امام صادق(ع): «کانَ عَمُّنا عباسُ بْن عَلِیٍّ؛ نافِذَ الْبَصِیرَةِ صُلبَ الْاِیمانِ جاهَدَ مَعَ اَخِیهِ الْحُسَیْنِ عَلَیْهِ السَّلامُ و أبلی بَلاءً حَسَناً؛ عموی ما عباس پسر علی، بینشی تیز و دقیق و ایمانی محکم و استوار داشت، در رکاب برادرش با دشمنان جهاد کرد و به خوبی از عهده آزمایش الهی برآمد و به مقام شهادت رسید».[2]

اشاره

در سال تولد حضرت عباس(ع) دو قول وجود دارد، سال 24 یا 26 هجری اما تاریخ روز ولادت او را جمعه چهارم شعبان ذکر کرده اند.

عباس صیغه مبالغه از «عبس» به معنی درهم شدن صورت است و این نام، مطابق با احوال حضرت ابوالفضل(ع) قرار داده شده است؛ زیرا او مصداق آیه «أَشِدَّاءُ عَلَی الْکُفَّارِ رُحَمَاءُ بَیْنَهُمْ»[3] بود. در منتخب التواریخ می خوانیم: عباس به حساب ابجد با عدد 133 برابر است؛ کلمه باب الحسین نیز این عدد را نشان می دهد. نویسنده می افزاید: یکی از ختم های مجرب بین مردم این است که «یا کاشف الکرب عن وجه الحسین» را 133 مرتبه می خوانند و حاجت می طلبند.

کنیه ها

برای حضرت عباس(ع) کنیه هایی ذکر کرده اند که برخی قبل و بعضی بعد از عاشورا مرسوم شد:

1. ابوالفضل: از طرف امیرالمؤمنین و به دو دلیل انتخاب شد 1. او را فرزندی به نام فضل بود 2. به خاطر فضایل و کمالاتی که داشته است.

2. ابوالقربه: قِرْبه به کسر «قاف» و سکون «راء» یعنی مشک آب، بنابراین ابوالقربه پدر مشک است. از این کنیه معلوم می شود که حضرت عباس(ع) از کودکی منصب پرافتخار سقایت را بر عهده داشته و این مقام از پدران بزرگوارش به او رسیده است.

3. ابوالقاسم: نسب شناسان ذکر کرده اند که حضرت فرزندی به نام قاسم داشته است.

4. ابوالشاره: صاحب کرامات مشهور، این کنیه را وقتی به کار می برند که کسی به حضرت قسم دروغ بخورد یا از روی سرکشی و جسارت به حضرت و خاندان پاکش بی احترامی کند، چون حضرت عباس(ع) چنین رفتارهای نارو ایی را بی جواب نمی گذارد.

5. ابوالفرجه: حضرت ابوالفضل، پناهندگان خود را سریع از گرفتاری می رهاند و این امر وجه تسمیه ابوالفرجه است.

القاب

لقب هایی مثل اطلس، باب الحوائج، باب الحسین، حامل اللواء، حامی، سپهسالار سقا، شهید، طیار، عبدالصالح، قمر بنی هاشم، قهرمان علقمی، کبش الکتیبه، المستعجل المستجار و ... حکایت از ابعاد گوناگون شخصیت حضرت عباس(ع) دارد. او ماه زیبارویی است که در بهشت با دو بال پرواز می کند. بنده صالح خداوند است. پناه گاه بندگان خداست. شجاعی است که پیش مرگ امام زمان خود می شود.

فضایل و مناقب و صفات

سیادت: سید در لغت به معنی رئیس و بزرگ است در کتاب معجم متن الغة می خوانیم: سید یعنی رئیس، پرورش دهنده، مالک، شریف، فاضل، سخی، کریم، حلیم و عابد، کسی که به وسیله عقل و مال و نفع بر غیر، فایق آید. بنابراین کسی که یک یا چند از این صفات را داشته باشد سید است و چون حضرت ابوالفضل(ع) جامع این صفات بود از نظر لغت به او سید گفته می شود. اما از نظر دینی، کسانی که از نظر حسب و نسب به حضرت عبدالمطلب و هاشم برسند، سید هستند و حضرت عباس از طرف پدری به عبدالمطلب منسوب است.

