به گزارش خبرنگار باشگاه خبرنگاران اراک ، نوزادی که برای در دست گرفتن جغجغه جست و خیز می‌کند، نوپایی که از آب بازی و شلپ شلوپ آن لذت می‌برد، دختر بچه‌ای که عروسکش را در آغوش می‌گیرد و برایش لالایی می‌خواند، پسر بچه‌ای که به دنبال توپ می‌دود و آن دو نفری که مقابل صفحه شطرنج نشسته‌اند و کیش و مات می‌گویند، حتی بچه گربه‌ای که به دنبال کلاف کاموا می‌دود و کلاغی که با بال‌هایش به برف‌ها شیب می‌دهد و سر می‌خورد، همه در حال انجام فعالیتی یکسان هستند که بازی نامیده می‌شود.

بازی، همزاد و همنشین همیشگی بشر، بویژه کودکان بوده است. در آثار کهن، کودکان در حال بازی با اسباب بازی‌ها و یا با ماسک نمایش، دیده می‌شوند. در واقع بازی را می‌توان فعالیت لذت‌بخشی نامید که انسان را از دنیای کار دور و او را سرگرم می‌سازد.

در مراحل رشد و تکامل کودکان، راز آفرینش در رفتار و حرکات آنها متجلی می‌شود و در هر لحظه به سوی فعالیتی خاص هدایت می‌شوند که مهم‌ترین این فعالیت‌ها بازی است. از این رو دلایل کودک برای بازی بیش از آن که معلول محیط باشد از محرکهای درونی آنها الهام می‌گیرد. این عروسک نیست که او را به سوی خود فرا می‌خواند بلکه انگیزش درونی اوست که در جست‌وجوی چیزی است که امکان رشد و تکامل فردی او را فراهم سازد و بازی مناسب‌ترین فرصت برای آموختن، به کار بردن و تجربه کردن است.

او در دنیای بازی خود، لمس می‌کند، تکرار می‌کند، لذت می‌برد، دوست می‌دارد، طرد می‌شود، از دست می‌دهد و به دست می‌آورد. او برای غلبه بر سختی بازی تلاش می‌کند و از حداکثر توانایی خود بهره می‌گیرد. اهمیت بازی در مباحث روانشناسی رشد تا حدی است که صاحب‌نظران آن را تفکر کودک نامیده‌اند. کارشناسان و پژوهشگران علوم تربیتی به این نتیجه رسیده‌اند که بازی، نیاز اولیه و ضروری کودک است و باعث رشد و تکامل همه جانبه جسمی، عاطفی، اجتماعی و شناختی می‌شود.

بررسی‌ها نشان داده است تجربه بازی‌های تقلیدی با افزایش توجه کودک نسبت به «کنترل خود» و توانایی واکنش نسبت به کودکان دیگر ارتباط مستقیم دارد. بازی با اشیا و اسباب بازی‌ها به کودکان کمک می‌کند تا در مراحل بعدی رشد بتوانند از آن اشیا برای حل مشکل خود استفاده کنند. بازی در افزایش اطلاعات و شناخت افکار نقش بسزایی دارد. همچنین کودکان در طی بازی مهارت‌های برنامه‌ریزی شده‌ای را که برای حل مساله به آن نیاز دارند، می‌آموزند. بازی اصلی‌ترین عامل رشد ذهنی و شناختی کودک است.

فیلسوفان و اندیشمندانی چون افلاطون، ارسطو، روسو و فروبل نیز به بازی و اهمیت آن در آموزش و آماده‌سازی شغلی توجه داشته‌اند. انسان هنگامی به راستی انسان است که به بازی بپردازد. بازی پاک‌ترین و روحانی‌ترین ساخته دست بشر، در دوران کودکی است و به گونه‌ای یک تصویر پیشین و یا تقلیدی از زندگی آینده انسان به شمار می‌آید.

بازی همانا راز زندگی طبیعی انسان و همه موجودات است. بازی برای کودک لذت، آزادی، رضایتمندی و احساس آرامش از محیط را به ارمغان می‌آورد. بازی عاملی است برای رشد نیروهای خام و آماده‌سازی آنها برای استفاده در زندگی. بازی فرایند یادگیری را برای کودک لذت‌بخش می‌کند و منجر به برآورده كردن بسیاری از نیازهای اساسی می‌شود.

براساس نتایج مطالعات و پژوهش‌های بسیاری، اهمیت و ارزش بازی در حیطه‌های جسمی، اجتماعی، عاطفی و شناختی عبارت است از:

جسمانی: تقویت حواس پنجگانه، رشد مهارت‌های حسی-حركتی، هماهنگی و تعادل بین اندام‌ها، مصرف انرژی بدن به بهترین شکل، کسب مهارت‌های فردی و رشد و تقویت مهارت‌های کلامی

اجتماعی: رشد مهارت‌های ارتباطی و اجتماعی کودک، یادگیری رفتار با دیگران، افزایش انگیزه همکاری و مشارکت، تقویت حس احترام و ارزش گذاری به خود و دیگران، رشد اعتماد به نفس و ابراز وجود

عاطفی: شناخت احساسات و هیجانات خود و دیگران، ابراز مناسب عواطف، مدیریت احساساتی چون خشم ، توانایی دوست داشتن

شناختی: تقویت توانایی‌های هوشی، افزایش اطلاعات، خلاقیت و آفرینندگی، شکوفایی استعدادها و پرورش قوه تخیل

بازی کودکان به سه دسته بازی‌های حسی – حرکتی، نمادین و با ساختار تقسیم می‌شود.

