به گزارش مجله شبانه باشگاه خبرنگاران،با توجه به نزدیكی تقریبی زنجان به پایتخت و به لطف وجود بزرگراه تهران ـ زنجان سفر به این شهر بسیار آسان است به طوری که می‌توان با خودروی شخصی یا اتوبوس به این شهر عزیمت کرد. در طول راه از تهران، از شهرهای کرج،‌ قزوین، تاکستان، ابهر، الوند و صائین‌قلعه باید گذر کرد تا به این شهر رسید. البته می‌توان از طریق خط راه‌آهن تهران- تبریز با قطار هم به این شهر سفر کرد.

از شهرهای مختلف نیز برای عزیمت به این استان، اتوبوس و قطار وجود دارد.فاصله زنجان تا شهرهایی مثل تهران حدود 319 کیلومتر، تا تبریز حدود 280 کیلومتر، تا رشت 384 کیلومتر، تا همدان 329 کیلومتر و تا بندر انزلی 388 کیلومتر است.

زنجان دارای یك فرودگاه نیز هست ولی زیبایی‌ها و مناظر جاده‌های اطراف این استان آنقدر زیاد است كه سفر با هواپیما را جزو آخرین انتخابتان قرار دهید.مسیرهای این شهر با خودروی شخصی، از شرق از مسیر آزادراه تهران‌‌ ـ‌ تبریز، از جنوب از مسیر كبودرآهنگ ـ قیدار، از غرب از مسیر بیجار ‌‌ـ‌ زنجان و از شمال از مسیر میانه ـ زنجان است.

زنگان سرزمين بناهاي تاريخي

ایران، سرزمینی باستانی است که از بافت تاریخی، بقایا و بناهای کهن سرشار است و توانایی جذب گردشگران و بازدیدکنندگان بسیاری را از سراسر دنیا دارد؛ کسانی که به دنبال یادمان‌ها و بقایایی از تاریخ‌هایی بسیار دور و حتی دوران ماقبل تاریخ هستند. استان زنجان نیز یکی از کهن‌ترین بافت‌های این سرزمین است که هنوز یادمان‌هایی از دوره‌های مختلف تاریخی را درون خود حفظ کرده است.استان زنجان در
شمال غربی ایران مابین آذربایجان غربی و قزوین واقع است.

 مساحت آن 22هزار و 164 کیلومتر مربع است. مرکز این استان همنام خودش «زنجان» است و زبان مردم این منطقه ترکی آذری است. شهرهای اصلی زنجان ابهر، خدابنده، خرمدرّه، سلطانیه، طارم و ماهنشان هستند. قدمت شهر زنجان به دو قرن قبل از میلاد یعنی دوران سلطنت اردشیر بابکان، بنیانگذار سلسله ساسانی بازمی‌گردد. این شهر در ابتدا «شاهین» نام داشت، کلمه‌ای که از شاه مشتق شده بود، بعدها به زنگان یا زندیقان (به معنای منسوب به کتاب زند) تغییر نام پیدا کرد و نهایتاً در دوره حکومت عثمانیان، این نام به زنجان تبدیل شد.

هنگام حمله مغولان زنجان و اطرافش دچار تخریب‌ها و تغییرات عمده‌ای شد. منطقه سلطانیه از جمله مناطقی بود که توجه مغولان را به خود جلب کرده بود. پس از گرایش اولجایتو، هشتمین پادشاه مغول از سلسله ایلخان به مذهب شیعه نامش را به سلطان محمد خدابنده تغییر داد و تلاش‌های بسیاری جهت گسترش و توسعه این منطقه کرد.

 البته لازم به ذکر است که منطقه سلطانیه حتی قبل از ورود قبیله‌های مغول هم از اهمیت بسیاری برخوردار بوده است. کشف اشیايی که قدمت آنها به هزاره پنجم قبل از میلاد می‌رسد، همچنین کشف ظروف سفالی رنگین که بسیار قدیمی‌اند، از گواهان تاریخی این حقیقت هستند.