شجاعت: گرچه تمام صفات حضرت ابوالفضل چشم گیر بود، ولی شجاعت در بین آنها نمایانگری خاصی داشت. طریحی می نویسد: مثل کوه بزرگ و قلب او مانند کوه محکم بود؛ زیرا اسب سواری مثل شیر و جسور بر جنگ و جنگ جوی ماهر و شمشیرزن در میدان های نبرد در مبارزه با کفرطلبان بود.

ادب: حضرت ابوالفضل دارای همه آداب اخلاقی، دینی، علمی، روحانی و عرفانی بود. ادب او نسبت به امام حسین ادب صالحان و برگزیدگان بود. در موقع خطاب امام حسین(ع) را مولای من، ای فرزند رسول خدا و یا با عبارات احترام آمیزِ از این دست صدا می زد.

ایثار: ابوالفضل العباس(ع) علاوه بر ایثار جان از آب نیز گذشت با اینکه تشنه بود و بعد از دست ها و چشم و دندان خود نیز گذشت تا آب را به خیمه ها برساند؛ در انتها نیز جان را بر سر ایمان فدا کرد. باید اعتراف کرد که حضرت ابوالفضل در پاسداری از سالار شهیدان بر قله بلند ایثار قرار گرفته بود و بر دیگر جانبازان آن میدان برتری نشان داد.

از دیگر ویژگی های او می توان بصیرت، عصمت، علم و دانش و یقین را نام برد.

او ستون کاروان امام حسین(ع) به شمار می رفت؛ کسی که هم سپهسالار و پرچمدار بود و هم پاسبان خیمه ها و ناجی کسانی که در محاصره دشمن قرار می گرفتند. پناه و تکیه گاه اهل حرم بود و دلخوشی اصحاب امام حسین(ع)؛ کسی که با شهادتش کمر امام زمانش شکست و دشمن جسورتر و بی باک تر شد.[4]

ایمان

ایمان عباس(ع)، بینشی تابناک داشت و در لغزشگاه های فکری، کوچک ترین خطایی از او دیده نمی شد. هنگام نرمش و زمان خشونت را به خوبی می دانست و در مهلکه های ستیز و نبرد، خاطرات پرباری از خود به جای گذاشت. دیدگان پرنورش اعماق حقایق را می دید و قلب پر فروغش پرده های ابهام و تردید را کنار می زد. آنجا که حکومت امویان، توفانی سهمگین برای اسلام و مسلمین بود، عباس در راه دفع این خطر جهاد کرد و چون هنگام حمایت از ولایت و امامت فرارسید، بدون هیچ سخن، در اختیار امام زمان خود بود.[5]

صبر

عباس در هیچ مرحله ای از مراحل قیام خونین کربلا سخنی که حاکی از جزع و بی تابی باشد بر زبان نیاورد. مصائبی که بر او وارد می شد، همچون امواج شکننده ای بود که کوه های عظیم را متلاشی می کرد؛ اما او پایدار ماند و کانون دلش از صبر و شکیبایی موج می زد. عباس(ع) می دید که چگونه ستاره های درخشان انسانیت و اصحاب وفادار حسین در خاک و خون می غلتند و می شنید که چگونه کودکان معصوم، العطش العطش می کنند و نوحه و آه و اشک زنان داغ دار و بانوان والامقام، قلبش را می فشرد؛ اما هرگز جزع و بی تابی نکرد. او تسلیم فرمان خدا بود و در این راه، از برادر بزرگوارش امام حسین(ع) پیروی می کرد. چنین شخصیتی محال است در میدان صبر شکست بخورد.[6]

حضرت ابوالفضل(ع) تنها به جانبازی و ایثارگری خود اکتفا نکرد؛ بلکه برادرانش را نیز به سوی سعادت جاودانه فراخواند تا اینکه فدای مکتب توحید شوند و عباس در فقدان آنها به صبر و شکیبایی بنشیند و به اجر صابران نائل آید. بدین لحاظ، قمر بنی هاشم(س)، عبدالله، جعفر و عثمان، برادران تنی خود را فراخواند و به آنان گفت: «به پیش تازید تا ببینم که برای خدا و رسولش خیرخواهی نموده اید؛ زیرا شما را فرزندانی نیست.» مقصود قمر بنی هاشم از این سخن آن بود که برادرانش را به موقعیت خطیر آشنا سازد و آنان را [آگاه کند] که تجمعشان در آنجا باید تنها برای یک هدف باشد و آن فداکاری و جانبازی در راه دین است.[7]

