شب یلدا آخرین شب پاییز و طولانی ‌ترن شب سال است که از قدیم الایام در خراسان جنوبی به آن "شو چله" می گفتند. شب چله یا شو چله در واقع شبی هست که از آن به بعد شب ها رو سراشیبی می افتند و از طول شب ها کاسته و بر طول روز افزوده می شود.

یکی از ویژگی های این شب این است که چون فصل زمستان است بنابراین همیشه در این شبها کرسی ذغالی به راه بوده و مجمعه بر روی آن قرار داشته است.

برای برگزاری این جشن خانواده‌ها سعی می‌ کنند، تا حد امکان انواع میوه و آجیل محلی از جمله عناب، سنجد، توت خشکه، برگه هلو، برگه زردآلو، تخمه، هندوانه و انار را آماده و از مهمانان پذیرایی کنند.

در بسیاری از روستاها و مناطقی که در فصل تابستان هندوانه داشته اند هندوانه هایی با پوست ضخیم را که اصطلاحا به آنها هندوانه زمستانی می گفته اند برای این شب در محلی خاصی ذخیره می کرده اند. معمولا همه افراد فامیل بر گرد کرسی جمع شده و اوسونه هایی (افسانه ها) را بیان می کردند تا شبی خاطره انگیز باشد.

کف زنی در شو چله

مراسم کف زنی از مراسم خاص مردم خراسان جنوبی در شب یلداست که در شب چله علاوه بر تهیه کف که نوعی شیرینی است، برنامه کف زنی با مراسم شادی برگزار می شود.

در این مراسم مقادیری ریشه گیاه تلخ شیرین بیان یا بیخ را چندین بار در آب جوشانده و آب بی طعمی را آماده می کنند و سپس این آب را در ظرف سفالی بزرگی که تقار گفته می‌شود می‌ریزند و با دسته گز به هم می‌زنند.

بهم زدن آب بیخ آن قدر ادامه می یابد تا آب کف کند و سفت شود و آن گاه مقداری شکر در آن می‌ریزند و هم می‌زنند تا شکر با کف مخلوط شود.

در گذشته به جای شیرین از شیره انگور استفاده می‌کردند و پس از آماده کردن کف، آن را در بشقاب و دیس می‌ریزند و روی آن را با مغز پسته و بادام تزیین می‌کنند و برای معطر کردن آن معمولا از پودر گیاهی رازیانه که به اصلاح محلی به آن بادیون می‌گویند، استفاده می کنند. از کف تهیه شده در قدیم برای همسایگان، دوستان و آشنایان نیز می‌بردند.

بردن شب چله ای در شب یلدا

بردن هدیه به خانه عروس به عنوان شب چله ای از دیگر مراسم شب یلدا در خراسان جنوبی است. در این شب برای دخترانی که به تازگی نامزد شده اند، هدایایی از طرف داماد فرستاده می شود و خانواده های عروس و داماد دور هم جمع می شوند.

سینی تنقلات و میوه، پارچه و یا لباس نو از هدایایی است که از طرف داماد آینده به خانه عروس فرستاده می شود تا نویدی برای زندگی گرم و پر امید آنان باشد. میهمانی ها و شب زنده داری های شب یلدا از گذشته های دور در این استان مرسوم بوده و هنوز هم به قوت در میان مردم رایج است.

گل یا پوچ؛ بازی شب چله ای

بازی های دسته جمعی همچون گل یا پوچ، طرح معما و چیستان و بازگویی قصه و داستان های قدیمی توسط سالخوردگان و بزرگان فامیل و گرفتن فال حافظ از دیگر مراسم شب یلدا در بیرجند و سایر شهرستان های خراسان جنوبی است./س