اشرف علی‌حسینی اظهار داشت: کروکودیل پوزه کوتاه با نام انگلیسی «ماگر» از ایران به سمت شرق تا آسام هند و به سمت جنوب تا سریلانکا پراکنش دارد و ایران غربی‌ترین نقطه پراکنش جهانی این گونه به حساب می‌آید. 

وی گفت: این گونه دارای قدرت سازش‌پذیری بسیار بالایی بوده و دامنه وسیعی از زیستگاه‌ها نظیر رودخانه، دریاچه، برکه، مرداب‌ها و کانالهای آبرسانی را در بر می‌گیرد.

رئیس محیط زیست شهرستان چابهار بیان کرد: تمساح‌های پوزه کوتاه هنگام شکار و شنا بسیار سریع و چالاک عمل کرده و از منابع مختلف غذایی از حشرات گرفته تا پستانداران تغذیه می‌کنند.

حسینی ادامه داد: فصل تولید‌مثل آن در ایران تقریباً از اواخر اسفندماه آغاز شده و بعد از طی مراحل جفت‌گیری، لانه‌سازی و تخم‌گذاری نوزادان بعد از طی دوران تفریخ در اواخر تیرماه سر از تخم در می‌آورند که در این هنگام طول آنها به 25 سانتی‌متر می‌رسد.

این مسئول افزود: نام محلی این گونه در مناطق پراکنش آن در طول رودخانه‌های کاجو و سرباز که در حوزه شهرستان چابهار واقع بوده «گاندو» است.

رئیس محیط زیست شهرستان چابهار گفت: جمعیت این گونه از تمساح‌ها در ایران تنها بخش کوچکی‌ از جمعیت جهانی این گونه به شمار می‌آید بنابراین اطلاق عنوان «کروکودیل ایرانی» به آن نادرست است.

تمساح پوزه کوتاه جزو گروه آسیب پذیر طبقه‌بندی شده است

حسینی ادامه داد: این گونه در آخرین طبقه‌بندی اتحادیه جهانی‌ حفاظت از طبیعت در گروه آسیب‌پذیر طبقه‌بندی شده و عمده‌ترین عامل تهدید‌‌کننده آن، تخریب زیستگاه است.

وی در زمینه خصوصیات ظاهری این گونه تمساح‌ها بیان داشت: مجموع دندان‌های آنها  به 68-66 عدد بالغ می‌‌شود که 19 دندان در طرفین فک بالا و 15 دندان در طرفین فک پایین قرار دارند و در زیر هر دندان یک دندان دیگر نیز قرار گرفته که با شکستن یا افتادن دندان‌ رویی جایگزین آن می‌شود.

رئیس محیط زیست شهرستان چابهار اضافه کرد: اندام‌هایی مثل دست‌ها و پاهای تمساح کوتاه بوده و پنج انگشت منتهی به ناخن‌های بلند در پاهای جلویی و دو انگشت منتهی به ناخن در پاهای عقبی وجود دارد، فاصله مابین انگشتان در پاهای عقب کاملاً پرده‌دار بوده (مانند پای مرغابی سانان) و پاهای جلویی تنها در قاعده انگشتان دارای پرده هستند که پاهای عقبی در این گونه بسیار قوی و تنومند است و این صفت یکی از بارزترین و مهم‌ترین ویژگی‌های خاص این گونه در مقایسه با سایر گونه‌ها است.

حسینی گفت: رنگ عمومی بدن تمساح‌ها در افراد جوان سبز روشن با لکه‌های سیاه و در افراد مسن‌تر خاکستری تا حدی قهوه‌ای با لکه‌های سیاه کم رنگ‌تر است و مردمک چشم در این گونه نیز عمودی و بیضوی شکل بوده که نوعی تطابق برای فعالیت‌های شبانه جانور به حساب می‌آید.

وی ادامه داد:  پلک سوم به صورت پرده شفاف که مانع از دید جانور نمی‌شود، سطح چشم را در داخل آب پوشانیده و از آن حفاظت می‌کند، موقعیت و نحوه قرار گرفتن چشم‌ها روی سر طوری است که حتی وقتی تمام بدن زیر آب قرار می‌گیرد، کروکودیل می‌تواند آنها را خارج از آب نگه دارد.