موزه رختشویخانه


محل کنونی رختشویخانه، وسط خیابان سعدی است. این بنا در سال 1347 هجری قمری در قلب شلوغ‌ترین و قدیمی‌ترین محله این شهر ساخته شده است. این بنا «بابا‌ جمال چوقوری»(معروف به گودال بابا جمال) نام داشته و مخصوص شست‌وشوی لباس‌ها به ویژه در فصل زمستان بوده است تا زنان در حین کار از سرمای سوزان در امان بمانند. آب این بنا از شبکه آب‌های زیرزمینی به نام «قنات میربهاءالدین» تأمین می‌شده است. معماری این بنا و شبکه آبرسانی‌اش، در نوع خود و نسبت به آن دوران بسیار مدرن و هوشیارانه است. در حال حاضر این بنای تاریخی به موزه‌ای تبدیل شده است.

گنبد سلطانیه، بزرگترین گنبد آجری دنیا

مقبره‌ سلطان محمد خدابنده معروف به گنبد سلطانیه، از شاهکارهای هنر معماری ایران و دنیای اسلام به شمار می‌آید. بنایی که از حیث معماری و تزئینات مسجدی بسیار زیبا و بزرگ می‌نماید. گنبد مزبور در پنج فرسخی (39 کیلومتری) سمت شرقی شهر زنجان و در جنوب‌ راه‌ تهران‌ ـ تبريز با فاصله حدود 5 كيلومتري‌ جاده‌ اصلي، داخل باروی شهر قدیم سلطانیه واقع است.

 این بنای معظم، با ارتفاع 5/48 و قطر 5/ 25 متر، بزرگترین گنبد آجری دنیا است و در بین گنبد‌های بزرگ و بلند جهان بعد از سانتاماریا در فلورانس و آیاسوفیا در استانبول جایگاه سوم را دارد. این اطلاعات توسط میراث فرهنگی جهانی یونسکو کشف شده و اینجا جزو پرجاذبه‌ترین بناهای تاریخی به شمار می‌آید که گردشگران ایرانی و خارجی بسیاری از آن بازدید می‌کنند.

احداث این گنبد با به کارگیری پیچیدگی‌ها، تقسیم‌بندی‌ها و فرمول‌های کاملاً ریاضی، برای هر بازدیدکننده‌ای قابل تصور و درک نیست. ساختار گنبد، بنایی هشت‌ضلعی است که طول هر ضلع آن ۸۰ گز است و قدیمی‌ترین گنبد دوپوششی محسوب می‌شود. طرح بنا بر اساس عدد 8 و هشت‌ضلعی بودنش، ممکن است به خاطر ایجاد یک ساعت آفتابی در اسکلت بنا بوده باشد تا زمان دقیق مراسم مذهبی مشخص شود.

 بدین‌ترتیب که اگر نور از سوراخ گنبد اصلی بتابد، زمان اذان ظهر است‌، نوری که از پنجره‌های بزرگ می‌تابد مبیّن ساعت و نور پنجره‌های کوچک حدود دقیقه را مشخص می‌کرده‌ است و در شب‌ها نیز بعضی از ستاره‌ها که از این پنجره‌ها دیده می‌شدند ساعت را مشخص می‌کرده‌اند.هشت مناره در اطراف آن به گونه‌ای احداث شده‌اند که با گسترش شهر نیز گم‌نمی‌شوند و عملکردی همانند یک برج داشته‌اند. پوشش نیلگون و درخشان این گنبد از کاشی‌های فیروزه‌ای به سبک معرق‌کاری زینت یافته است.

 در تزئین کاشی‌ها نیز فقط رنگ آبی به کار گرفته شده و رنگ‌های متنوعی از آبی سیر تا آبی آسمانی و حتی سبز پررنگ مایل به آبی نیز به چشم می‌خورد. ترکیب کلی این رنگ‌ها در گنبد اصلی، رنگ فیروز‌ه‌ای بسیار زیبایی ایجاد می کند که این نوع رنگ‌ها در ترکیبات داخلی گنبد هم مورد استفاده قرار گرفته است .

