به گزارش خبرنگار احزاب باشگاه خبرنگاران؛ برگزاري "انتخابات" به عنوان يكي از شاخص‌ترين مظاهر دموكراسي و مردم‌سالاري از همان نخستين روز‌هاي پيروزي انقلاب اسلامي ايران مورد توجه خاص و ويژه امام خميني(ره) به عنوان معمار بزرگ اين انقلاب قرار داشت به گونه‌اي كه حضرت امام(ره) در ماه‌هاي نخستين پيروزي انقلاب، اصل نظام "جمهوري اسلامي" را به رفراندوم گذاشت.

بازخواني شرح انتخاباتي كه در طول 33 سال از عمر پرفراز و نشيب اين انقلاب برگزار شده، حاوي درس‌ها و نكات تلخ و شيريني است كه مي‌تواند چراغي براي ادامه مسير توده‌هاي مردمي و البته احزاب، تشكل‌ها و مسئولان باشد؛ بر اين اساس در قالب سلسه گزارشاتي به صورت مجزا به بررسي انتخابات رياست‌‌جمهوري در ادوار مختلف انقلاب از سال 58 تا به امروز مي‌پردازيم و به شيوه‌اي جذاب برخي از گوشه‌هاي پنهان اين رويداد‌ها را بازگو خواهيم كرد و نيم‌نگاهي نيز به نوع نگاه برخي رسانه‌هاي خارجي به برگزاري انتخابات رياست‌جمهوري در هر دوره خواهيم داشت.

برگزاري نخستين انتخابات رياست‌جمهوري با 124 داوطلب؛ پيروزي "بني‌صدر" با 11 ميليون راي

نخستين انتخابات رياست جمهوري در تاريخ 5 بهمن 1358 در سراسر کشور برگزار شد. در اين انتخابات 124 نفر داوطلب شدند که صلاحيت هيچ يک رد نشد و همه اين افراد وارد ميدان رقابت شدند. جمعيت واجد شرايط براي شرکت در اين انتخابات 20 ميليون و 995 هزار و 263 نفر بود که از اين تعداد، 14 ميليون و 152 هزار و 907 نفر يعني 67.41 درصد از مردم در انتخابات مشارکت کردند.


براساس ماده 5 لايحه قانوني انتخابات نخستين رئيس جمهوري ايران، مصوب 58.08.29 شوراي انقلاب «وزارت کشور فهرست داوطلبان رياست جمهوري را که حائز شرايط تشخيص داده شدند، براي تاييد صلاحيت به حضور رهبر انقلاب تقديم مي‌نمايد.» با اين وصف تاييد صلاحيت نامزدهاي انتخابات اوليه رياست جمهوري به عهده امام خميني(ره) بود و ايشان همه 124 نفر را تاييد کردند و در نهايت 107 نفر در روز راي‌گيري به رقابت پرداختند.

چهره‌هاي شاخصي که در اين رقابت شرکت کردند، به ترتيب آرا ماخوذه عبارت بودند از ابوالحسن بني‌صدر(وزير دارايي وقت) با 10 ميليون و 753 هزار و 752 راي، يعني 75.98، دکتر حسن حبيبي (وزير علوم و آموزش عالي وقت) با 676 هزار و 852 راي 4.78 درصد، دکتر کاظم سامي سرپرست جمعيت شيرخورشيد سرخ ايران با 90 هزار و 161 راي 64% درصد، از چهره‌هاي شاخص ديگر صادق خلخالي، مسعود رجوي، سيد احمد محسن (استاندار خوزستان) بودند که از ميان اين رقبا، آقاي بني‌صدر توانست با کسب بيش از ده ميليون راي به سمت رئيس جمهور انتخاب شود.


