به گزارش خبرنگار سیاست خارجی باشگاه خبرنگاران ،مذاكرات هسته‌اي ايران و با گروه موسوم به 1+5 نشان مي‌دهد؛ مسيري كه پرونده‌ ايران را در آن مسير، گاه حسن روحاني، گاه علي لاريجاني و در حال حاضر سعيد جليلي هدايت كرده‌اند و همچنان ادامه دارد.

بعد از آن‌كه مذاكرات هسته‌اي در بهمن سال 88 در استانبول به بن‌‌بست رسيد، ترك‌ها براي آن‌كه نقش خود را در مذاكراتي چنين مهم، پر‌رنگ‌تر كنند، تلاش كردند ميزباني مذاكرات بعدي را هم بگيرند. سفرهاي رجب طيب اردوغان، نخست‌وزير و احمد داوود اوغلو، وزير امور خارجه تركيه، نتيجه داد و بعد از يك سال و اندي وقفه، مذاكرات استانبول2 و پس از آن بغداد رضايتي نسبي بين طرفين مذاكره ايجاد كرد.

 

حال اگر بخواهيم مذاكرات هسته ای ايران را به صورت يك خط سير در نظر بگيريم، به اختصار مطالب ذيل قابل بيان خواهد بود:
در مذاكرات ژنو رويكرد بسته‌هاي پيشنهادي ايران تأمين سوخت راكتور تهران بود: در ژنو 1 و2 كشورمان در بسته‌هاي پيشنهادي خود با رويكردي سازنده موضوع تأمين سوخت راكتور تهران را مطرح كرد كه اقدامي فني بود، گرچه پيامد سياسي نيز پيدا كرد و با كارشكني‌هاي غربي‌ها اين مذاكرات با اخلال مواجه شد.

در استانبول1 غرب دچار اشتباه محاسباتي شد:

در استانبول1 غربي‌ها با رويكردي نامتعارف و اشتباهات محاسباتي وارد مذاكرات شدند كه حاوي دو پيش شرط بود و باعث شد تا حدودي اين مذاكرات به نتيجه نرسد، اما استانبول2 ادامه همان استانبول1 اما با تغيير رويكردهايي از سوي غرب بود.

تأكيد بر حقوق هسته‌اي ايران در نشست استانبول2 در پيشبرد مذاكرات موثر بود:

در نشست استانبول2 با اذعان طرف مقابل بر حقوق مسلم هسته‌اي ايران در چارچوب تعهدات "ان پی تی" تأكيد شد، تمامي تأكيدات ايران بر سر اين بود كه جلوه‌هاي تثبيت اين حقوق گام ‌به گام بايد عيني و مشخص شود. اگر اين مسير با  جديت طرف مقابل روبرو شود كاملاً طبيعي است كه ايران نيز با گام‌هاي جدي و رو به جلو پيشروي خواهد كرد.

تأكيد بر حركت گام به گام و عمل متقابل در استانبول2 و نشست بغداد:

‌جمهوري اسلامي ايران بارها بر اين مسئله تأكيد داشته كه اگر غرب انتظار رويكرد جدي از جانب كشورمان را دارد، در نتيجه خود هم بايد به سوي گام‌هاي جدي و مثبت حركت كند و تمامي گفتگوهايي كه در استانبول2 و بغداد بين ايران و 1+5 صورت گرفت چنانچه طرف مقابل نيز گام‌هاي بعدي را جدي و رو به جلو بردارد، قطعاً شاهد چشم انداز مثبتي در مذاكرات مسكو خواهيم بود. 

در نشست بغداد چه گذشت؟

مذاكرات بغداد در شرايط سختي برگزار شد.و در این مذاکرات گروه 5+1 دو درخواست از ايران داشت ، يكي توقف غني سازي در سطح 20 درصد و دوم امضاي قرارداد مكمل قرارداد عدم گسترش سلاح‌هاي اتمي در جهان، كه به بازرسان سازمان جهاني انرژي اجازه مي‌دهد تا سختي بيشتري در بازرسي سايت‌هاي اتمي ايران اجرا كنند. هيأت ايراني نيز در بغداد پيشنهادات خود را ارائه كرد كه حاوي 5 بند بود.