سقف اتاق‌های بالایی با گچ‌بری‌ها و آجرهایی رنگارنگ تزئین شده‌است. در حاشیه طاق‌ها، آیات قرآنی و اسم الله با خط جلي نوشته‌ شده‌است. همچنین نام حضرت محمد (ص) و حضرت علی(ع) با ترکیبات پیچیده ریاضی و خطوطی تزئینی در کاشی‌کاری‌ها عرضه شده است. لازم به ذکر است حکاکی‌هایی نیز در آجرهای دیوارها و سقف‌های رنگین بنا به چشم‌می‌خورند.

 این نام‌های اعظم بر تزئینات بدنه مناره‌ها، روی دیواره ایوان‌های داخلی نیز به کرّات نقش بسته‌اند.با استناد به بیان مورخان، محل‌ اصلي‌ آرامگاه، سردابه‌ای است که در ضلع جنوبی گنبد و در زیر فضای تربت‌خانه قرار گرفته است. تربت‌خانه در قسمت جنوبی گنبد به سمت قبله ساخته شده است و ارتفاع آن 18 متر است و محرابی با تزئینات مقرنس در آن به چشم می‌خورد. تربت‌خانه دارای کتیبه‌هایی از دو سوره الملک و القیامه است که با خط کوفی و ثلث نوشته شده است.

 با توجه به مطالعات و بررسی‌های انجام شده به نظر می‌رسد این فضا نمازخانه بوده است. سه درِ ورودي‌ بزرگ‌ برای این بنا تعبیه شده‌ كه‌ امروزه درِ ورودي‌ اصلي‌ آن‌ بسته‌ است. این بنا داراي‌ هشت‌ پلكان‌ مارپيچي‌ يا حلزوني‌ است‌ كه‌ در بين‌ جرزها جاي‌ گرفته‌ و راه‌های دسترسی به طبقات بالایی‌ و ايوان‌ها هستند. بر فراز چهار ايوان‌ اصلي‌‌اش چهار پنجره‌ بزرگ‌ قرار گرفته كه‌ روشنايي‌ داخل‌ بنا را به خوبی تأمين‌ مي‌كنند، همچنين در قدیم،‌ از اين‌ پنجره‌ها جهت‌ تشخيص‌ زمان‌ نيز استفاده‌مي‌شده‌ است‌ .


تاریخ گنبد سلطانیه

فضای داخلی و خارجی  گنبد سلطانیه پوشيده از كتيبه‌هاي مختلفي است كه با رنگ، روي گچ ترسيم شده‌اند. در سال‌هاي مختلف بعد از سال 1350 قسمت‌هايي از گچ روي ديوار توسط كارشناسان ايتاليايي از جاي خود برداشته شد و پس از برداشتن گچ، تزئينات اصلي آجري گنبد نمايان شد. البته قبل از آن نيز قسمت‌هايی از گچ آسيب ديده بود و مشخص بود كه زير گچ تزئينات آجري زيبايي وجود دارد.

 این گنبد در مدت 9 سال (از سال‌های 704 تا 713 هجری قمری) در دوران حکومت اولجایتو (سلطان محمد خدابنده) با ارتفاعی حدود 48.5 و قطر 25.5 متر بنیان نهاده شد. حدود سال‌ 709 هجري‌ زماني‌ كه‌ كارِ ساختمان‌ گنبد رو به‌ اتمام‌ بود اولجایتو سفري‌ به‌ عراق‌ کرد و به زیارت تربت حضرت‌ علي‌‌(ع‌) و امام‌ حسين‌ (ع‌) در نجف‌ و كربلا رفت سپس نامش را به سلطان محمد خدابنده تغییر داد و به مذهب شیعه روی آورد و تصمیم گرفت که مرقد مطهر حضرت علی علیه‌السلام را به این مکان منتقل کند.

لذا دستور داد تزيينات‌ داخلي‌ بنا را به شکلی مزين کنند كه‌ در آن شعاير مذهب‌ تشيع‌ به وفور به چشم بخورند. به‌ همين‌ علت كلمه «علي‌» به‌ طور مكرر با كاشي‌ در متن‌ آجر‌ها نوشته‌ شده است. در نهایت با مخالفت علما مواجه شد و گنبد سلطانیه را به آرامگاه خویش اختصاص داد.