اوضاع داخلي و بين‌المللي در آستانه برگزاري انتخابات دور اول

اوضاع داخلي، منطقه‌اي و بين‌المللي در آستانه برگزاري انتخابات به اين صورت بود: در عرصه داخلي، مشکلات اقتصادي، اجتماعي و سياسي بعد از فرار شاه، بر کشورمان سايه انداخته بود و نيز بحران گروگان گيري با حمله تعداد زيادي از دانشجويان پيرو خط امام به سفارت آمريکا آغاز شده بود. در عرصه منطقه‌اي، تظاهرات دانشجويان عربستان سعودي ضد رژيم ستگر عربستان در بيروت، برقراري رابطه سياسي کوبا با جمهوري دمکراتيک عرب صحرا، برگزاري نشستي در بيروت با چند کشور عربي به نشانه همبستگي با لبنان، برگزاري اجلاس وزيران دارايي اوپک در وين براي کمک به کشورهاي در حال توسعه و در عرصه بين‌المللي، برگزاري نشست کشورهاي ناتو در مورد افغانستان در پي حمله شوروي به اين کشور در بروکسل و برگزاري اجلاس عمومي سازمان توسعه صنعتي ملل متحد با هدف بررسي مشکلات کشورهاي در حال توسعه در خصوص تسريع صنعتي شدن اين کشورها در دهه 1980، از جمله مواردي بودند که در آستانه برگزاري انتخابات نخستين دوره رياست جمهوري در عرصه داخلي، منطقه‌اي و بين‌المللي روي داده بودند.

بوسه بني‌صدر بر دستان مبارک امام خميني(ره)

با اين وصف 67.86 درصد مردم ايران در پاي صندوق‌هاي راي نخستين دوره رياست جمهوري حاضر شدند و بني‌صدر با اخذ 75.98 درصد آرا به عنوان نخستين رئيس‌جمهور ايران، دو سال بر مسند رياست جمهوري تکيه زد؛ وي 15 بهمن 1358 هنگام بوسه زدن بر دستان مبارک امام خميني(ره) سوگند رياست جمهوري خورد و کار خود را در اين سمت آغاز کرد. در مراسم تنفيذ رياست جمهوري، امام خميني(ره) تاکيد کردند: من از آقاي بني‌صدر مي‌خواهم که ما بين قبل و بعد از رياست جمهوري در احوال روحي ايشان تفاوتي ايجاد نشود.


اما دوران دو ساله رياست جمهوري بني‌صدر از مهم‌ترين برهه زماني بود که تاريخ انقلاب اسلامي با آن مواجه شد اين دوران به علت مسائل متعددي از قبيل مسئله گروگان‌گيري، ناامني‌هاي منطقه‌اي خصوصا در منطقه کردستان،‌بروز تشنج و درگيري در فضاي دانشگاه‌ها و در پي آن انقلاب فرهنگي، تشنج ميان نخبگان سياسي و فضاي سياسي کشور، شروع جنگ تحميلي، تشکيل نخستين دوره مجلس و در نهايت برکناري ابوالحسن بني‌صدر از رياست جمهوري از اهميت ويژه‌اي براي نظريه‌پردازان و تحليل‌گران سياسي برخوردار است.

دوران رياست جمهوري بني‌صدر يکي از پر آشوب‌ترين دوره‌هاي تاريخ ايران بعد از انقلاب اسلامي بود. در اين دوره ايران هم‌زمان چهار بحران عميق را پشت سر گذاشت، گذار از يک حکومت شاهنشاهي مستبد به يک حکومت ديني اسلامي، رقابتات شديد ميان نخبگان، جنگ با عراق و بحران گروگان‌گيري و درگيري‌هاي قومي در منطقه کردستان در مجموع بني‌صدر در دوران دو ساله رياست جمهوري‌اش، با اين مسائل روبه رو بود و بايد راه‌حل مناسب براي برخورد با آن‌ها اتخاذ مي‌کرد.

صدور حكم عزل بني‌صدر توسط امام(ره)

اما وي به علت گرايش‌هاي انحرافي و سو مديريت در جنگ و علاوه بر آن وجود اختلاف ميان مسئولان انقلابي نظام و موضع‌گيري‌هاي وي در مقابل اهداف نظام اسلامي نتوانست زياد بر کرسي رياست جمهوري باقي بماند. حضرت امام خميني(ره) در 20 خرداد 1360 در حکمي به ستاد مشترک ارتش، رئيس‌جمهور را از سمت فرماندهي کل قوا برکنار کرد و در نهايت در 30 خرداد نيز طرح عدم کفايت سياسي بني‌صدر در مجلس شوراي اسلامي بررسي و با 177 راي موافق و يک راي مخالف تصويب شد. در روز اول تير نيز حکم عزل او را امام خميني(ره) صادر کردند.


