بعد از گذشت 1374 سال از شهادت غم انگیز امام حسین(ع) و یاران باوفایش این واقعه آن قدر شور و حرارت دارد که بعد از قرن‌ها دل عاشقان و ارادتمدارانش با شروع این ماه به لرزیدن می‌افتد.

البته تا دنیا باقی است عاشورا نیز استوار و پابرجا خواهد بود چرا که :"کل یوم عاشورا و کل ارض کربلا".

آئین‌های باشکوه عزاداری با جلوه‌های خاص و معنادار از حرکت عاشورا و درسی که می‌توان از این نهضت عظیم یاد گرفت به عنوان یک نماد کلی و اساسی در برگزاری مراسم‌های عزاداری در ماه‌های محرم و صفر است.

در این میان مردمان ایران زمین به تبع آداب و فرهنگ مرسوم خودشان همزمان با شروع ماه محرم عزاداری‌های خود را آغاز کرده و به طرق مختلف عشق و ارادت خود را اثبات می‌کنند.

مردم استان زنجان نیز از این قاعده مستثنی نبوده و چه بسا پیشرو مردم ایران اسلامی در این وادی قدم گذاشته‌اند به طوری به گفته بزرگان، زنجان صاحب "مدال ولایت‌پذیری و دین‌مداری" است. 

استان زنجان با مرکزیت شهرستان زنجان در شمال‌غرب ایران اسلامی قرار دارد.

این استان دارای 7 شهر و حدود 1210 روستا می‌باشد که از این میزان 978 روستا دارای سکنه است.

استان زنجان با مساحتی بالغ بر 21هزار 722 کیلومتر مربع، جمعيتي بالغ بر یک میلیون و 15 هزار و 734 نفر دارد.

قدمت تاریخی عزاداری عاشقان حسینی زنجان به قدرت عشق و ارادت شیعیان ایران اسلامی به اهل بیت و به ویژه حضرت اباعبدالله الحسین(ع) باز می‌گردد.

مراسم عزاداری حضرت سیدالشهدا در این استان به طوري وسیع و گسترده است که از آن به عنوان پایتخت "شور حسینی" ایران نام برده می‌شود در بین آیین‌های مختلف عزاداری در زنجان عزاداری "حسینه‌اعظم" و"زینبیه‌اعظم" از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده و چه بسا استان زنجان توسط این دو هیئت عزاداری شناخته می‌شود. 

*مراسم حسینیه اعظم زنجان 

هر ساله از اول تا سیزدهم ماه محرم ، عزاداری حسینه‌اعظم زنجان باشکوه برگزار می‌شود که با شکوهترین و با عظمت ترین آن هشتم محرم یعنی شب تاسوعا مي‌باشد.

ناگفته نماند این مراسم سالهاست شکوه و عظمت خاص عزاداري اين حسينيه سیر صعودی داشته و می‌رود تا به عنوان بزرگترین مجمع عاشقان امام حسین(ع) در جهان شناخته شود. 

با اینکه زنجان از نظر وسعت شهر بزرگی نیست اما سال‌هاست که در این عزاداری بیش از 200هزار نفر جمعيت شرکت می‌کنند در طی این چند روز مردم به سبب اعتقادات ، کرامات و باورهای قلبی خود، قربانی و نذوراتی به این حسینه اهدا می‌کنند.

از جنبه‌هایی حائز اهمیت این مراسم، تعداد ذبح قربانی است که حسینیه‌اعظم زنجان را به عنوان دومين قربانگاه جهان اسلام بعد از منا در مکه و نخستین قربانگاه در جهان تشیع بدل ساخته است. 

تاریخی بودن مراسم حسینیه براساس مستندات به زمان قاجار بر می‌گردد.

بهره‌برداری از نذورات این مراسم در امور خیریه و عام‌المنفعه نیز در نوع خود بی‌نظیر است، به طوری که در آئین سوگواری هشتم محرم سال گذشته، 11 هزار و 482 راس دام توسط عاشقان سالار شهیدان حضرت امام حسین(ع) به هیات حسینیه‌اعظم زنجان تحویل داده شد.