مردان نمکی زنجان

در سال 1372، استخوان‌ها، لباس‌ها، ریش، مو و چند قطعه از اشیای دیگر (از جمله یک حلقه گوشواره طلا که در گوش چپ یکی از اجساد بود) در معدن نمک چهرآباد واقع در یک‌کیلومتری جنوب روستای حمزه لو در غرب این شهر کشف شدند. بر اساس کاوش‌های باستان‌شناسانه که توسط دانشگاه آکسفورد صورت گرفت، قدمت این بقایا به دوران ساسانی یعنی 1700 تا 2200 سال پیش بازمی‌گردد. این استخوان‌ها که متعلق به هفت نفر هستند توجه بسیاری از باستان‌شناسان را از سراسر دنیا به خود جلب کرده‌اند.

هم‌اکنون این بقایا در موزه ایران باستان تهران و عمارت ذوالفقاری در شهر زنجان نگهداری می‌شوند.از بقایای دیگری که همراه اجساد پیدا شده است می‌توان به یک ساق پا درون چکمه‌ای چرمی، سه قبضه چاقو، شلوارک، شيء نقره‌ای، قلاب‌سنگ، قطعاتی از طناب چرمی، سنگ‌ساب، یک عدد گردو، قطعات سفال و چند تکه پارچه منقش و قطعات خردشده استخوان اشاره کرد.

 باستان شناسان در مورد ظاهر یکی از اجساد گفته‌اند احتمالاً این مرد نمکی از طبقه اشراف تات زبان و یک شاهزاده‌ بوده‌ است، زیرا روی لباسش جواهرات و زیورآلاتی که مخصوص این طبقه بوده، پیدا شده است.

مجموعه بازار سنتی زنجان


بازار زنجان در خیابان امام، سبزه میدان واقع است و به خاطر قدمت، معماری و ساختار منحصربه‌فردش، در فهرست یکی از مهمترین بناهای تاریخی ایران قرار گرفته است.

ساخت‌و‌ساز این بازار در دوره آغا محمدخان‌قاجار شروع شده و در دوره فتحعلی‌شاه، اوایل قرن نوزدهم به پایان رسیده است. در اوایل قرن بیستم نیز در اطرافش مساجد،‌ خانه‌ها و حمام‌هایی ساخته شدند. این بازار 15هکتار‌ مساحت دارد و بزرگترین بازار سرپوشیده به سبک معماری قاجاریه در ایران است.

چشم‌انداز این بازار مانند یک خط طولانی است که از شمال به جنوب این شهر امتداد پیدا کرده، به طوری که قبلاً این شهر قدیمی را به دو قسمت شرقی و غربی تقسیم می‌کرده است.

56 در ورودی این بازار هرکدام به یک محله منتهی می‌شوند و امکان دسترسی به محله‌های مختلف شهر را فراهم می‌آورند. امروزه این بنا در کل «مجموعه‌ بازار زنجان» نام دارد که با توجه به اصناف و نوع محصولاتی که در آن ارائه می‌شود، به رده‌های گوناگون با نام همان صنف تقسیم شده است، مثلاً صنف زرگران، پارچه‌فروشان، کلاهدوزان و...

عمارت تاریخی ذوالفقاری


عمارت ذوالفقاری در مرکز بافت قدیمی زنجان در یکی از محلات قدیمی شهر زنجان موسوم به محله «دالان آلتی» در ضلع شمالی سبزه میدان و مسجد‌جامع قرار دارد و به سبک بناهای اواخر دوره قاجار احداث شده ‌است.سبک ساختمانی آن از بناهای گوتيك اروپایی گرفته شده ‌است. این عمارت از ساختمان‌های بیرونی، اندرونی و اداری تشکیل شده و نمای آن با آجرهای قالبی و پیش‌بر تزئین شده است.

نمای بیرون عمارت که از 2 طبقه و یک سردابه تشکیل شده، جالب‌ترین قسمت آن است.کل مجموعه تحت پوشش شیروانی است. در بالای قسمت مرکزی بنا، نورگیر زیبایی وجود دارد که به کلاه فرنگی معروف است. این نورگیر 8 ضلعی با روش گره‌سازی و به طرز زیبایی لمبه‌کاری شده است.