شجاعت

یکی از شاعران عرب می گوید: او (عباس) در حملات خود یادآور حیدر کرار بود؛ بلکه در واقع تمام خصال پدر، نیک در سرشتش جای داشت. دست خدا جز پدرش نبود و قدرت الهی در او تجلی می یافت. آری! آن پدر دست خدا بود و این فرزند بازوی آن دست و حضور او در میدان های کارزار و جنگاوری وی تو را از درخواست دلیل بر این امر بی نیاز می نماید. صولت او نشان از صولت پدرش علی مرتضی سلام الله علیه داشت و اگر غلو به شمار نمی رفت، می گفتم قدرتش عظیم تر از این است که در جهان خارج تحقق یابد.[8]

رشادت

«کبش الکتیبه» لقبی است که به بالاترین رده فرماندهی سپاه به سبب حسن تدبیر و دلاوری که از خود نشان می دهد و نیروهای تحت امر خود را حفظ می کند داده می شود. این نشان دلیری، به دلیل رشادت بی مانند حضرت عباس در روز عاشورا و حمایت بی دریغ از لشکر امام حسین به او داده شده است.

ابوالفضل در این روز، نیرویی کوبنده در سپاه برادر و صاعقه ای هولناک بر دشمنان اسلام و پیروان باطل بود.[9]

المستعجل

این لقب را مردم به حضرت عباس داده اند و معنی آن یعنی اینکه هر کس به او و اهلش متوسل شود به سرعت به اجابت خواسته اش می رسد.[10]

ولایت مداری حضرت عباس

سلام بر تو، بر تو که مطیع مطلق خدا، پیغمبر، امیرالمؤمنین و امام حسن(ع) و امام حسین(ع) بودی.

چگونه می توان باور کرد که عباس در دوران پیامبر نبوده و ایشان را ندیده تابع امر او باشد. اما می توان باور کرد چرا که او به فرمایش رسولش که فرمودند: من از میان شما می روم اما قرآن و عترتم را برای هدایت شما می گذارم از آن پیروی و اطاعت کنید عمل کردند.

در کربلا زمانی که دست های مبارک عباس(ع) قطع شد حضرت فرمود: به خدا قسم اگر دست راستم را بریدند از دینم و قرآنم و امامم دست بر نمی دارم پس فرمود: یا رسول الله. من برای عترت و قرآن به کربلا آمدم و دستم را هم برای عترت و قرآنِ تو دادم.

مطیع امر امیرمؤمنان، علی(ع) بود؛ زیرا در کربلا به فرمایش پدرش که فرموده بود فلسفه ازدواج من با مادرت آوردن فرزند شجاعی مانند توست تا از حسینم در کربلا دفاع کند، جامه عمل پوشاند و تا آخرین لحظه برای حسینش جانبازی کرد.

در زمان امام حسن(ع) نیز مطیع امر امام زمانش بود. آن زمان که می خواستند بدن شریف ایشان را دفن کنند به وصیت امامش عمل کرد؛ زیرا فرموده بود اگر اجازه دفن ندادند دست به قبضه شمشیر نبرد.

در کربلا نیز مطیع امر مولایش حسین(ع) بود با آنکه در شجاعت و جنگاوری سرآمد بود به امر ایشان سر تعظیم فرود آورد؛ هنگامی که اذن جهاد خواست اما سرورش حسین(ع) در جوابش گفت تو علمدار سپاه منی. اگر بروی سپاه من پراکنده می شود. و به گوش جان شنید و اطاعت امر کرد.

ای عباس! حسینِ تو؛

همیشه با دو چشمت عالمی داشت

کجا مثل نگاهت همدمی داشت

امام عشق آن ظهر عطشناک

به دستانت نیاز مبرمی داشت[11]
شجاعت عباس

آن گاه که در سال 37 هجری قمری در جنگ صفین در کنار پدر بود 12 سال بیش نداشت. آن روز آب به محاصره سپاه دشمن درآمده بود. از دور صدایی می آمد «به دستور امیر نباید قطره ای آب نصیب سپاه علی شود تا از تشنگی ...» آرامشی پر از اضطراب فضای صفین را پوشانید. ناگهان از میان لشکرِ علی نوجوانی با هیبت که نقابی بر چهره داشت با گام های آهنین پای به میدان نهاد و در مقابل سپاه معاویه ایستاد و با فریادی رعدآسا می گفت: آیا کسی هست که به جنگ من درآید؟ همه از هم می پرسیدند او کیست که این گونه بی پروا و جسورانه سخن می گوید؟