رئیس محیط زیست شهرستان چابهار اضافه کرد: سوراخ‌های بینی و گوش‌ها نیز دارای موقعیت مشابهی با چشم‌ها هستند به طوری که در یک لحظه می‌تواند هر سه اعضای بویایی، شنوایی و بینایی را خارج از آب نگه دارد بدون اینکه سایر بخش‌های بدن قابل رؤیت باشند.

این مسئول با اشاره به اینکه این گونه نیز مانند سایر گونه‌ها از حواس بسیار قوی برخوردار بوده و قادر به تشخیص صدا و احتمالاً بو از فواصل دور است افزود: گاندو در ساعاتی که هوا خیلی گرم و یا خیلی سرد و بارانی نباشد فعال‌تر است و در طول ساعاتی که دمای هوا قابل تحمل‌تر باشد در حال آفتاب گرفتن و در غیر این صورت داخل آب و یا نقب خود پناه می‌برد.

حسنی ادامه داد: این گونه زیستگاه‌های بسیار متنوعی را اشغال کرده و از تمام منابع آبی موجود در زیستگاه‌های خود استفاده می‌کند به طوری که در دریاچه، پشت سدها، برکه‌های دست ساز کنار روستاها، استخرهای پرورش ماهی، مسیر رودخانه‌های سرباز و کاجو و برکه‌های طبیعی موجود در این مسیرها می‌توان آنها را یافت.

رئیس محیط زیست شهرستان چابهار ابراز داشت: تخم‌گذاری این گونه به مانند گونه کروکودیل نیل به این طریق است که جنس ماده، گودالی شبیه به کوزه یا تخم‌مرغ بزرگ بر روی زمین حفر کرده و تخم‌ها را در بستر این حفره  قرار می‌دهد، خاک این حفره‌ها باید نرم و با رطوبت مناسب بوده و عمق آن حدود 30 سانتی‌متر باشد.

این مسئول خاطرنشان کرد: محل لانه معمولاً در ساحل رودخانه در جایی که ارتفاع و فاصله مناسبی از ساحل رودخانه‌ها داشته باشد، حفر می‌شود.

وی در مورد تخم‌های این گونه عنوان کرد: تخم‌ها دارای دو جدار است که جدار بیرونی آهکی و سخت و شکننده و جدار زیر آن نازک و به صورت پرده سفید رنگ و مقاوم و قابل انعطاف است.

رئیس محیط زیست شهرستان چابهار افزود: تعداد تخم‌ها بسته به عوامل متفاوت نظیر تغذیه و یا شاید سن مادر متفاوت بوده و به طور معمول در محدوده بین 30-20 عدد قرار می‌گیرد روی تخم‌ها بعد از قرار گرفتن در بستر حفره توسط خاک پوشانیده شده و ماده تخم‌گذار با حرکات دم خود سعی می‌کند شکل لانه را کاملاً شبیه محیط اطراف بازسازی کند ضمن اینکه گاهی نیز یک و یا حتی دو لانه کاذب برای فریب دادن شکارچیان طبیعی در اطراف لانه می‌سازد که از نظر ظاهری کاملاً شبیه به لانه اصلی است.

حسینی بیان داشت: مراحل جفت‌گیری در منطقه باهوکلات از اواخر اسفندماه آغاز شده و تخم‌گذاری گاندو نیز در طول بررسی‌ها و مطالعات در اواخر اردیبهشت‌ماه ثبت شده است.

وی اضافه کرد: طول تخم‌ها به طور متوسط 8-7 سانتی‌متر، عرض آنها چهار سانتی‌متر و وزن متوسط آنها نیز 100-85 گرم است. با توجه به طول مدت تفریخ تخم‌ها که 60-50 روز به طول می‌انجامد خروج از تخم نوزادان مصادف با اواسط تا اواخر تیرماه است.

رئیس محیط زیست شهرستان چابهار یادآور شد: تخم‌های کروکودیل منبع غذایی خوبی برای حیواناتی مثل مارها، بزمچه‌ها، شغال، روباه، جوندگان و پستانداران گوشتخوار کوچک نظیر خدنگ به شمار می‌رود.

حسینی خاطرنشان کرد: نوزادان تازه از تخم در آمده نیز در معرض خطراتی نظیر پرندگان شکاری و ماهی‌خوار، پستانداران و خزندگانی مثل بزمچه‌ها هستند.

این مسئول بیان داشت: در منطقه باهو‌کلات، شکار سگ‌های ولگرد و احشام اهالی و روستائیان کنار برکه‌ها توسط گاندو بسیار معمول بوده و حتی این امر مهم‌ترین موردی است که اهالی محلی نسبت به آن معترض هستند.