همچنین 6 هزار و 384 راس گاو، شتر، گوسفند، بز، شترمرغ و.. به صورت زنده تحویل و هزار و 642 راس دام شامل گاو، گوسفند، بز در مسیر حرکت دسته عزاداری قربانی و ذبح شد.

مراسم عزاداری باشکوه حسینیه‌اعظم زنجان که در روزهای هشتم، نهم و دهم ماه محرم برگزار می‌شود در تاریخ 15 دی ماه 87 با شماره ثبتی 10 به عنوان دهمین مورد و از جمله آیین‌های عزاداری به عنوان نخستین نمونه در فهرست میراث معنوی کشور ثبت شده است. 

*مراسم زینبیه‌اعظم زنجان 

 

زینبیه اعظم زنجان یکی از قطب‌های عزاداری استان زنجان بوده و همه ساله پذیرای خیل عظیم عاشقان اباعبدالله الحسین(ع) از سراسر کشور و حتی خارج از کشور است.

در روز یازدهم محرم‌الحرام هر سال، شهر زنجان به عنوان پایتخت شور و عشق حسینی جلوه معنوی خاصی برخورد می‌گیرد و عاشقان امام حسین(ع) خود را آماده برای حضور در یک اجتماع عظیم و حماسی می‌کنند تا ندای "یاحسین" و "یا زینب" سر داده و به یاد شهید دشت کربلا عزاداری کنند.

اين مراسم ساعات بعدازظهر روز 11 محرم در محل زينبيه آغاز شده و در صحن مقدس آستان حضرت ابراهيم(ع) که يکي از امام زاده‌هاي قابل احترام زنجان است به پايان مي‌رسد.

با ا شاره به قدمت زينبيه زنجان گفته مي‌شود در روزگار گذشته باغچه‌اي درون "کهن‌دژ" زنجان قرار داشته که صاحب باغچه هر روز از گوشه‌اي از باغچه که گل‌هاي محمدي در آن روييده بود صداي ناله "يا زينب" شنيده و گاهي گويي چراغکي زير گل‌ها روشن ‌مي‌شده است.

بدين ترتيب صاحب باغچه تصميم مي‌گيرد آن قسمت را به تکيه‌اي تبديل کرده و نام آن را زينبيه بگذارد از اين رو محلي که زينبيه در آن قرار داشت از آن زمان تا کنون به محله زينبيه معروف مي‌شود.

آئين عزاداري زينبيه زنجان نيز از سوي سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري در فهرست ميراث فرهنگي کشور به ثبت رسيده است.

عزداري دو هيئت بزرگ زنجان يعني "حسينيه" و "زينبيه" از آن جهت منحصر به فرد و مهم است که عاشقان حضرتش تمام وجود خود را در طبق اخلاص قرار داده و نثار جانفشاني‌هاي امامي مي‌کنند که 14 قرن پيش در چنين ايامي خود را فداي دين مبين اسلام کرد تا از گزند ناکسان در امان بماند.

نحوه عزاداري اين دو هيئت پيچيده نبوده و روش خاصي ندارد بلکه طبق معمول نوحه‌خواني و سينه‌زني شاکله اصلي آن را تشکيل مي‌دهد به طوري که در هر دو هئيت مداح اهل بيت با سرودن اشعاري در مدح امام حسين(ع) و اهل‌بيت وي، مردم را آماده کرده ومردم نيز با سينه‌زني و زنجير‌زني او را همراهي مي‌کنند.

مهمترين شاخصه و ويژگي اصلي عزاداري مردم زنجان در روزهاي هشتم و يازدهم محرم اتحاد و يکپارچگي آنهاست که با نظر و حرات خاصي به عزاداري مشغول مي‌شوند.

البته اين جانفشاني آزاد مردان راه حسي (ع) از ديد لنز دوربين‌ها دور نمانده و به تمام دنيا به طور وسيع مخابره مي‌شود تا ساير هموطنان و آزادي‌خواهان نيز با ديدن اين صحنه‌ها به وجد بيايد.