معاویه با فریادی رسا ابوشعثاء را طلبید تا با ضربه ای مردانه پیکر آن نوجوان را با خاک صفین آشنا سازد اما ابوشعثاء مخالفت کرد و گفت که به من اهانت می کنی امیرا و مرا به جنگ با این نوجوان می خوانی. این نوجوان را یکی از پسرانم کافیست. بزرگ ترین پسر ابوشعثاء وارد میدان شد. لحظه ای نگذشت که صدای رعد شمشیرها به آسمان برخاست و مبارزه آغاز شد. ناگهان نعره ای دل خراش هوش از معاویه ربود و آری پسر ابوشعثاء در خون خود غلتید پس از آن دومین، سومین و ... و آخرین فرزند ابوشعثاء وارد میدان شد. او که بود این چنین پسران ابوشعثاء را در هم پیچید.

ابوشعثاء لحظه ای به خود آمد و دید که هفت پسرش هم آغوش مرگند. صدای تکبیر سپاهیان علی شنیده می شد. ابوشعثاء با شمشیری آمیخته از خشم پای به میدان نهاد با صدای سهمگین رجزخوانی می کرد. مادرت را به عزایت می نشانم؛ پسرانم را از من گرفتی. گرد و غبار سم ضربه اسبان به آسمان برخاست و لحظه ای بعد صدای الله اکبر الله اکبر نصرٌ من الله و فتحٌ قریب به گوش رسید. چه پیش آمده بود؟ آری آری، فریاد پیروزی سپاه علی بود. ابوشعثاء نیز به پسرانش پیوست. نوجوان آن دلاور پیل افکن پیروزمندانه به نزد علی(ع) بازگشت. علی(ع) نقاب از چهره او برداشت تا عطش سؤال دیده همگان را سیراب کند و صدای تحسین همگان شنیده می شد که می گفتند: عباس! عباس بن علی است. پدر نیز پسر را در آغوش کشید و بر چهره چون ماهش بوسه سپاس و مهر نهاد.[12]
شخصیت مانای حضرت عباس

نام او عباس بود. شجاعت و سلحشوری را از پدرش به ارث برده بود. در کرامت و بزرگواری و عزت نفس برگزیده قبیله بنی هاشم بود. قلبش محکم و فکرش روشن و عقیده اش استوار و ایمانش ریشه دار بود. توحید و محبت خدا در عمق جانش ریشه داشت. در عبادت و خداپرستی آن چنان بود که به تعبیر شیخ صدوق: نشان سجود در پیشانی و سیمای او دیده می شد.[13]

ایمان و بصیرت و وفای عباس آن چنان مشهور و زبانزد بود که امامان شیعه پیوسته از آن یاد می کردند. امام سجاد در یادآوری فداکاری و عظمت روحی عباس فرمود: «خداوند عمویم را رحمت کند که در راه برادرش ایثار و فداکاری کرد و از جان خود گذشت. چنان فداکاری کرد که دو دستش قطع شد. خداوند نیز به او همانند جعفر بن ابی طالب در مقابل آن دو دست قطع شده، دو بال عطا کرد که با آنها در بهشت با فرشتگان پرواز می کند. عباس نزد خدا مقام و منزلتی دارد بس بزرگ که همه شهیدان در قیامت به مقام والای او غبطه می خورند و رشک می برند».[14]

بصیرت و شناخت عمیق و پای بندی استوار به حق و ولایت و راه خدا از ویژگی های شخصیتی آن حضرت بود در ستایشی از امام صادق چنان آمده است که: عموی ما عباس دارای بصیرتی نافذ و ایمانی استوار بود؛ همراه با اباعبدالله جهاد کرد و آزمایش خوبی داد و به شهادت رسید.[15]

ایشان همچنین دارای فضایل علمی و تقوایی بودند و سطح رفیع دانش ایشان که از سرچشمه علوم الهی اشباع شده بود نیز در خور توجه است و تعبیر زُقِّ العِلْمَ زَقّاً[16] که در برخی نقل ها آمده است اشاره به تغذیه علمی او از همان دوران کودکی دارد.

