به گزارش خبرنگار باشگاه خبرنگاران اراک، در روستاهای خمین ساختمان های منفرد، بزرگ و کنگره داری ساخته شده که بیشتر آنها در بین زمین های مزروعی و گندم زارها و در اطراف رودخانه بنا شده است.
بناهای کنگره داری که نوار سفیدی از گچ در چهار طرف دیوارها و کنگره های اطراف سقف آنها کشیده شده و دسته های کوچک و بزرگ کبوتر در حول و حوش آن در پروازند، یا روی تیرک های آن نشسته اند. در ساختمان این برج ها از خشت خام (خاک رس) که در این شهرستان یافت می شود‎‏‍، چنان با مهارت استفاده شده که شگفتی هر اهل ذوقی را برمی انگیزد.در داخل این برج ها مقیاس ها به طور اصولی درک می شود و نسبت های دقیق و آرایش بسیار جالب لانه های کبوتران بیننده را به کنجکاوی وا می دارد. موقعیت این برج ها طوری است که از هر نظر امنیت کبوتران را تامین و دسترسی به آب و دانه برای آنان به سهولت امکان پذیر باشد.
در طرح هر برج به سه مساله توجه شده، به کار بردن حداقل مصالح ساختمانی با ایجاد حداکثر لانه های کبوتر و فضاهای ارتباطی به طوری که مصالح ساختمانی مصرفی در برج ها از خشت خام می باشد و خشت ها فقط فشار را تحمل می کنند و تحمل آنها در برابر نیروهای کششی و پیچشی حداقل است. مساله تهویه در داخل برج حائز اهمیت است، داخل برج در طول سال باید از حرارت مطبوعی برخوردار باشد تا کبوتران بتوانند در شرایط مساعدی تخمگذاری کنند.
با توجه به اینکه کبوتران در تاریکی دید کافی ندارند از این جهت روشنایی داخل برج به نحوی تامین شده که کبوتران به آسانی می توانند لانه های خود را پیدا کنند و ورود و خروج شان به سهولت امکان پذیر است. پنجره ها و برجک های مشبک در برج باید به نحوی تعبیه شده باشد، که کبوتران برای ورود و خروج، دچار مشکل نشوند و مجبور نشوند برای یافتن لانه هایشان داخل برج را دور بزنند.کشاورزان شهرستان خمین بدین روش فضله های کبوتران را به عنوان کود و برای تقویت زمین کشاورزی شان استفاده می کرده اند.
در برج کبوتر جمع آوری فضولات کبوتران به عنوان کود، دور کردن کبوتران از مزارع جهت جلوگیری از آسیب رساندن به مزارع و شکار کبوتران و استفاده از گوشت آنها از اهداف احداث این بناهاست. این فضولات در زندگی اقتصادی زارعان محلی نقش موثری داشته، به همین علت کبوتران نزد آنها کم و بیش از اهمیت خاصی برخوردار بو.ده اند.با مروری بر نوشته های مستشرقین و جهانگردان در طی سه قرن گذشته می توان نتیجه گرفت که قدمت این برج ها به درستی معلوم نیست. آنچه مسلم است بیش از 700 سال، برج های کبوتر خرید و فروش می شده و حتی صاحبان آنها به علت درآمد قابل توجهی که از این برج ها عایدشان می شد، همه ساله مبلغی به عنوان مالیات به دولت های وقت پرداخت می کردند.
هفت کبوترخانه در شهرستان خمین ثبت اثار ملی شده است.
در این شهرستان 65 کبوترخانه مربوط به دوران صفویه، قاجاریه، پهلوی وجود دارد که برای حفظ و احیای این آثار کهن تاکنون اقدامی نشده است./س