از جمله ويژگي‌هاي مهم عزاداري زنجان وجود مداحان مهم و شاعر معروف اهل بيت(ع) است.

حاج ولي‌الله کلامي (شاعر)، حاج جواد رسولي، حاج اصغر گنج‌خانلو، حاج مرتضي حيدري، حاج غلامرضا عيني‌فرد، حاج عليرضا بيگدلي و ... از جمله مداحاني هستند که شور و شوق حسيني را در بين مردم تقسيم مي‌کنند.

آئين طشت‌گذاري

آئين طشت‌گذاري يکي از قديمي‌ترين سنت‌ها و مناسک ايراني است که در آستانه ماه محرم برگزار مي‌شود.

اين مراسم سه روز پيش از آغاز محرم طي تشريفات خاص و پرشور برگزار مي‌شود.

مردم زنجان معتقدند اين سنت با الهام از اقدام سالار شهيدان و يادآور رفتار جوانمردانه امام حسين(ع) است.

براساس روايت‌ها ايشان در روز 27 ذيحجه آب مشک‌ها را در طشت‌ها ريخته و لشکر حر و اسبان سپاه او را سيراب مي‌کند.

تشت‌هايي که در اين مراسم مورد استفاده قرار مي‌گيرد از جنس برنز يا مس است.

بعد از عزاداري ريش سفيدان و عاشقان حسين (ع) در هر محله طشت‌ها را به دوش حمل کرده و وارد مسجد مي‌شوند و حاضران در مجلس به احترام آن به پا خواسته و در مقابل آنها سينه‌زني مي‌کنند و نواي الدخيل يا ابوالفضل سر مي‌دهند پس از آن ريش‌سفيدان با دور زدن در مسجد تشت‌ها را در سرجاي خود قرار مي‌دهند و طشت‌ها را از آبي که در کوزه‌ها بر دوششان حمل کرده‌اند پر مي‌کنند.

روشن کردن شمع و نوشيدن آب متبرک از اين طها همراه سوگواري از اعمال اين مراسم است.

بعداز اتمام مراسم، مردم آب‌هاي موجود در تشت‌ها را به عنوان تبرک به خانه‌هايشان برده و يا بين اقوام تقسيم مي‌کنند.

هيئت‌هاي زنجان

هيئت عاشوراييان زنجان، هئيت رايت‌الحسين(ع) زنجان، هيئت فاطميون زنجان،‌هيئت فاطميه زنجان و هيات محبين امام صادق(ع) زنجان از جمله هيئت‌هاي زنجان مي‌باشد.

شهرستان‌هاي ابهر، خرمدره، قيدار، هيدج، صائين‌قلعه،‌سلطانيه، سجاس، ماه‌نشان، گرماب،‌دندي، زرين‌آباد، چورزق، حلب و ...نيز به‌مانند مردم مرکز استان زنجان در اين ماه محرم سياه‌پوش شد و با عشق و ارادت در اين ماه به عزاداري مي‌پردازند.

عزاداري استان زنجان هرچند همانند ساير استان‌ها از آيين‌ها و رسم رسومات خاصي پيروي نمي‌كند ولي يكپارچه‌ بودن عزاداران واقعي اين استان آن را به عنوان پايتخت شور و شعف حسيني تبديل كرده است.

نيازي نيست براي نظاره اين حماسه كه هرساله بر لوح تاريخ نقش مي‌بندد راهي شهر زنجان شده و از نزديك به نظاره بنشيني بلكه كافي است در روزهاي هشتم و يازدهم محرم گيرنده‌هاي تلوزيوني را روشن كني چرا كه در اين ايام اكيپ‌هاي خبري مختلفي در اين شهر مستقر شده و به بهترين نحو اين شور و حماسه حسيني را به تمام دنيا مخابره‌ مي‌كنند.

ناگفته نماند ديدن اين حماسه از لنز دوربين‌هايي كه عدد آنها زياد است به خودي خود حال عاشقان را دگرگون مي‌كند، ولي حضور واقعي در بين اين حماسه از لذت ديگري‌ حكايت مي‌كند.

گزارش: وحيد عظيم‌نيا