در این مرحله از رشد، بازی کودکان تقلیدی از رفتار و صداهای افراد و حیواناتی است که در محیط زندگی آنها وجود دارد. این دوره شامل سه زیر مرحله است که آنها را واکنش‌های دورانی‌ می‌نامند. در این مراحل تکاملی حرکت تدریجی کودک از رفتار انعکاسی محض (بستن چشم در مقابل نور) به الگوی پیچیده‌تر تقلید (چشمک زدن) تغییر شکل می‌یابد. ویژگی‌های بازی در این مرحله عبارتند از:

تقلیدی (حرکاتی مثل زبان در آوردن، ایجاد صداهایی با روش خود) تکراری (تکان دادن جغجغه، پرت کردن اشیا) تمرینی (تاب خوردن، کشیدن و هل دادن اشیا)

پژوهش‌ها نشان داده است که بازی نوزاد و کودک نوپا از طریق نقش ساختاردهنده والدین یا مراقبان، تسهیل و تشویق می‌شود. در نتیجه بازی آنها در مقایسه با کودکانی که کمتر همبازی بزرگسال دارند، از پیشرفت و پیچیدگی بیشتری برخوردار است.

اهمیت این گونه بازی به شرح زیر است:

1- نوزاد را در سطح بهینه‌ای از برانگیختگی نگه می‌دارد، از این‌رو بازی نه خسته‌کننده و نه بیش از حد برانگیزاننده می‌شود.

2- در كودك احساس کنترل بر محیط پیرامون به وجود می‌آید و منجر به پرورش اعتماد به نفس شده و به رشد ذهنی او کمک می‌کند.

3- تعامل اجتماعی عمیقی بین کودک پدر و مادر بوجود می‌آید که فرایند دلبستگی را تسهیل می‌کند.

4- کودک را تشویق به کشف و جستجو در پیرامون خود می‌کند.

5- افزایش دقت و توجه كودك به جنبه‌های اجتماعی زبان که منجر به مهارت‌های کلامی می‌گردد.

بزرگسالان در بازی با کودکان باید به نکات زیر توجه کنند:

انجام بازی‌های مناسب با ویژگی و نیاز سنی و توانایی کودک (تحریک حواس در نوزاد، بازی حرکتی و تمرینی در نوپا)

توجه به علائم، احساسات و گفتار کودک در حین بازی، راهنما و کمک کننده نه مداخله‌گر و تحمیل‌کننده افکار خود، پیروی از سرمشق دهی کودک، پرهیز از امر و نهی.

استفاده از اشیای واقعی: کودک برای رسیدن به نتایجی به دستکاری عمدی اشیا می‌پردازد؛ مثلاً از چوب بلندی برای خاموش و روشن کردن کلید برق استفاده می‌کند.

خیالی: با استفاده از توانایی بازنمایی ذهنی، شی جایگزین یا معرف شی دیگری می‌شود.

تشویق کنجکاوی و خلاقیت، در صورت عدم علاقه کودک به بازی، فعالیت مورد دلخواه او را جایگزین کنید، تنظیم سرعت بازی با کودک، مراقب باشید که محیط بازی موجب آسیب جسمی، فکری و یا روانی کودک نشود، پرهیز از جنگ قدرت (برنده و بازنده، بهتر و بدتر، قواعد)، پرهیز از محدود کردن کودک در هنگام بازی، تهیه مواد و وسایل بازی مناسب، متنوع و جدید، دادن وقت کافی برای بازی، دادن فرصت تصمیم و انتخاب به کودک، آموزش مفاهیم اخلاقی، اجتماعی، مذهبی و آداب و ... ضمن بازی (قصه، عروسک‌ها و ایفای نقش)، مشارکت کودک در جمع‌آوری وسایل پس از بازی، تقویت حس همکاری و مسئوولیت‌پذیری، تشویق کودک در دادن وسایل خود به همبازی تقویت ارتباطی، حس نوع دوستی، مدیریت اختلافات کودکان (عدم مداخله ،تاخیر در مداخله، جدا کردن بدون جانبداری)

در محیط‌های بازی گروهی مثل زمین بازی کودکان در پارک‌ها، اجازه دهید بچه‌ها با هم دوست شوند و بازی کنند و از وارد شدن به محیط بازی کودکان بپرهیزید. جلوگیری از همبازی شدن کودکان با افراد بزرگتر از خود به ویژه «نوجوانان و جوانان»، کودکان باید به مجموعه‌ای از بازی‌های جسمی، اجتماعی، عاطفی و ذهنی بپردازند. هنگامی که فقط یکی از بازی‌ها را انجام می‌دهند (مثلا بازی‌های رایانه‌ای)، از رشد اجتماعی، جسمی و عاطفی محروم شده و احتمال بروز عصبانیت و پرخاشگری در آنها افزایش می‌یابد./س