حضرت عباس در بسیاری از امور اجتماعی همانند پدر قد مردانگی برافراخت همانند او همیان نان و خرما به دوش می کشید و به فقرا و ایتام اطعام می کرد.

در پایان باید گفت که عباس صورتی زیبا را با سیرتی نیکو در آمیخته بود و سیمای پر فروغش تابنده تر از ماه آسمان بود.[17]
ادب و وفا

ابوالفضل(ع) ادب آموخته فرهنگستان ادب قرآن و عترت رسول بود. در زمان پدر چون بنده ای، فرمان بردار اوامر پدر بود و دستورهایش را به گوش جان می شنید و با جان و دل انجام می داد. در زمان امامت امام حسن نیز پیروی و اطاعت و احترام به امام زمانش سرلوحه زندگیش بود. آن زمان که امام حسین زینت آرای شجره طیبه امامت گردید، حضرت در همه جا و همه حال با او بود و هرگز او را تنها نگذاشت. هرگز جلوتر از امام گام بر نمی داشت و بدون اجازه او سخن نمی گفت. هیچ کس ندید که او بی اذن برادر در کنار او بنشیند و .. اذن نشستن می داد همچون عبدی خاضع دو زانو در برابر او می نشست. افق آسمان ادب آن حضرت آنجا بود که در کنار نهر علقمه زمانی که می خواست تا کام تشنه خود را با جرعه آبی سیراب نماید، یادِ تشنگی مولایش حسین و کودکان آن حضرت کرد و آب را بر آب ریخت و لب تشنه به سوی خیمه رهسپار شد. هرگز برادرش را برادر خطاب نکرد؛ همیشه ایشان را سید و مولا و آقا خطاب می نمود به جز آن زمان که در آخرین ساعات عمر خود در آستانه شهادت بود صدا زد برادر جان حسین! مرا دریاب.[18]

گویند: وقتی پرچم قمر بنی هاشم را بعد از جنگ وارد مجلس یزید می کنند یزید نگاهی به آن می کند و می بیند که همه جای پرچم مملو از جای تیر است و فقط یک جاست که آغشته به خون است؛ سؤال می کند این پرچم از آن کیست؟ ناگفته پیداست که صاحب آن بسیار باوفا بوده که تیر به همه بدنش اصابت کرده اما پرچم را رها نکرده پاسخ آمد: پرچم از آن عباس بن علی است.[19]
حضرت عباس باب الحوائج

همه بندگان خدا می توانند در همه حال و همه جا و همه وقت با خالق خود پروردگار هستی ارتباط معنوی برقرار نمایند و برای رفع حاجات خود طلب کمک نمایند. خداوند متعال به بندگان خود فرمود: «وَابْتَغُواْ إِلَیهِ الْوَسِیلَةَ؛ برای تقرب به خدا وسیله ای فراهم کنید.»[20] که این وسیله قرآن، شخص پیامبر، حضرت فاطمه زهرا(س)، امامان معصوم، خانه کعبه و بسیاری از اشخاص و مکان های پاک و مقدس هستند که حضرت عباس نیز یکی از این وسیله هاست.

باب الحوائج لقبی است که در آسمان وجودِ حضرت عباس به سان اختری تابناک به چشم می خورد. این لقب نشان از یا برآوردن خواسته ها و حاجات علاقه مندان آن حضرت دارد. او حتی قبل از شهادتش نیز باب الحوائجِ ساحتِ امام حسین(ع) بود. هرگاه کسی در ساحت امام حسین(ع) حاجتی داشت به سرعت به حضور حضرت عباس می شتافت؛ چون ایشان سریع به حوائج ایشان رسیدگی می کرد و ازآن رو به ایشان لقب مستعجل[21] داده بودند یعنی سرو قامتی که به برآوردن حاجات دیگران شتاب می کرد.
وظیفه شناسی نسبت به دین

ای ابوالفضل تو حق دینت را ادا کردی آن زمان که به امر برادر به میان سپاه کفر شتافتی تا شبی را برای دعا و استغفار و عبادت حق تعالی مهلت بگیری! آخر تو می دانستی که مولایت حسین(ع) برای نماز قیام کرد، تو می دانستی که سرورت تشنه عبادت و بندگی است، تو می دانستی که او عاشق تلاوت کتاب خداست.[22]

