به گزارش خبرنگار باشگاه خبرنگاران مشهد، در قرن هفتم هجري كه شهر توس به دست مغولان ويران گرديد، جمعيت آن سامان رو به سوی مشهد آوردند و به تدريج بر وسعت و آبادانی اين شهر افزودند. شهر مشهد كه در آغاز بقعه ای در آبادی سناباد نوقان بود، به تدريج توسعه يافت. ناحيه توس ابتدا مسكن اقوام غير آريايي بوده است.

طبیعی :

ییلاقات:طرقبه (مشهد)
این شهر در 18 کیلومتری جنوب غربی مشهد و در مسیر راه جاغرق واقع شده و از غرب به کوه های بینالود و از شمال به کوه تخت رستم محدود می شود. طرقبه دارای باغ های فراوان با میوه های متنوع و چشمه سارهای زیباست و رودخانه ای خروشان از کنار آن می گذرد، در تابستان دارای آب و هوایی خنک و مطبوع است. این ناحیه از قدیم الایام به عنوان تفریحگاه مورد توجه ساکنان و زائران مشهد بوده است.

جاغرق (مشهد)
روستای ییلاقی جاغرق در 21 کیلومتری جنوب غربی مشهد و در فاصله ی 7 کیلومتری جنوب غربی طرقبه واقع شده است و به روستاهای عنبران، طرقدر، کردینه، تغاره و شاندیز محدود می شود. جاغرق دارای آب و هوای معتدل کوهستانی است و زمستان های سرد و تابستان های معتدل دارد

کنگ (مشهد)
این روستا در دامنه کوههای بینالود و در بخش جنوبی این رشته کوه به فاصله 22 کیلومتری جنوب غربی طرقبه واقع شده است. معماری روستای کنگ شبیه ماسوله است و از بام هر خانه به عنوان حیاط خانه ی بالاتر استفاده شده است.

شاندیز (مشهد)
یکی از مناطق ییلاقی اطراف مشهد است که در بخش طرقبه و در فاصله 30 کیلومتری غرب مشهد و در حدود 13 کیلومتری طرقبه در مسیر راه مشهد به ابرده و زشک واقع شده است. چشمه سارها و باغ های فراوان، فضای سرسبز و خرم، رودخانه و چشم اندازهای بی بدیل طبیعی، آب و هوای مطبوع و به ویژه صنایع دستی بومی. این منطقه ییلاقی را به صورت گردشگاهی مهم برای گردشگران، زائران و مردم مشهد درآورده است

نغندر(مشهد)
این روستا از توابع بخش طرقبه و در فاصله ی 10 کیلومتری آن واقع شده است. این روستای سرسبز و آباد در دامنه ی کوههای شمالی بینالود واقع شده و منطقه ای ییلاقی سرسبز و مصفا را با چشم اندازهای طبیعی شگرف در برمی گیرد.

شهر کلات :

مردمان کلات نیز برای خود حکایتی شنیدنی دارند. گرچه کلات از قدیم‌الایام جای آبادی بوده است، اما آبادی خود در سه سده اخیر را وامدار نادرشاه افشار است. هم از این روست که کلات را کلات نادری لقب داده‌اند
نادر این دژ طبیعی را برای نگاهداری غنایمی که از فتح هندوستان آورده بود، برگزید و جماعتی از سپاهیانش را مأمور حفاظت از آن ساخت. چون سپاهیان او مخلوطی از فارس‌ها و ترک‌ها و کردها بودند، لاجرم کلاتی‌های امروز که بازماندگان همان‌هایند، به این سه قوم نسب می‌رسانند و در شهر کوچک خویش به سه زبان با یکدیگر سخن می‌گویند. بیشترشان کشاورزی و باغداری می‌کنند و زنانشان در قالی‌بافی مهارت بسیار دارند.