پس از برکناري بني‌صدر، منافقان و هواداران او جنگ مسلحانه را با نيروهاي انقلاب اعلام کردند و با استفاده از عناصر نفوذي در ششم تير 1360 آيت‌الله خامنه‌اي را در مسجد ابوذر در حالي که مشغول سخنراني بودند، ترور کردند. روز بعد نيز دفتر حزب جمهوري اسلامي را منفجر کردند و فاجعه هفتم تير را به وجود آوردند و شخصيتي مهمي چون آيت‌الله بهشتي و 72 تن ديگر را در اين انفجار به شهادت رساندند که در پي آن جامعه دچار نگراني و التهاب شديدي شد. در آن برهه زماني که جامعه و مردم اوضاع سختي را مي‌گذراندند، طبق قانون اساسي، شوراي رياست جمهوري سريعا تشکيل جلسه داد و در کوتاه‌ترين زمان تصدي امور را در اختيار گرفت و دوم مرداد 1360 را براي انتخابات دوم رياست جمهوري مشخص کرد که در ادامه اين مبحث به توضيح آن پرداخته مي‌شود.


اما در آستانه انتخابات نخستين دوره رياست جمهوري، جدا از مشکلاتي که در عرصه داخلي وجود داشت، عوامل استعمارگر به سرکردگي آمريکا و رژيم صهيونيستي از هر فرصتي استفاده مي‌کردند تا جو هرج و مرج را در کشور عمومي کنند تا اين انتخابات سرنوشت‌ساز را لوث کنند و از قبال هماهنگي و بالاخره همه‌پرسي قانون اساسي، دشمنان اسلام و انقلاب اسلامي تلاش کردند جو هرج و مرج و ناامني را در گوشه و کنار کشور ايجاد کنند تا بلکه با اين اقدامات واهي، مانع شرکت همگاني در چنين روزهاي سرنوشت‌ساز شوند اما آن‌ها با همه تلاشي که کردند،‌ نتوانستند مانع از برگزاري انتخابات شوند زيرا آنچه در روز برگزاري انتخابات رخ داد، نمايشي ديگر از آگاهي مردم ايران بود که بار ديگر آن چنان عمل کردند که بسياري از صاحب‌نظران پيش‌بيني نمي‌کردند ملت ايران با مشارکت گسترده در پاي صندوق‌هاي راي و انتخابات رئيس‌جمهور، بار ديگر نقشه‌هاي آمريکا و رژيم صهيونيستي و کشورهاي غربي را نقش بر آب کرد.

رسانه‌هاي بيگانه: رأی‌دهندگان با شور و شوق بسیار به پای صندوق‌های رأی رفتند

نخستین انتخابات ریاست جمهوری، نخستین انتخابات پس از پیروزی انقلاب اسلامی بود؛ این انتخابات از اهمیت زیادی برای بسیاری از نظریه پردازان و تحلیل گران سیاسی برخوردار بود محتوای روزنامه های کیهان، اطلاعات و جمهوری که در ماه قبل از انتخابات و یک ماه بعد از انتخابات مورد بررسی قرار گرفته است:

رادیو آمریکا: دیروز انتخابات اولین ریاست جمهوری ایران انجام گرفت. علی رغم تحریم انتخابات از جانب پاره ای از اقلیت ها، تعداد رأی دهندگان بسیار زیاد بوده است. نامزدهای اصلی مقام ریاست جمهوری ایران عبارتند از حسن حبیبی، سخنگوی شورای انقلاب، ابوالحسن بنی صدر وزیر اقتصاد و دارایی و محمد مدنی استاندار سابق خوزستان، گزارشات واصله از نتایج اولیه انتخابات ریاست جمهوری ایران حاکیست که ابوالحسن بنی صدر شانس بیشتری در پیروزی انتخابات دارد.(منبع: کیهان 1358.11.6)

رادیو لندن: دیروز در سراسر ایران و نیز سفارت خانه های این کشور در خارج، انتخابات اولین ریاست جمهوری ایران انجام گرفت. خبرنگار بی بی سی در ایران می گوید دو تن از کاندیداها از دیگران شانس بیشتری دارند. رأی دهندگان با شور و شوق بسیار به پای صندوق های رأی رفتند. آیت الله خمینی(ره) در پیامی خطاب به ملت گفته بودند: همه باید رأی بدهند، باید برای حفظ وحدت ملی سعی کنند و هر کس پیروز شود، مردم باید از او حمایت کنند. مبارزات انتخاباتی گرچه پرسرو صدا بود، ولی خشونتی به همراه نداشت.(منبع: کیهان 1358.11.7)