يكي از درخواست‏هاي ايران لغو تحريم‌ها بود كه گروه 1+5 بدون توجه از آن گذشتند. حتي سعيد جليلي دبير شوراي امنيت ملي ايران مخصوصاً در اين مورد با مسئول سياست خارجي اتحاديه اروپا ملاقات داشت. به طور كلي در اين نشست طرفين مذاكره كننده پيشنهاداتي را ارائه كردند كه در ذيل به آنها اشاره مي‌شود.

پيشنهادهاي گروه 5+1:

- تعليق كامل فعاليت‌هاي تأسيسات هسته‌اي فردو.
- توقف غني سازي اورانيوم در سطح 20 درصد.
- انتقال اورانيوم غني شده تا 20 درصد به خارج از كشور (بنا به ادعاي مطرح شده، حدود 140 كيلوگرم است)
- ارائه فوري سوخت مورد نياز تأسيسات پژوهشي تهران و همچنين ايزوتوپ‌هاي پزشكي.
- آغاز همكاري‌ها در موضوع پزشكي هسته‌اي.
-  انجام ارزيابي درباره موضوع تأسيسات جديد و همكاري در مسئله امنيت هسته‌اي.
- تعهد به عدم تصويب قطعنامه جديد در سازمان ملل عليه ايران در موضوع توسعه تسليحات كشتار جمعي.
-  تعهد آمريكا به كاهش شدت تحريم‌ها عليه ايران.

پيشنهادهاي جمهوري اسلامي ايران:

- اذعان غير مشروط به حق غني سازي جمهوري اسلامي ايران.
- گفتگو و مذاكره درباره غني سازي 20 درصد.
- اذعان به اينكه ايران استفاده از تسليحات كشتار جمعي را حرام مي‌داند.
- اذعان به اينكه توافق همكاري ميان ايران و آژانس به شكل خوبي ادامه دارد.
- گفتگو درباره مسائل غير هسته‌اي از جمله نقش ايران در منطقه، دزدان دريايي، تجارت مواد مخدر و تروريسم. 

ايران همواره تأكيد كرده كه فقط در حد مورد نياز راكتور تحقيقاتي تهران اورانيوم با غلظت ۲۰ درصد توليد مي‌كند، اما تحليل عمومي دولت آمريكا اين است كه اگر ايـران با شروط مذكور موافقت كند، در آينده هر اقدام ديگر ايران براي حركت به سوي توليد سلاح هسته‌اي كشف و تحت كنترل قرار خواهد گرفت. در مقابل اين شروط مشخص نيست كه آمريكا براي معامله با ايران چه پيشنهاداتي دارد. آنچه مقامات آمريكايي گفته‌اند اين است كه در مقابل، غرب حاضر مي‌باشد تا ميله‌هاي سوخت هسته‌اي مورد نياز راكتور تحقيقاتي تهران را تأمين كرده و تحريم‌هاي ديگري از سوي سازمان ملل متحد و غرب در مورد كشورمان وضع نشود.

اما بسته پيشنهادي غرب در بغداد از نظر بسياري از تحليل‏گران مستقل و حتي ديپلمات‌هاي ساير كشورهاي حاضر در مذاكرات به معناي ايجاد بن‏بست در همان آغاز راه بوده است. به گفته آنها مشكل در شروط و مطالبات آمريكا نيست، بلكه در عدم تعادل بين بده و بستان‏هاي موجود و تأمين منافع ايران در اين طرح است. 