مهم‌ترین یادگار نادر در کلات، کاخی است به نام قصر خورشید. این قصر در میان باغی بزرگ به شیوه باغ‌های ایرانی بنا شده، اما ساختمانش تلفیقی است از معماری ایران و هندوستان ؛ چرا که نادر علاوه بر سیم و زر و جواهر، هنرمندان زیادی را از هند به ایران آورد و زبده‌ترینشان را به آرایش قصر خورشید واداشت. پس اگر حالا بر سنگ‌های نمای بیرونی قصر، نقش میوه‌هایی چون موز و آناناس را می‌بینیم، نباید گمان کنیم که 300 سال پیش اجدادمان چنین میوه‌هایی را می‌شناخته اند و می‌خورده اند. اینها هنر دست هندوانی است که به اقلیم و سرزمینی دیگر تعلق داشتند.

باغ کلات نادری
باغ کلات نادری در شهر کلات، شمال شرقی مشهد، در بستری کوهستانی، در ميان دو رشته کوه در استان خراسان رضوی قرار گرفته است.
مجموعه باغ و عمارت خورشيد برای آرامگاه نادر شاه افشار به سال 1160 هـ.ق به دستور وی ساخته شده است. از نظام کاشت باغ بجز يک رديف چنار کهنسال در باغچه غربي باغ و در کوچة غربي باغ که جزو عرصه باغ بوده، چيز ديگري بر جاي نمانده است.

باغ قدمگاه نيشابور
اين باغ در بستری كوهستاني و در دامنه جنوب كوه بينالود و رو به دشت نيشابور واقع شده است. اين باغ از سمت جنوب به جاده نيشابور-مشهد اتصال مي‎يابد.
از نيشابور حدود 24 كيلومتر و از مشهد حدود 100 كيلومتر فاصله دارد. اين مكان به عنوان مكاني مقدس از سابقه طولاني برخوردار است.

باغ اسکویی (سبزوار)
باغ و عمارت موسوم به «اسکویی» در فاصله 4 کیلومتری غرب شهر سبزوار و در روستای «ابارش» واقع است.
قدمت این باغ و عمارت میان آن، متعلق به دورۀ قاجار و مالک آن نیز خاندان اسکویی است.

غار ماپری (تربت حیدریه)
به رغم وجود اتلال باستانی متعدد و شواهد برجای مانده که حکایت از پیشینه ای مشخص و رد پای انسان ماقبل تاریخ در منطقه تربت حیدریه دارد، از دیگر نمونه های با اهمیت این آثار، غاری است موسوم به «ماپری» در 19 کیلومتری شمال غربی تربت حیدریه و در نزدیکی روستایی به نام «صنوبر» که به استناد بررسی های باستان شناسی از نخستین زیستگاه های این منطقه مربوط به پیش از تاریخ بوده است.

غار مغان (مشهد)
این غار در 36 کیلومتری شهر مشهد و در جنوب روستای مغان، در دامنه ی کوههای بینالود قرار گرفته است.

غار سنو (گناباد)
غار سنو که در نزدیکی روستای سنو در شهرستان گناباد واقع شده است از انواع غارهای آبی است به طوری که حتی در خشکسالی های متوالی میزان آب موجود در غار تغییری نمی کند غار سنو تا حدودی شبیه به غار علی صدر همدان می باشد.

آبگرم معدنی کاریز (کاشمر)
این پدیده طبیعی در حاشیه جاده آسفالته کریز به ریوش، در فاصله 15 کیلومتری شهر ریوش و به فاصله 3 کیلومتری روستای کریز واقع گردیده که دارای آبگرم معدنی با خاصیتهای درمانی است

آب گرم شهر کهنه (قوچان)
چشمه سارهای موسوم به «آبگرم شهر کهنه» در 18 کیلومتری بخش غربی قوچان و به فاصله 6 کیلومتری از بنای آرامگاه امام زاده سلطان ابراهیم قرار دارد

آبشار قره سو (کلات)
دره قره سو در نزدیکی کلات نادری قرار گرفته است. این منطقه ی کوهستانی پرآب و مصفا، مکانی جذاب برای گردشگران بوجود آورده

جاذبه های فرهنگی و تاریخی

قبر مطهر امام رضا عليه السلام:

گنبد مطهر
مشخص ترين نماد و نشانه بيرونى حرم مطهر امام رضا عليه السلام، گنبد طلايى آن است كه مجاوران و مسافران با ديدن آن بناى بشكوه، سلام ودرودى بر هشتمين امام نثار مى سازند.
بنا بر نقل كتب تاريخى، نخستين گنبد بر فراز مزار قدسى حضرت امام رضا عليه السلام، به فرمان سلطان سنجر سلجوقى (511ـ552 ق.) و به كوشش وزير وى؛ شرف الدين قمى ساخته شد. جنس آن گنبد از كاشى بود. گنبد آغازين همان است كه اينك از داخل حرم مطهر ديده مى شود و سطح مقعّر و مقرنس آينه كارى آن پيداست.
در دوران شاه طهماسب صفوى، پس از جمع آورى خشتهاى كاشى، گنبدى با روكش طلا بر فراز گنبد پيشين بنا شد. اين همان گنبدى است كه امروزه در نماى بيرونى به چشم مى آيد.
در شورش ازبكها، خشتهاى طلاى گنبد به چپاول رفت.

در سال 1009ق كه شاه عباس صفوى از پايتخت آن روز، اصفهان، پياده رهسپار مشهد گرديد، مدتى در مشهد اقامت گزيد و دستور داد كه گنبد مطهر، بار ديگر با خشتهايى از مس و روكش طلايى پوشيده شود و اين كار به دست كمال الدين محمود يزدى به تحقق پيوست. بر پايه آن چه در كتيبه گنبد ديده مى شود، اين كار در سال 1010ق آغاز شده و در سال 1116ق به پايان رسيده است. متن كتيبه گنبد اثر خامه خوشنويس نامدار ايرانى عليرضا عباسى است.

گلدسته ها
در مجموعه قديمى حرم مطهر تنها دو گلدسته قرار داشت، كه اكنون يكى از آنها در نزديكى گنبد و ديگرى در مقابل آن، يعنى بالاى ايوان عباسى در شمال صحن عتيق(انقلاب) ديده مى شود.

برجهاى ساعت
دو برج ساعت كه يكى در بالاى ايوان ورودى غربى همان صحن، و ديگرى در ايوان جنوبى صحن نو(آزادى) ديده مى شود.
به سال 1278در زمان مظفّرالدين شاه قاجار، يك دستگاه ساعت كه داراى چهار صفحه بود و زنگ بسيار رسايى داشت به آستانه مقدّسه اهدا شد.
در سال 1336 نيز ساعت جديدى با چهار صفحه بزرگ و شماره هاى نمايان فارسى خريدارى شد و در برج ساعت نصب گرديد

مسجد جامع گوهرشاد (مشهد)
این بنا در مجموعه آرامگاهی آستان قدس رضوی و جنوب گنبدخانه حرم مطهر واقع گردیده. این مسجد به همت گوهرشاد همسر شاهرخ تیموری و استادی قوام الدین شیرازی در سال 821 به اتمام رسیده است.

آرامگاه فردوسی (توس)
در شمال شهر مشهد و به فاصله 24 کیلومتری از آن، مزار و آرامگاه حماسه سرای بزرگ ایران حکیم ابوالقاسم فردوسی واقع شده است

آرامگاه خیام (نیشابور)
حکیم ابوالفتح عمر بن ابراهیم مشهور به خیام نیشابوری، ریاضیدان، منجم، شاعر و اندیشمند ایرانی است که بنا بر روایات در سال 429 ق. در نیشابور چشم به جهان گشود و به سال 515 ق. پس از وفات در گورستان حیره که امروزه در 5 کیلومتری شرق نیشابور واقع شده در آغوش خاک آرام گرفت.

آرامگاه نادرشاه افشار (مشهد)
نادر بنایی برای آرامگاه خود در جنب چهار باغ شاهی در شهر ساخت.

مقبره شيخ بهايى
مقبره عالم بزرگ شيعى عصر صفوى، بهاء الدين محمد عامِلى معروف به شيخ بهايى، تشكيل رواقى مستقل را در مجموعه حرم حضرت رضا عليه السلام داده است.
مَدرَس شيخ و مقبره وى در گوشه جنوب غربى صحن نو (آزادى) و شرق حرم مطهر حضرت رضا عليه السلام واقع است.

