به گزارش گروه استانهاي باشگاه خبرنگاران،استان خراسان رضوی بزرگ ترین قطب توریسم مذهبی جمهوری اسلامی ایران است که بناهای آرامگاهی بیش ترین و مهم ترین چشم انداز معماری این منطقه را تشکیل می دهند.

خراسان رضوی در شمال شرقی ایران واقع شده که از شمال به کشور ترکمنستان، از شرق به افغانستان، از غرب و شمال غربی به استان های خراسان شمالی و سمنان و از جنوب و جنوب غربی به استان خراسان جنوبی و یزد متصل و با آنان همسایه است.

مجموعه های آرامگاهی، بناهایی هستند که طی سالیان طولانی بر روی مدفن و مزار شخصیت‌های مذهبی و محبوب شکل گرفته‌اند و معمولاً شامل بنای حرم، ‌مساجد، مدارس،‌ کتاب خانه‌ها، کاروان سراها، آب انبارها، خانقاه‌ها و فضاهایی از این قبیل می شوند. 

گسترش چنین مجموعه‌هایی، با گسترش مذهب، اعتبار و احترام صاحب مدفن و ارزش هنری و معماری بناهای ساخته شده ارتباط مستقیمی دارد. 

برخی از مجموعه‌های آرامگاهی (مانند آستان قدس رضوی) در شکل گیری و پیدایش شهرها، نقش اساسی و مهمی ایفا کرده‌اند و به مرکز فعالیت‌های مختلف مذهبی، سیاسی،‌ اقتصادی و غیره تبدیل شده‌اند. 

مجموعه ی آستان قدس رضوی یکی از با شکوه ترین بناهای آرامگاهی سراسر جهان اسلام است که وجود مبارک حضرت امام رضا(ع) را در برگرفته و سبب شده استان خراسان رضوی به بزرگ ترین قطب توریسم مذهبی ایران تبدیل شود. 

مجموعه ی آستان قدس رضوی که خود به تنهایی جاذبه ی معماری کم نظیری به شمار می رود، همراه با سایر بناها و آثار معماری این سرزمین؛ سبب شده اند که استان خراسان رضوی علاوه بر جاذبه های معنوی از نظر جاذبه های معماری و تاریخی نیز دارای اهمیت زیادی باشد. 

صحن‌های مجموعه ی آستان قدس رضوی دارای پنج صحن؛ عتیق(انقلاب)، جدید(آزادی)، امام خمینی (موزه)، جمهوری اسلامی و قدس است که دو صحن آخری نوساز هستند. 

هر یک از صحن های مجموعه ی مقدس آستان قدس رضوی شاهکارهایی از معماران مختلف ایرانی را به نمایش می گذارند. 

از جمله آثار ارزشمند داخل حرم رضوی، سه محراب با شکوه مربوط به قرن های هفتم هجری است که بر روی دو محراب، ‌کتیبه‌هایی به خط کوفی و بر سومی، کتیبه‌هایی به خط کوفی و ثلث و به رنگ لاجوردی بر زمینه سفید، مشتمل بر آیات و احادیث نوشته شده است. 

درب های سه گانه حرم مطهر نیز از آثار با ارزش هنری به شمار می‌آیند. 

صندوق و ضریح مرقد کنونی، مربوط به دوره ی قاجار و بعد از آن است. 

صحن های حرم رضوی هر یک در دوره ای تاریخی ساخته شده اند و معماری هر یک از صحن ها؛ گویای روند معماری زمانه ی خود است. 

مسجد زیبا، تاریخی و مشهور گوهرشاد در جنوب حرم مطهر رضوی قرار گرفته و به سبب دارا بودن انواع تزیینان چشم گیر و غنی، از دیدنی ترین مسجد های منطقه به شمار می آید. 

در این بخش به معرفی مهمترین جاذبه های گردشگری مشهد و استان خراسان رضوی خواهیم پرداخت.

آرامگاه حکیم ابوالقاسم فردوسی حماسه سرای نامدار ایرانی در باغ زیبایی و در شمال شهر تاریخی توس، منتهی الیه بلوار پردیس واقع شده است.