رادیو "بی بی سی": ضمن آنکه تقریبا نتیجه انتخابات مشخص شده، نگاه انظار عمومی متوجه ترکیب کابینه است که بنی صدر تشکیل خواهد داد و سیاستی که در پیش خواهد گرفت.(منبع کیهان 1358.11.7)

روزنامه "دیلی تلگراف" چاپ انگلستان: اگر ابوالحسن بنی صدر به ریاست جمهوری برسد، تغییرات ریشه ای در نظام اقتصادی و از جمله ملی شدن موسسات و منابع ثروت متعلق به خارجیان در ایران قابل انتظار است.(منبع: کیهان 1358.11.7)

روزنامه "گاردین" چاپ انگلیس: انتخابات ریاست جمهوری حس کنجاوی مردم ایران را برانگیخته و تجربه تازه ای است که برای آنان سابقه نداشته است. این روزنامه می نویسد: رئیس جمهور ایران بالقوه قدرت را به دست خواهد گرفت لیکن در عمل باید در کنار پارلمان و شورای نگهبان قانون اساسی که قوانین مصوبه را از نظر می گذرانند، کار خود را آغاز کند.(منبع: کیهان 1358.11.7)

رادیو لندن: نتایجی که تاکنون از انتخابات ریاست جمهوری ایران به دست آمده است، حاکی از آن است که ابوالحسن بنی صدر، وزیر اقتصاد و دارایی ایران از رقبای خود پیشی گرفته است هرچند در نتایج نهایی انتخابات روز دوشنبه انتظار می رود بنی صدر تقریبا در تمامی حوزه های انتخاباتی کشور اکثریت رأی مورد نظر را کسب کند، زیرا وی قبلا نیز مدعی بالاترین میزان رأی در انتخابات شده بود.(منبع: کیهان 1358.11.7)

رادیو بی بی سی: بنی صدر اینک مقام ریاست جمهوری را احراز کرده است اما اینکه وی تا چه حد از قدرت برخوردار خواهد بود، موضوعی است که هنوز مهم است و سوالی که هنوز می تواند مطرح باشد آن است که آقای بنی صدر در قبال مسائل و مشکلات سیاسی و اقتصادی چگونه موضعی اختیار خواهند کرد.(منبع: کیهان 1358.11.7)

امام خمینی(ره) با انتصاب بنی صدر به ریاست جمهوری به وی قدرت بیشتری داده است

روزنامه" آسوشیتدپرس" چاپ آمریکا: ابوالحسن بنی صدر که تا این ساعت، اکثریت آراء را در انتخابات ریاست جمهوری به دست آورده است، روز دوشنبه خاطر نشان ساخت که مسئله گروگان های آمریکایی مسئله کوچکی است که به آسانی قابل حل است. مقامات آمریکایی گفته اند، که امیدوارند رئیس جمهوری ایران از دیگر مقاماتی که تا امروز در جریان اختلافات ایران و آمریکا بوده اند، طرف گفتگوی بهتری باشد.(منبع: کیهان 1358.11.7)

روزنامه آسوشیتدپرس: امام خمینی(ره) با انتصاب بنی صدر به ریاست جمهوری به وی قدرت بیشتری داده است و رئیس جمهوری ایران با این قدرت می تواند راه را برای برقراری نظم و قانون و اجرای کامل قانون اساسی جمهوری اسلامی باز کند. بنی صدر هم اینک رئیس قوه مجریه و هم رئیس موقت قوه مقننه است و با سمت تازه ای که امام خمینی(ره) به بنی صدر داده است، او اینک بعد از امام خمینی(ره) قدرت شماره 2 جمهوری اسلامی ایران است.(منبع: اطلاعات 1358.11.20)

شون مک براید، وزیر خارجه پیشین ایرلند: با انتخاب شدن بنی صدر به عنوان اولین رئیس جمهور ایران، مشکل گروگان های آمریکایی در تهران بسیار آسان تر حل خواهد شد. مک براید گفت: بنی صدر این سمت را به صورت مرکز قدرت درخواهد آورد و فقط به عنوان یک مقام تشریفاتی عمل نخواهد کرد.(منبع: اطلاعات 1358.11.9)
ادامه دارد ...