بقعه هارونى (مقبره هارون الرشيد)
بقعه هارونى، يعنى بناى قبر هارون الرشيد، اصلاً بقعه مطهّرى است كه اكنون ضريح حضرت رضا عليه السلام در ميان آن قرار دارد

مقبره شيخ طبرسى و غسلگاه و قتلگاه مشهد
یکی از علماى بزرگ شيعه و مفسّر قرآن در سده هاى پنجم و ششم قمرى است. شيخ طبرسى صاحب چند تفسير بر قرآن كريم است كه از آن ميان تفسير مجمع البيان وى شهرت بيشترى دارد

آرامگاه خواجه ربیع (مشهد)
آرامگاه باشکوه خواجه ربیع در 4 کیلومتری شمال مشهد و در انتهای خیابانی به همین نام واقع گردیده. بنای خواجه ربیع از آثار زیبای دوران صفویه است. این بنا مدفن ربیع بن خثیم از تابعین و یکی از هشت تن زاهدان نامدار تاریخ اسلام است

پير پالاندوز
مقبره يكى از عُرفاى شيعه مذهبِ «ذَهَبيه» به نام شيخ محمد المُقتدى كارندهى (منسوب به قريه كارده مشهد) مشهور به پير پالاندوز، از زمره قديمىترين زيارتگاههاى عرفانى اين شهر است. اين بنا در حاشيه كوچه شور در اوايل پايين خيابان قرار داشته و پس از انقلاب اسلامى به مناسبت توسعه حريم حرم تخريب و مجدداً بازسازى شده است است

مجموعه معماری سنگ بست :

مجموعه معماری سنگ بست یکی از آثار باستانی اطراف مشهد مقدس است.

مقبره ارسلان جاذب - مناره مجاور آن و رباط سنگ بست از جمله بناها و آثار تاریخی ساخته شده در سنگ بست است.

مقبره ارسلان جاذب که سپهدار توس در زمان سلطان محمود غزنوی بود بنای آجری کوچکی است که با پلان مربع چهار ایوانی و گنبدی بر قاعده مربعی ساخته شده است

موزه های آستان قدس رضوی
در مجموعه ی حرم مطهر امام رضا (ع) و در صحن امام خمینی مجموعه چندین موزه در کنار هم قرار گرفته اند و موزه های آستان قدس رضوی را تشکیل داده اند. این موزه ها عبارتند از:
موزه تاریخ مشهد
موزه تاریخ مشهد با 1300 متر مربع زیربنا در برگیرنده ی 50 ویترین است در این موزه حدود 193 اثر تاریخی به نمایش در آمده است که به دلیل اطلاعات ارائه شده بر روی آنها اهمیت خاص یافته اند.
موزه قرآن و نفایس
. گنجينه قرآن در طبقه دوم اين ساختمان واقع شده است و در آن نزديك به 90 جلد قرآن، 14 جلد مرقع و 13 جلد لاكي و روغني بسيار نفيس به نمايش گذاشته شده است.پنج قرآن منسوب به ائمه طاهرين عليه السلام است. از جمله خط مبارك امام علي (ع)، امام حسن (ع)، امام حسين (ع)، امام سجاد (ع) و امام رضا (ع) كه به خط كوفي روي پوست نوشته شده اند.
. قديمي ترين قرآن وقفي اين گنجينه مربوط به سال 393 هجري قمري است. كه توسط وزير و صاحب ديوان سلطان محمود و مسعود قزويني وقف روضه منوره گرديده است

موزه توس
این موزه در مجموعه فرهنگی باغ – آرامگاه فردوسی قرار دارد. . در این موزه آثاری که در اثر کاوش های باستان شناسی از دشت توس به دست آمده است به معرض دید مخاطبان گذارده شده است. همچنین آثاری شامل انواع وسایل سوارکاری و رزم، انواع ظروف سفالی، مفرغی و غیره که در قرون 4 و 5 هجری ساخته شده اند و تابلوهای نقاشی رقم استاد رخساز و انواع فرش و قالیچه در این موزه به نمایش گذارده شده است.

موزه نادری
موزه نادری در شهر مشهد بالاتر از حرم مطهر در چهارراه شهدا هم جوار آرامگاه نادرشاه افشار واقع شده است. این موزه در دو تالار به منظور معرفی آثار تاریخی دوره افشاریه شکل گرفته است/س