هيلاري كلينتون، وزير امورخارجه آمريكا مدعي شده كشورش در تلاش است تا در عين حفظ فشار بر ايران، در مذاكرات خردادماه اختلافات هسته‌اي خود با ايران را كاهش دهد. وي مي‏افزايد: «همان طور كه در مسير گفتگوها حركت مي‌كنيم، همچنان فشارها را به عنوان جزئي از رويكرد دو بخشي خود ادامه خواهيم داد. تمام تحريم‌ها بر سر جاي خود خواهد ماند و در اين مدت سعي در حركت رو به جلو داريم.»

اما با اين رويكرد انعطاف ناپذير بعيد به نظر مي‌رسد مذاكرات به نتيجه مطلوبي برسد، به ويژه اينكه جمهوري اسلامي ايران همواره به عنوان عضوي از آژانس بين‌المللي انرژي اتمي بر حق مسلم خود در دست‌يابي به انرژي هسته ای صلح آميز تأكيد داشته است.

از سوي ديگر، در شرايطي كه تحريم‌هايي بر شبكه مالي و بانكي، حمل و نقل دريايي و صادرات نفت ايران و... اعمال شده است، بعيد به نظر مي‌رسد دولت ايران فقط در ازاي قول غرب براي اضافه نشدن تحريم‌ها دست به مصالحه بزند. به طور قطع هرگونه كاهشي در فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران بايد با كاهش در شدت تحريم‌هاي فعلي غرب و سازمان ملل متحد عليه اين كشور همراه باشد.

در دهه گذشته آمريكا و متحدانش بر اين نكته پافشاري داشته‌اند كه ايران بايد غني سازي اورانيوم را متوقف كند. زماني كه اين درخواست براي نخستين بار در سال 2001 مطرح شد، ايران هيچ سانتريفوژي نداشت.

اما با ادامه اولتيماتوم‌ها به تهران براي متوقف كردن غني سازي پس از يك دهه موقعيتي ايجاد شده كه در آن ايران هزاران سانتريفوژ فعال در اختيار دارد و ذخيره‌اي قابل توجه از اورانيوم غني شده كه غرب به دنبال خارج كردن آن از ايران است. به بيان ديگر راهبرد آمريكا در مورد برنامه‌هاي هسته‌اي ايران يك شكست تمام عيار بوده است.

بايد گفت بن‏ بست جاري انعكاس دهنده تغييري معني ‏دار در رويكرد آمريكا در قبال كنترل تسليحات است.در گذشته اين واقعيت به اثبات رسيده كه كنترل تسليحاتي يك روند ديپلماتيك از توافق‌هاي چندجانبه‏اي است كه به منظور ايجاد شرايطي طراحي شده كه براي هر دو طرف بهتر باشد. توافقنامه كنترل تسليحاتي به همه طرف‌ها همه خواسته‌هاي مورد نظرشان را ارائه نمي‌كند، اما در صورتي كه طرف‌ها اهميت دست‌يابي به توافق را درك كنند، كارايي بيشتري خواهد داشت.

اما امروز كنترل تسليحاتي به معني درخواست‌هاي يك‌جانبه و در فشار قرار دادن ديگري براي ارائه امتيازهاي مورد نظر است. رويكردي كه «ويليام فولبرايت» آن را به «تكبر قدرت» تعبير مي‌كند. تمايلي در كشورهاي قدرتمند براي ديكته كردن خواسته‌هايشان بر ديگران. اما اين رويكرد تاكنون در مورد ايران به نتيجه نرسيده است.