 روستاهای توس و اسلامیه در اضلاع شرقی و غربی آرامگاه قرار گرفته اند. در مقدمه شاهنامه بایسنقری اولین بنا بر مزار فردوسی را به «ارسلان جاذب» که ممدوح فردوسی بوده نسبت داده شده، سپس به همت ملک الشعرای بهار و جمعی از فرهیختگان خراسان آرامگاهی بر فراز مزار وی ایجاد شد.

تا این که به یاری انجمن آثار ملی در روستای تجلیل از مفاخر ایرانی در سال 1305 مقرر شد. بنایی جهت آرامگاه فردوسی ایجاد گردد. این بنا پس از 5 سال به همت استاد حسین لرزاده معمار و استاد طاهرزاده در سال 1212 به اتمام رسید.

بنای مذکور به سبب عدم رعایت مسائل فنی و محاسبه مقاومت خاک و جذب رطوبت علی رغم تعمیرات مکرر نشست کرده با تلاش مهندس هوشنگ سیحون تخریب و پس از مقاوم سازی با همان شکل اولیه بازسازی شد. در سالهای بعد تندیس فردوسی اثر استاد صدیقی و نقش برجسته های سنگی ملهم از مضامین شاهنامه اثر فرزند استاد تهیه و در محوطه داخلی آرامگاه نصب گردید.

توس نام ولایتی است به وسعت تقریبی 16000 کیلومتر مربع در شمال شرق ایران، این ناحیه دشت کم پهنایی است که از دو سو دو رشته کوه هزار مسجد از شمال و رشته کوه بینالود در جنوب آن را در بر گرفته است. قوچان در مغرب، کلات نادری در شمال، نیشابور در جنوب و سرخس و زور آباد و جام در مشرق و شمال شرقی دشت توس قرار دارند.

فاصله توس از مشهد حدود 20 کیلومتر و طول وعرض جغرافیایی آن به ترتیب 81/35 و 38/16 است. توس در قرون اولیه اسلامی شامل چند شهر بوده است. طابران شهر مرکزی و بزرگ آن و نوغان (نوقان) و تروغبه (طرقبه) و رادکان سایر شهرهای این منطقه بوده اند.

توس در تاریخ اسطوره ای ایران جایگاه ویژه ای دارد. برخی روایات اساطیری بنای آن را به «جمشید» نسبت داده اند و آن گاه که توس ساخته ی جم ویران شد. «توس بن نوذر» به آبادی آن پرداخته و نام خویش را بر آن نهاده است.

در دوران هخامنشی توس قلمرو ساتراپی پارتها بوده است و داریوش اول هخامنشی پدر خویش «ویشتاسب» را حاکم ایالت خراسان کرده بود. با این همه تا زمان اشکانیان از واژه ی «توس» به عنوان سرزمین خبری نیست اما از زمان ورود اسکندر مقدونی به ایران از ناحیه ی به نام «سوزیا» یا «سوتیسا» یاد شده که برخی آن را با توس کنونی یکی دانسته اند.

پس از ورود اسلام به ایران، شهر توس نخستین بار در قرن 6 هجری به دست «غزها» ویران شد و پس از سپاهیان مغول در سال 617 هجری قمری آن را با خاک یکسان کردند. اما کمی بعد دوباره به آبادانی نهاد و برای آخرین بار «میرانشاه» پسر تیمور در سال 791 ه. ق این ناحیه را لگد کوب سم ستوران خویش ساخت.

موزه توس در مجموعه فرهنگی باغ آرامگاه فردوسی قرار دارد. ساختمان این موزه در سال 1347 با هدف ایجاد چایخانه سنتی به همت مهندس هوشنگ سیحون طراحی و ساخته شده است. 

این ساختمان با استفاده از بتون و سنگ بنا شده و طرح سازه القا کننده روح حماسی شاهنامه است. این بنا در سال 1361 شمسی به موزه تغییر کاربرری داد و در سال 1383 مرمت و بازپیرائی گردید. فضاهای قدیمی درون بنای موزه با عنایت به کاربری موزه ای دوباره به همت کارشناسان سازمان میراث فرهنگی طراحی گردید.

