اراک/
در نوروز کجاي ايران را بگرديم؟(110)
نقش حیاتی موزه ها به عنوان مراكزی برای حفظ و حراست از یادگاران نسل گذشته در جوامع بشری نقشی بدیع و ماندگار دارد و در این بین موزه های استان مركزی نیز در ایام نوروز با میزبانی از مسافران و گردشگران گوشه ای از این تاریخ و تمدن كهن را به تصویر می كشند.
به گزارش خبرنگار باشگاه خبرنگاران اراک، موزه های چهار فصل، صنایع دستی و مفاخر اراك، چهارسوق ساوه، مردم شناسی خمین، اسناد و مردم شناسی آشتیان از جمله این اماكن در استان مركزی است.
موزه چهار فصل، حدود یكصد سال پیش و در دوره قاجاریه توسط 'حاج ابراهیم خوانساری' ساخته شده و چهار سوی این حمام با نقوش چهار فصل سال و مناظر طبیعی و شكارگاه ها مصور است. این حمام در فضایی به مساحت یكهزار و 600 مترمربع و از بخش های مجزای مردانه، زنانه، اقلیت‌های مذهبی و خصوصی تشكیل شده است.
آب مورد نیاز حمام از آب جاری قنات تامین می شده كه به این منظور و حفظ گرما و حرارت، كف حمام حدود سه تا سه و نیم متر از كف خیابان پایین تر است. دالان ورودی، سربنیه مردانه و زنانه، گرمخانه خصوصی و عمومی، هشتی بین گرمخانه، رختكن، خزینه، تون و آب انبار از بخش های دیدنی این بنا است.
تمامی بنای داخلی حمام به وسیله كاشی های معرق هفت رنگ تزیین و سقف بخش های مختلف آن نیز با آجر و ملات، گچ و آهك بصورت گنبدی طاق زده و گنبد سر بنیه نیز بر روی هشت ستون با اشكال گل، مرغ و سرباز قاجاری استوار است.
سربنیه حمام زنانه با گنبدی یكپارچه و بدون ستون برپا شده كه با توجه به امكانات كم دوران قاجاریه این نوع معماری قابل توجه و تامل برانگیز است. سربنیه مردانه و محوطه داخلی آن، نیز با كاشی های هفت رنگ، طرح های اسلیمی و ختایی مزین و گنبد اصلی بر روی هشت ستون اصلی قرار دارد.
این ستون ها به شكلی هنرمندانه با كاشی های قالبی و پیچكی زیبا و بكارگیری روش قرینه سازی و رسم بندی ها و ستون بندی با شكل های اسلیمی نظیر گل و بوته، درختان سرو، صنوبر، انگور، منظره های طبیعی مثل چشمه های آب، رودخانه و گیاهان وحشی و پرندگان كار شده است.
حدود پنج هزار متر فضای حمام چهار فصل شامل سربنیه مردانه و گرمخانه، رختكن و هشتی بین گرمخانه و رختكن به موزه اختصاص یافته و اشیای متعلق به دوره های مختلف قبل و بعد از اسلام شامل تنگ های سفالی، كاسه، خمره، قدح، پیمانه، انواع مجسمه، آفتابه و لگن، سنگ نوشته و ابزارآلات كشاورزی و دفاعی در آن نگهداری می شود. تالار مردم شناسی، وسایل باستانی دوران اسلامی، تابلوهای خوشنویسی هنرمندان استا
ن مركزی، اشیای باستانی قبل از اسلام، كتیبه های دوران قاجاریه و صفوی و گچبری مسجد جامع، مراسم حنابندان در دوره قاجاریه و پیكره اقلیت ها از تالارهای موزه چهار فصل اراك است.
موزه سلطان آباد یكی از موزه های استان مركزی است كه در بازار اراك و بافت قدیمی شهر واقع شده و مجموعه ای نفیس از خطوط مختلف قرون اسلامی از كاتبان مشهور آن دوران همچون محمدجعفر تبریزی، میرزا غلامرضا اصفهانی، میرزا رضاخان فراهانی و همچنین تابلوهای نقاشی قهوه خانه ای و نمونه های نفیسی از آثار فلزكاری با كتیبه و خطوط اسلامی در آن موجود است.