از نقطه نظر راهبردي، اين موقعيت بسيار ساده است. ايران قصد ندارد برنامه غني سازي اورانيوم را كنار بگذارد. در نتيجه در صورتي كه غرب بر درخواست تعليق كامل غني سازي پافشاري كند، توافقي حاصل نخواهد شد. اين در حالي است كه ايران بارها اعلام كرده تنها به دنبال دست‌يابي به انرژي صلح ‏آميز هسته ای است

نكات حائز اهميت در مذاكرات بغداد:

1.اعضاي 1+5 و به ‏ويژه اعضاي غربي يك بار ديگر متوجه ايستادگي جمهوري اسلامي ايران بر مواضع اصولي خود شدند، مواضعي مانند فناوري صلح‌آميز هسته‌اي براي همه و سلاح اتمي براي هيچ‌كس، با توجه به حقوق و تكاليف اعضای "ان پی تی" و از جمله حق غني‌سازي اورانيوم و همچنين فهميدند فضا سازي‌هاي گسترده آنها پيش از مذاكرات بغداد، نتوانسته تأثيري بر اين مواضع بگذارد.

2. ايران و گروه 1+5 بسته‌هاي پيشنهادي خود را كه حاوي محورهاي مورد نظرشان براي مذاكره بود، ارائه كردند و اين اقدام گام نسبتاً موثري خواهد بود به سمت رفع ابهام از صورت مسئله مورد توافق طرفين. روشن شدن صورت مسئله و توافق بر سر آن، كمك خواهد كرد مذاكرات رو به جلو ادامه يابد و از سردرگمي رها شود.

3.دستاورد مذاكرات بغداد، تمكين 1+5 در برابر خواست هيأت مذاكره‌ كننده ايران بود. در اين خصوص كه موضوع مذاكرات، محدود و منحصر به فعاليت هسته‌اي كشورمان نباشد و مسائل مهم ديگر منطقه‌اي كه مي‌تواند به همكاري طرفين منجر شود نيز در اين مذاكرات مورد توجه قرار گيرد. از همين جهت، اوضاع بحرين و حق مردم اين كشور در تعيين سرنوشت خويش از سوي ايران و مقابله با دزدان دريايي و مبارزه با مواد مخدر از سوي 1+5 براي گفت‌وگو پيشنهاد شد.

4.اينكه توافق براي ادامه مذاكرات، آن هم نه با فاصله زياد و تعيين مسكو براي مذاكرات بعدي نيز از ديگر نشانه‌هاي مثبت بودن مذاكرات بغداد بود.

5.انرژي صرف شده براي تبديل مذاكرات ايران با 1+5 به عنوان مهم‌ترين مسئله ايران و جهان و گره زدن مسائل بي‌ربط يا كم ربط به اين مسئله، در ايستگاه بغداد تخليه شد و يك بار ديگر شرايط براي عادي شدن اين مذاكرات فراهم گرديد.

نتيجه گيري مذاکرات بغداد:

مذاكرات در بغداد در حالي به پايان رسيد كه دو طرف با اشاره به اختلافات موجود از زمينه‌هاي مشترك خود براي همكاري در آينده سخن گفتند كه اين موضوع دورنماي خوبي را براي مذاكرات آينده ترسيم مي‌كند، بخصوص اينكه دور بعدي مذاكرات نيز در مسكو خواهد بود كه اين موضوع را بايد به فال نيك گرفت. زيرا از سويي، روسيه عضو موثر گروه 1+5 است و از سوي ديگر نسبت به كشورهاي آمريكا، انگليس و فرانسه مواضع متعادل‌تري نسبت به برنامه هسته‌اي ايران داشته و بارها تلاش كرده تا با ارائه راه ‏حل‌هايي (از جمله طرح گام به گام) اين چالش به وجود آمده در روابط بين ايران و غرب را حل كند. 

به هر حال، به نتيجه رسيدن مذاكرات ميان ايران و گروه 5+1 در گرو اقدامات متقابل و گام به گام از سوي طرفين است و تأكيد و اصرار غربي‌ها بر مواضع پيشين خود توأم با اعمال فشار و افزايش تحريم‌ها نتيجه مثبتي را در پي نخواهد داشت و بن‏ بست مذاكرات را در پي خواهد داشت. 

گزارش از محسن زارع

انتهای پیام/