این موزه با شمایل جدید در سال 1384 بازگشایی شد و آثاری مضامین ذیل در آن به نمایش درآمد. آثار سنگی دوران پیش از تاریخ مشکوفه از دشت توس و اطراف کشف رود. انواع شاهنامه نظیر شاهنامه چاپ فلورانس و شاهنامه 73 کیلوگرمی اهدا شده از سوی موسسه امیرکبیر، آثار کشف شده از حفاری های باستان شناسی شهر توس همچون تنگ ها، پیه سوزها، عطردان ها و.... نسخه خطی منحصر به فرد، تابلوهای نقاشی با مضمون داستان های شاهنامه فردوسی و پرتره حکیم توس، مجموعه ای از تسلیحات گرم دوران قاجار، ساز و برگ رزم نظیر گرزهای گاو سر و شمشیرهای فولادی.

شیخ فریدالدین عطار، عارف، شاعر و ادیب ایرانی در سال 540 هـ. ق متولد شد و درطول عمرش خدمات علمی و تألیفات ارزشمندی مانند: تذکره الاولیاء، منطق الطیر، الهینامه و غیره را از خود به یادگار گذاشت.

مقبره شیخ فریدالدین عطار در جنوب شرقی نیشابور به فاصله 5/6 کیلومتر در مسیر جاده نیشابور به مشهد ودر طرف شرق قرار دارد.فاصله شهر تا خیام 5 کیلومترواز خیام به طرف غرب نیشابور که حرکت می کنیم به فاصله یک کیلومترونیم به آرامگاه عطار وکمال الملک که در یک محوطه است. 

مرحوم خلد آشیان محمد غفاری کمال الملک فرزند مرحوم میرزا بزرگ کاشانی که از اساتید هنر و یکی از مفاخر کشور باستانی ایران بوده , روز یکشنبه بیست و هفتم مرداد ماه 1319 مطابق با 13 رجب المرجب 1359 در نیشابور دعوت حق را لبیک گفت.

 آرامگاه وی بر اساس معماری مشبک سازی جدید ساخته شده , این آرامگاه در شمال غربی باغ عطار واقع است. 

از حیث کثرت و نفاست و سلامت اشیاء، یکی از مهمترین موزه‌های جهان به شمار می‌آید. موزه‌ها در سر‌اسر دنیا یکی از مراکز مهم فرهنگی می باشند و باید گفت که از گویا‌ترین و آموزنده‌ترین آنها هستند.

این بنای تاریخی به عنوان یکی از بزرگترین حمام‌های ایرانی در بازار بزرگ مشهد، در کنار مقبره امیر غیاث‌الدین ملک شاه (مسجد 72 تن) قرار دارد، اما امروزه مسیر دسترسی به این مکان ارزشمند از طریق خیابان اندرزگو 13 ممکن می‌باشد.

این پارک در غرب مشهد و در ابتدای بلوار وکیل آباد واقع شده است با وسعت تقریبی 72 هکتار بزرگترین و مهم ترین بوستان در محدوده شهرستان مشهد می باشد. پارک ملت دارای امکانات بهداشتی، مسجد، شهر بازی، میادین ورزشی، مجتمع فرهنگی - هنری امام رضا، کتابخانه و استخر شنا می باشد. 

این پارک در شمال مشهد واقع گردیده و از جنوب به بلوار صد متری قائم محدود شده است. مساحت آن 163926 متر مربع می باشد و علاوه بر گونه های گیاهی بسیار، دارای ساختمان موزه ایرانی، مکان بازی های کامپیوتری، آلاچیق، بوفه و آب نمای موزیکال است. 

پارک مزبور در حاشیه خیابان دانش شرقی واقع شده و 32325 متر مربع مساحت دارد. این مکان از امکاناتی مانند شهربازی، کتابخانه عمومی و میادین ورزش برخوردار است. 