ساختمان موزه صنایع دستی حسن پور اراك در دوره احمد شاه قاجار و بوسیله حاج علی مشیری از تاجران و بازرگانان فرش سلطان آباد بنا شده كه در ابتدا به عنوان محل شركت فرش و بعدها به عنوان مدرسه ای با نام مدرسه مجیدی به محل تعلیم و تربیت اختصاص یافت. این بنا در سال 1374 توسط اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری از وراث حسن پور
خریداری و در سال 1377 نیز به شماره 1985 در فهرست آثار ملی كشور به ثبت رسیده و پس از انجام عملیات مرمت و بازسازی در سال 1382 به عنوان موزه صنایع دستی و هنرهای سنتی افتتاح شد. این خانه در بافت تاریخی اراك و مجموعه بازار در گذار سپهداری به فاصله پنج متری از گذر اصلی مجموعه بازار واقع شده، بطوریكه از منزل مذكور می توان به مدرسه قدیمی سپهداری و حمام تاریخی چهارسوق و سایر نقاط بازار دسترسی پیدا كرد.
موزه حسن پور، همچون بناهای اولیه مسكونی شهر سلطان آباد، درون گرا با یك حیاط مركزی و در سه جهت شرق، غرب و شمال دارای اتاق هایی به سمت حیاط است. سازه اصلی بنا خشتی و پی ها از جنس سنگ بزرگ و دوغاب گل و آهك بوده و نماسازی بنا نیز با استفاده از آجر و كاشی تزئین شده است.
بخش شبستان ها و اعیان نشین بنا نیز در طرف غرب، شرق و شمال با اتاق های مسكونی، آشپزخانه، انبار، دستشویی و نانواخانه ساخته شده و در آشپزخانه و انبار جایگاه هایی مخصوص ذخیره انواع مواد غذایی وجود دارد. سراسر قسمت اعیان نشین از طریق درها و گذرگاه ها به یكدیگر راه دارند، كف حیاط حدود یك و نیم متر از كف خیابان پایین تر و اتاق ها نور لازم را از حیاط می گیرند.
تالار خط و خطاطی، سفال، شیشه و سرامیك، فرش و گلیم، فلز و آثار حجمی، تالار چوب و منسوجات از بخش های دیدنی و جذاب این موزه است.
موزه مفاخر اراك نیز با بخش‌های مختلف شامل تالار حضرت امام خمینی (ره)، مفاخر مذهبی، دینی، علمی، فرهنگی و در قید حیات، امیركبیر، قائم‌مقام فراهانی، سرداران شهید، مركز اسناد و مدارك مفاخر، كارگاه مرمت و عكاسی، نگارخانه و فروشگاه عرضه محصولات فرهنگی و هنری آماده بازدید مسافران و علاقمندان است.
در این موزه سردیس‌ها به همراه آثار چاپ شده و اسناد، عكس‌ها و گزارش‌های متعلق به امام خمینی (ره)، امیركبیر، قائم‌مقام فراهانی، پروین اعتصامی، كربلایی كاظم كریمی ساروقی، ملامهدی نراقی، ملا احمد نراقی، میرزا حسن آشتیانی، سلمان ساوجی، پروفسور حسابی، دكتر محمد قریب، آیت‌الله اراكی، علی‌اكبرخان فراهانی، استاد فتحعلی واشقانی فراهانی، شهیدچمران، شهید محلاتی، میرزا عیسی فراهانی، ضیاء‌الدین عراقی، عباس سحاب و فخرالدین عراقی به نمایش درآمده است.
ساخت بنای موزه كه به منزل خاكباز مشهور است در اواخر دوره قاجاریه توسط سید حسین خاكباز یكی از فرزندان حاج آقا محسن اراكی انجام شد. این بنای كوشكی با تزئینات آجری خاص دوره قاجاریه به مساحت سه هزار متر مربع ساخته شده و دارای دو ایوان شرقی و غربی، 11 اتاق، حمام خصوصی و دو قنات كه یكی در محوطه ساختمان به نام قنات ده و دیگری در زیر آب انبار به نام قنات خان حاكم، است.
موزه سالار محتشم خمین، تكیه فرمهین، گنبد چهار سوق و مسجد جامع ساوه، منزل وزیر دفتری و معتمدالدوله آشتیان از دیگر موزه های استان مركزی است./س