 از میان هنرهای به‌کار رفته در تزيینات داخلی طبقه همکف بنا، می‌توان به کاشی‌کاری سبک دوره قاجار اشاره کرد که طرح معروف نیلوفرآبی (لوتوس) در آن به‌کار برده شده است.این بنا دارای سر در ورودی زیبایی بوده که تخریب شده و در حال حاضر به موزه سه تن از مردان نمكي تبدیل شده‌است.

داش‌‌کاروانسرا

داش کاروانسرا در جنوب شهر زنجان، کمربندی خیام، روبه‌روی راه‌آهن واقع است. قدمتش به دوره حکومت شاه‌عباس‌دوم بازمی‌گردد و از انواع کاروانسراهای برون‌شهری بوده است. پلان این كاروانسرا به سبک چهار‌ایوانی است، حجر‌ه‌هایش در یک طبقه قرار دارند و سقف‌هایش از نوع قوسی هستند. استفاده از سنگ به عنوان مصالح اصلی در ساخت این كاروانسرا باعث شده كه این بنا با عنوان کاروانسرای سنگی و در زبان محاوره‌ای به داش‌کاروانسرا معروف باشد.

در حال حاضر بخش اعظم این بنا از بین رفته و این اواخر به یک سفره‌خانه سنتی تبدیل شده که غذاهای سنتی ایرانی در آن سرو می‌شود. بخش دیگری از این بنا نیز به بازار فروش صنایع دستی مردم محلی همانجا اختصاص یافته است.

صنایع دستی و هنری زنجان


چاقو

نام زنجان برای همگان یادآور چاقوهای معروف و مرغوبش است. بنابراین از بدو ورود به این شهر، بسیاری از کارگاه‌های چاقوسازی و مراکز فروش این محصول، چشم بازدیدکنندگان را به خود جلب می‌کنند.در واقع علت شهرت چاقوی زنجان در سراسر دنیا، به پیشینه‌ 4000ساله‌ تولید و ساخت چاقوهای مرغوب و باکیفیتش بازمی‌گردد.

 هر ساله بیش از 200 کارگاه چاقوسازی و بیش از 7700 کاردفروشی، بیش از 700 هزار چاقو را تولید و به فروش می‌رسانند که انواع گوناگونی مثل چاقوی آشپزخانه، چاقوی شکار، چاقوهای زینتی، خنجرهایی با تیغه کوتاه و پهن، چاقوهای معمولی، شمشیر، اسکنه و قندشکن، چکش و تولیدات دیگر را شامل می‌شوند. اغلب کارخانه‌ها و سازندگان چاقو به‌وسیله قلم‌زنی و حکاکی‌های روی تولیداتشان شناخته می‌شوند. کار حکاکی روی چاقوها با خط نستعلیق بسیار زیبا از زمان صفویه رواج پیدا کرده است.

در قرن هفدهم این شهر مرکز صنعتی بسیار مهمی برای تولید سلاح‌های تیغه‌داری همچون شمشیر محسوب می‌شده است.دسته‌ اغلب چاقو‌ها از شاخ آهو یا بز و همچنین نقره ساخته می‌شوند. چاقو‌ها اغلب با ابزاری مثل آهک، سنگ سمباده، زغال سنگ و یک کوره آتش ساخته می‌شوند. استادکاران زنجانی پس از ذوب کردن فولاد در یک کوره‌، روی سندان، با چکشی بر آن ضربه می‌زنند. دوباره آن را ذوب می‌کنند و در آب سرد فرو می‌برند. سپس شروع به تیز کردن آن می‌کنند.

چاروق

چاروق با پیشینه‌ای هزار ساله از قدیمی‌ترین هنرهای دستی زنجان به حساب می‌آيد. بخشی از بازار قدیمی زنجان نیز «چاقو و چاروق‌‌فروشان» نام دارد. چاروق‌ها دمپایی‌هایی زنانه با پاشنه بلند یا کوتاه هستند. این کفش‌ها با نخ‌های پشمی یا ابریشمی دوخته می‌شوند. کفی آنها از چرم است و اغلب در رنگ‌های روشنِ شاد و بسیار متنوع یافت می‌شوند و به آنها یک یا دو منگوله تزيینی آویزان می‌شود. در قدیم چاروق را زنان ثروتمند می‌پوشیدند.