پارک امت در انتهای 30 متری طلاب با 30300 متر مربع وسعت قرار گرفته است. این پارک با انواع گونه های گیاهی مزین شده و دارای شهربازی کوچکی می باشد. 

این بوستان کوچک در یکی از خیابان های قدیمی مشهد موسوم به ارگ قرار دارد. گویا در گذشته ارگ شهر در این مکان بوده و آب قنات رکن آباد از همین باغ عبور می کرده است. این بوستان در سال 1345 توسط حسین ملک به شهرداری مشهد واگذار گردید. در این باغ علاوه بر گلکاری و گیاهان متنوع، مجموعه ای برای بازی کودکان نیز وجود دارد. 

کوه سنگی مشهور ترین و زیبا ترین گردشگاه مشهد می باشد که در انتهای خیابان شریعتی مشهد قراردارد. آب قنات های گناباد به حوض بزرگ کوهسنگی می رسد و گلکاری ها و درختکاری های کوه سنگی، بر زیبایی آن افزوده است. همچنین قرار است در آینده موزه خراسان بزرگ در این مکان احداث گردد. بازار هنر از دیگر جلوه های این مجموعه است. 

یکی دیگر از تفرجگاه های قدیمی شهر مشهد منطقه ای به نام وکیل آباد است که در گذشته از املاک حاج حسین ملک بوده است. از مهم ترین ویژگی های این مکان وجود درختان سر به فلک کشیده چنار و کاج می باشد امروزه با ایجاد معابر و محوطه سازی داخل مجموعه، پیاده روی و نظاره چشم انداز ها، استفاده از فضای مطبوع آن به آسانی صورت می گیرد. 

در جنوب غربی مشهد و همجوار با پارک جنگلی وکیل آباد، باغ وحش وکیل آباد، تنها باغ وحش مشهد و خراسان رضوی قراردارد. این باغ وحش دارای حیوانات گوشتخوار و علف خوار، آبزی، خزنده و پرندگان است. 

این پارک در دامنه تپه های شمال و غرب باغ وکیل آباد واقع شده و در حدود 18 هکتار وسعت دارد. کوهستان پارک شادی دارای امکانات تفریحی، شهر بازی، اورژانس، بانک، فوریت های پلیسی، غرفه های فروش مواد خوراکی و پارکینگ می باشد.

طرقبه یکی دیگر از گردشگاه های بزرگ و طبیعی مشهد است که از غرب به کوه های بینالود و از شمال به کوه تخت رستم محدود می شود. وجود چشمه سار ها و درختان فراوان آن را از نقاط بسیار خوش آب و هوا و تفریحی مشهد ساخته است. این منطقه ییلاقی دارای تابستانی با آب و هوای خنک و مطبوع است. 

  

این مکان یکی از نواحی ییلاقی مشهد است که در بخش طرقبه و در فاصله 30 کیلومری غرب مشهد قرار دارد. وجود چشمه سار ها و باغ های فراوان، فضای سرسبز و رودخانه، چشم انداز بی بدیلی به منطقه بخشیده است. این ناحیه یکی از نواحی عمده تولیدات صنایع دستی و بومی نظیر پوشاک چرمی و پوستی، اشیاء چوبی و انواع بافته های گیاهی می باشد. شاندیز همچنین دارای رستوران ها، سفره خانه ها و اقامتگاه های تفریحی متعددی است. 

روستای ییلاقی جاغرق در 21 کیلومتری شمال غربی مشهد و در فاصله 7 کیلومتری جنوب غربی طرقبه واقع شده است. جاغرق دارای آب و هوای معتدل کوهستانی، باغ های میوه و دره های سرسبز و پر آب می باشد. این ناحیه اقامتگاه های موقت و رستوران هایی برای استراحت و تفریح گردشگران دارد. 

روستای نغندر از توابع بخش طرقبه و در فاصله ده کیلومتری آن واقع شده است. این روستای سرسبز و آباد با چشم انداز های طبیعی شگرف در دامنه های شمالی کوه های بینالود قرارگرفته است. 