تو حق دینت را ادا کردی ازآن رو که شب را تا به صبح از قبله عشقت حسین و یارانش که مشغول عبادت آفریدگار هستی بودند پاسبانی کردی و خود نیز سر تعظیم و بندگی بر آستان خاک ساییدی.[23]
عشق به شهادت

«از مرگ هراسی ندارم زیرا مرگ مایه کمال است تا آنکه پیکرم همانند پیکر دلیرمردان در خاک نهان شود. جانم فدای جان پاک مصطفی(ص) من عباسم و سقّا لقب دارم و هرگز روز ستیز با دشمن ترس و هراسی ندارم».[24]

منم عباس مرد رزم و پیکار

ندارم بیمی از انبوه کفار

منم سقّا نمی ترسم ز مردن

چه نیکو در ره دین جان سپردن[25]

ای نفس از کافران مَهراس و به رحمت ایزد بزرگ و هم نشینی با پیامبر اکرم بشارتت باد. اینان دست چپم را بریدند؛ پروردگارا ایشان را به آتش شرربار دوزخ درافکن.[26]

زلال قلم

حق برادری را به جا آوردی

رقیه ندیری

چشمانت، غریب ترین ستارگانند که دردهای نهفته زمین را می فهمند و شب های متوحش را کنار می زنند. ماه، درخشش پیشانی توست و ابرها وقتی می بارند، تصویر مشک تیر خورده تواند. مادرت، سپید بخت ترین کسی است که قبله را با قامت بلند تو آراست؛ با دست هایت که شاخه های طوبایند و بهشت را به همسایگی شریعه آوردند.

و فرات، مات مانده است از انعکاس تو در هرم تشنگی. سقا، اسم کوچک توست که هر روز مرور می شود؛ با لیوان های آب که به اجابت لب های تشنه می روند.

ذهن تاریخ هنوز از عاشقانه هایت متراکم است.

هنوز پرچم تیرباران شده ات در کائنات، برافراشته می وزد.

و مشکت پر از احساس شکوهمندی است که تاسوعا را متبرک کرده است.

تو آب را به مقصدی که باید رساندی و حق برادری را به جا آوردی.

شعر

تاسوعا

حضرت عباس(ع)

به گونه ماه

نامت زبانزد آسمان ها بود

و پیمان برادریت

با جبل نور

چون آیه های جهاد

محکم

* * *

تو آن راز رشیدی

که روزی فرات

بر لبت آورد

و ساعتی بعد

در باران متواتر پولاد

بریده بریده

افشا شدی

و باد

تو را با مشام خیمه گاه

در میان نهاد

و انتظار در بهت کودکانه حرم

طولانی شد

تو آن راز رشیدی

که روزی فرات

بر لبت آورد

و کنار درک تو

کوه از کمر شکست

مرحوم سید حسن حسینی

چند رباعی از حبیب نظاری

به شوق آسمان یا کاشف الکرب!

پرم از ناگهان یا کاشف الکرب!

به دستانت قسم امشب دلم را

به سوی خود بخوان یا کاشف الکرب!

دل تو تشنه و بی تاب می رفت

به لبیک «عمو به شتاب» می رفت

تو دست رود را رد کردی آن روز

اگر نه آبروی آب می رفت

امام عشق را ماه منیری

وفاداران عالم را امیری

دو دستت گرچه افتادند بر خاک

به خاک افتادگان را دست گیری

کسی جز دست تو آب آورش نیست

کسی سقّای باغ پرپرش نیست

دریغ از او چرا کردند آن قوم

مگر این آب، مهر مادرش نیست؟

عطش را با نگاه آورده بودند

ولی سرشار آه آورده بودند

تمام کودکان تشنه آن روز

به دست تو پناه آورده بودند

من از تو شرم دارم دستِ خود را

تو دادی هم دل و هم دستِ خود را

علم از دست تو افتاد اما

علم کردی به عالم دستِ خود را

سیدحبیب نظاری

برادر

آری کبوتر با کبوتر فرق دارد

چشمان لیلی خشک یا تر ... فرق دارد

لیلی تمام عمر مجنون خودش بود

مجنون همان لیلی است؛ ساغر فرق دارد

پیغمبران سرمست از یک جرعه بودند

اما پیمبر با پیمبر فرق دارد

دنیا پر از دل واپسی های غریبی است

هر روزمان با روز دیگر فرق دارد

لب تشنه جان می داد و مشک آب بر دوش

دیدی برادر با برادر فرق دارد؟

[روشن سلیمانی]

