عرفاني روي آوردند كه بتواند برخي چيزهاي طبيعت را مسخر خود كنند. اينجا بود كه عرفان‌هاي نوظهور پا به عرصه گذاشتند، البته بايد بگوئيم كه سرخ پوست‌ها قائل به روح هستند؛ ولي ماركسيست‌ها روح را قبول ندارند. ليبراليسم‌ها روح را قبول دارند، ولي ماركسيست‌ها روح را قبول ندارند. منتها تعابير مختلفي براي خود دارند. به حال ماركسيست و ليبراليست وقتي با سوال‌هاي فطري مواجه شدند، يك نوع معنويت دست‌ساز بشري را معرفي كردند که موجب بروز معنويت‌هاي نوظهور شد. چرا که پيام‌آوران اين عرفان‌ها مجبور به ارائه تعاريف گوناگوني از هستي، خدا، انسان و شيطان شدند و براي رسيدن به آن خدايي كه اديان مي‌گويند هزاران راه انحرافي را تعريف كردند. در حال حاضر نيز به دليل تنوع اديان و مکاتب، سازماني به نام سازمان جهاني اديان و فرقه‌هاي معنوي شكل گرفته‌اند كه در حال حاضر در كتاب‌نامه جامع فرقه‌ها بالاي 2 هزار دين، مكتب و فرقه معنوي ساخته شده بشر در شرق و غرب ثبت شده و  اين امر باعث شد معنويت حالت واقعي خود را از دست بدهد و هر كس مرام و مسلکي براي خود انتخاب  كرده و با معنويت‌هاي ساختگي يکديگر را دفع كنند.

بشر از همان ابتداي تاريخ نمونه‌هايي مانند قابيل را به خود ديده که مي‌گفت من خداشناسم و پدرم را به نبي بودن قبول دارم ولي خودم نيز انديشه و فکر دارم و بر اساس آن کار انجام مي‌دهم، به همين دليل دستور خدا را اطاعت نكرد. در اسلام عقل آن جايي به كار مي‌رود كه ملاك انسان، خداوند باشد. انسان عاقل روبه خدا مي‌ايستد. قابيل (من) داشت. لذا اختلاف افتاد و او با منيت خود برادرش را كشت. لذا در هر عصري عرفان نوظهور داشته‌ايم، اما چون زمان مي‌گذرد اين مكاتب سنتي مي‌شوند در حال حاضر عرفان‌هاي نوظهور عصر ما عجيب و غريب هستند.