رئیس محیط زیست شهرستان چابهار ادامه داد: در کل وجود گاندو در برکه‌ها و استخرها تهدیدی برای اهالی و بومیان ساکن در کنار این منابع نمی‌باشد به‌ طوری که حتی بچه‌ها در این برکه‌ها شنا کرده و زنان با آسودگی خاطر در کنار برکه‌ها به شستن ظرف و لباس می‌پردازند.

وجود 200 سر تمساح پوزه کوتاه در منطقه

حسینی تصریح کرد: در آخرین سرشماری  انجام شده در بهار سال گذشته، 200 سر تمساح در حوزه رودخانه‌های سرباز، باهوکلات و کاجو شمارش شد.

وی بیان داشت: برآورد تخمینی حاکی از حضور جمعیت بیشتری از تمساح‌ها در منطقه است که در زمان سرشماری با توجه به محدودیت زمان و کمبود نیرو، تمام حوزه پراکنش تحت پوشش قرار نگرفت.

رئیس محیط زیست شهرستان چابهار ادامه داد: به منظور حمایت و ازدیاد نسل این گونه، اداره کل حفاظت محیط زیست سیستان و بلوچستان با به‌کارگیری نیرو، ضمن گشت و کنترل منطقه پراکنش این گونه کمیاب، اقدام به حفاظت از مناطق زادآوری و تخمک‌گذاری گاندو کرده است.

حسینی خاطرنشان کرد: دو ایستگاه مراقبت و نگهداری ریکوکش و درگس را برای مراقبت از نوزادان تمساح‌های به دنیا آمده و کروکودیل‌هایی که به نحوی در هوتک‌های آب مناطق مسکونی ایجاد مزاحمت می‌کنند به این سایت‌ها منتقل و برای مدتی از آنها نگهداری می‌کنند.

این مسئول گفت: روستای ریکوکش سایت تحقیقاتی گاندو با وسعت 10 هکتار در حال حاضر بیش از 35 سر تمساح در آن نگهداری می‌شود و برای نخستین بار سال گذشته در همین سایت، نوزادان تمساح در اسارت به دنیا آمدند.

رئیس محیط زیست شهرستان چابهار با اشاره به اینکه ایستگاه دیگر برای حفاظت از این گونه در روستای درگس و پاسگاه محیط‌بانی درگس است افزود: بازدید از این دوسایت برای علاقه‌مندان به طبیعت و محیط زیست رایگان بوده و مأموران اجرایی محیط زیست مستقر در محل با بازدیدکنندگان همکاری‌های لازم را خواهند داشت.

حسینی با بیان اینکه محدوده زیست تمساح در ایران در جنوب شرق استان سیستان و بلوچستان، غربی‌ترین ناحیه پراکنش این گونه بوده است گفت: این حیوان که نزد بومیان منطقه معروف به گاندو است و از سایر جمعیت‌های جهانی این گونه جدا بوده و توزیع جغرافیایی آن منحصراً به رودخانه سرباز، باهوکلا، کاجو و نیز رودخانه نهنگ در سراوان منتهی می‌شود.

وی ابراز داشت: به دلیل باور خاص بومیان منطقه که وجود گاندو را مایه خیر و برکت و پر آبی رودخانه می‌دانند هیچگونه تهدیدی از طرف اهالی متوجه تمساح پوزه کوتاه نبوده و به راحتی در طول مسیر رودخانه به زندگی خود ادامه می‌دهند.

رئیس محیط زیست شهرستان چابهار متذکر شد: سازمان حفاظت محیط زیست و اداره کل حفاظت محیط زیست استان علاوه بر انجام اقدامات سال‌های گذشته در راستای حفظ و حراست از زیستگاه این گونه، اقدام به تکمیل و تجهیز ایستگاه تحقیقاتی ریکوکش در سال‌جاری خواهد کرد.

این مسئول اذعان داشت: علاوه بر انجام کارهای مطالعاتی بر روی زیستگاه، در راستای آموزش و اطلاع‌رسانی و تنویر افکار عمومی اقدام به توانمندسازی جوامع محلی محیط زیست این گونه خواهند کرد و همچنین برنامه سرشماری و آموزش محیط یاران نیز از اقدامات اولویت‌دار در سال‌جاری خواهد بود./ج1