صد دجله خروش، در سکوتش جاری است

گل نغمه به در ملکوتش جاری است

مردی که عطش از او بلند آوازه است

صد رشته قنات در قنوتش جاری است

[محمدعلی مجاهدی پروانه]

هر چند ز غربتت گزند آمده بود

زخمت به روان دردمند آمده بود

گویند که از هیبت دریای دلت

آن روز زیان آب بند آمده بود

[سلمان هراتی]

ذکر دل و جان عاشقان مردی توست

ورد لب مردان جهان مردی توست

تاریخ عطشناک دل شیعه هنوز

سیراب شریعه جوان مردی توست

[محمدرضا محمدی نیکو]

آورده اند که ...
معنای وفا

هنگامی که وسایل غارت شده از شهدای کربلا را به شام نزد یزید بردند، در میان آنها پرچم بزرگی وجود داشت که همه جای آن آسیب دیده بود، جز دستگیره آن. یزید از روی حیرت و تعجب پرسید: این پرچم را چه کسی حمل می کرد؟ گفتند: عباس پسر علی(ع). یزید از روی حیرت و تجلیل، سه بار برخاست و نشست و به حاضران گفت: به این پرچم بنگرید که بر اثر صدمات و ضربه ها، هیچ جای آن، مگر دستگیره اش سالم نمانده است؛ چرا که پرچم دار، آن را با دست حمل می کرده و این نشان می دهد او تیرها و ضربه ها را که بر دستش وارد می شد تحمل کرده و پرچم را رها نساخته است. سپس ادامه داد: ای عباس! با این جوان مردی، لعن و ناسزا را از خود دور ساختی. این است معنی وفای برادر نسبت به برادرش.[27]

کوتاه و گویا

عباس، یک اسم نیست؛ حقیقتی است که خورشید را به چشمه می برد.

مشکی به دوش دور شد از التهاب شط، اما، تصویر این زلالی بی پایان تا دامن ابد در جویبار زمزمه تاریخ تکرار می شود.

آن مشک آب اگر به لب ها می رسید، تاریخ چه می کرد بی عشق؟

سزاوارترین کسی که باید بر او گریست، جوانی است که در کربلا حسین(ع) را گریان کرد.

کتابستان

1. موسوی المقرّم، سید عبدالرزاق، سردار کربلا حضرت ابوالفضل العباس، مترجم: ناصر پاک پرور، نشر مولود کعبه، چاپ سوم، شعبان 1416 هـ .ق؛ کتاب، در سیزده فصل تدوین شده و نویسنده چند فصل آغازین کتاب را به نیاکان، عموها، برادران، خواهران و مادر حضرت عباس(ع) اختصاص داده است و در فصل های بعد به ولادت، کنیه ها و فضایل او پرداخته است. ابوالفضل از دیدگاه امامان، مبحثی دیگر را تشکیل می دهد و دلاوری ها، زیارت، بازماندگان و مرقد مطهر حضرت ابوالفضل(ع)، محتوای بحث های بعد است. فصل آخر نیز به اشعار و سروده ها درباره قمر بنی هاشم اختصاص دارد.

2. بهشتی، احمد، قهرمان علقمه، نشر اطلاعات، چاپ اول، 1374؛ این کتاب، در شش فصل نوشته شده و از بارزترین ریز موضوعات آن می توان به این موارد اشاره کرد: مقام و منزلت ام البنین نزد اهل بیت و نزد مسلمانان. تشجیع و شجاعت، حقیقت شجاعت، عباس در صفین، بر سر عباس چه گذشت و ...

3. لقمانی، احمد، سپهسالار عشق، انتشارات بهشت بینش، چاپ دوم، زمستان 1383؛ این کتاب، با زبانی کمی ساده اما ضخیم نوشته شده و نویسنده عقیده دارد در این اثر از تکاپوهای محض علمی و چند و چون کلامی و بحث انگیز نشانی نیست و این مجموعه از ناب ترین پژوهه های تاریخی و روایی با زبانی گویا و جوان پسند گرد آمده است تا بیشتر بر تربیت عباس پسند تأکید کند.

4. هادی منش، ابوالفضل، چشم در چشم فرات (بررسی زندگانی و نقش الگویی حضرت عباس)، انتشارات خادم الرضا، چاپ اول، بهار 1386؛ این پژوهش، با روش توصیفی ـ تاریخی در چهارده فصل سامان یافته است. نخست نگاهی کوتاه و گذرا به زندگانی و ویژگی های فردی حضرت عباس(ع) دارد و به دیدگاه معصومان درباره ایشان می پردازد و تلاش های آن حضرت را پیش و پس از حادثه کربلا بررسی می کند. آن گاه به نقش حساس آن بزرگوار و سیمای برادران او در نهضت حسینی پرداخته است. با بررسی عامل توارث در تکوین شخصیت او، نگاهی نو به واقعه عاشورا می اندازد سپس پی آمدهای شهادت او را بررسی کرده، سرمشق های رفتاری ایشان را معرفی می کند و در پایان نیز برای شناخت بیشتر ایشان به برخی کرامت ها و تاریخچه و نمای کنونی آرامگاه آن حضرت اشاره می کند و در صفحه های واپسین به معرفی منابعی برای مطالعه بیشتر مخاطبان خود در این زمینه می پردازد.
پینوشتها:

[1]. بحارالانوار، ج 22، ص 274.

[2]. مامقانی، تنقیح المقال، ج 2، ص 128.

[3]. فتح: 29.

[4]. برداشت آزاد از میر سید علی موحد ابطحی، حضرت ابوالفضل مظهر کمالات و کرامات، انتشارات عصر ظهور، 1377، چ 2، ج 1.

[5]. احمد لقمانی، سپهسالار عشق، انتشارات بهشت بینش، 1382، چ 2، صص 96 و 97.

[6]. برداشتی آزاد از احمد بهشتی، قهرمان علقمه، انتشارات اطلاعات، 1374، چ 1، ص 95.

[7]. سید عبدالرزاق موسوی المقرّم، سردار کربلا، حضرت ابوالفضل، ترجمه: ناصر پاک پرور، نشر مولود کعبه، 1416 هـ .ق، چ 3، ص 218.

[8]. همان، ص 282.

[9]. عباس عزیزی، 480 داستان از فضایل، مصائب و کرامات حضرت اباالفضل العباس، انتشارات صلوة، 1383، چ4، ص 75.

[10]. همان، ص 57.

[11]. سروده سید حبیب الله در کتاب از این دست.

[12]. تلخیصی از: موسوی، وسیله الدارین، ص 269؛ ناصر بحرینی، مولد العباس بن علی، ص 64؛ رحیم میردریکوندی، دریای تشنه تشنه، صص 36 و 37؛ رضا دشتی، زندگانی حضرت ابوالفضل عباس، ص 70؛ سردار کربلا، ص 276؛ سپهسالار عشق، صص 30 ـ 24.

[13]. شیخ صدوق، ثواب الاعمال، به نقل از: معالی السبطین، ص 270.

[14]. جواد محدثی، ترجمه از: حیاة الامام حسین، ج 3، ص 263، به نقل از: عباس بن علی.

[15]. ترجمه از: اعیان الشیعه، ج 7، ص 430؛ ابصار العین فی انصار الحسین، ص 326، به نقل از: عباس بن علی.

[16]. اسرار الشهادة، به نقل از عباس بن علی، ص 324.

[17]. عباس بن علی، قم، بوستان کتاب، 1381، صص 28 ـ 34، (با تلخیص و تصرف فراوان).

[18]. گروه حدیث پژوهشکده باقرالعلوم، فرهنگ جامع سخنان امام حسین، 1385، چ 2، علی ربانی خلخالی، چهره قمر بنی هاشم(ع)، ج 2، ص 311.

[19]. استاد گنجی، لخصائص العباسیه، ص 138، به نقل از: کتاب رمز و راز کربلا.

[20]. مائده: 35.

[21]. سپهسالار عشق، 1382، چ 2.

[22]. سید بن طاووس لهوف، ترجمه: عباس عزیزی، 1380، ص 164.

[23]. رضا دشتی، زندگانی حضرت ابالفضل، 1384، چ 4، ص 111.

[24]. العباس، به نقل از: سپهسالار عشق، 1382، ص 163.

[25]. ابراهیم بابایی آملی، جوانان بنی هاشم، 1383، ص 111.

[26]. مناقب آل ابی طالب(ع)، ج 4، ص 117، به نقل از: جوانان بنی هاشم، 1383، ص 112.

[27]. 480 داستان از فضایل، مصایب و کرامات حضرت ابالفضل العباس، ج 1، ص 288.