روستای کنگ در دامنه کوه های بینالود و در قسمت جنوبی این رشته کوه به فاصله 22 کیلومتری شمال غربی طرقبه واقع شده است. کنگ با داشتن چشم اندازهای کوهستانی، چشمه سار ها و اشجار گوناگون بر دامنه کوهپایه های زیبا، همواره مورد علاقه کوهنوردان بوده است. معماری روستای کنگ شباهت بسیاری به معماری ماسوله دارد و تقریبا بام هر خانه به عنوان حیات منزل بالاتر محسوب می شود.

از جمله آثار تاریخی مشهد، سدی قدیمی معروف به بند گلستان است که در 12 کیلومتری غرب مشهد و در حدود 4 کیلومتری طرقبه واقع شده است. این بند از آثار دوران تیموری می باشد. از امکانات موجود در بند گلستان می توان به رستوران، قهوه خانه و مجموعه قایقرانی آن اشاره کرد. 

این سد در 14 کیلومتری جنوب شرقی مشهد بر روی رودخانه طرق و در نزدیکی بند قدیمی قرار دارد. سد طرق از نوع بتنی با دو قوس متقارن متشکل از 22 بلوک به عرض 14 متر است. بنای اولیه این بند متعلق به دوره تیموری است. 

طول این رودخانه که در دره کشف رود جریان دارد حدود 290 کیلومتر است. این رودخانه از کوه های هزار مسجد و بینالود سرچشمه می گیرد و پس از طی مسافتی در پل خاتون سرخس به هریرود می ریزد. 

روستای عنبران در 26 کیلومتری مشهد و به فاصله یک کیلومتری طرقبه واقع شده است. مناظر سرسبز با علف های خودروی خوشبو باعث شده این روستا ییلاقی را عنبران بنامند. این روستا دارای واحد های پذیرایی و رستوران های متعدد و اقامتگاه های مناسب برای گردشگران می باشد. 

روستای حصار در مسیر مشهد به طرقبه و بعد از بند گلستان واقع شده و دارای باغ های وسیع میوه، آب و هوای مفرح و چشم اندازهای زیبا می باشد. 

این روستا در امتداد جنوب شرقی رشته کوه بینالود و در سرچشمه دره شاندیز و در 48 کیلومتری مشهد قرار دارد و به لحاظ مناطق دیدنی و طبیعی یکی از با صفاترین منطق ییلاقی اطراف مشهد است. 

روستایی خوش آب و هوا از حومه تبادکان که در 33 کیلومتری شمال شرقی مشهد و در مسیر کلات نادری واقع شده است. این مکان یکی از تفرجگاه ها و پایگاه های ورزشی، ویژه کوهنوردان و صخره نوردان اطراف مشهد است. دره آندروخ با دیوار های سنگی احاطه شده و دارای غاری با دهانه بزرگ است. 

این دره در نزدیکی روستای آل، در 45 کیلومتری شمال شرقی مشهد و در مسیر جاده کلات واقع شده است. دره آل، دره ای عریض با جریان آبی است که از کوه های هزار مسجد سرچشمه می گیرد. دره انجیر یکی از جاذبه های دره آل است که پوشیده از درختان انجیر وحشی می باشد. 

 

این غار در 75 کیلومتری مشهد و در جنوب روستای مغان قرار گرفته است. فسیل هایی که در این غار پیدا شده، مربوط به دوران دوم زمین شناسی است. غار مغان دارای دو دهانه در جنوب و در شرق است و ارتفاع آن از سطح دریا 2910 متر می باشد. هرچه به درون غار می رویم، ارتفاع دهانه غار بیشتر و شیب آن نیز فزونی می یابد. درون غار فرو شعبات و تونل هایی است که به هم راه دارند و در قسمتی از آن آب دیده می شود. 

این چشمه در 49 کیلومتری جاده مشهد - نیشابور قرار گرفته است و خواص درمانی فراوان دارد. آب معدنی این چشمه در ازدیاد ترشحات بزاق، معده، صفرا، پانکراس (لوزالمعده) بسیار موثر است. 

در بخش تبادتکان و به فاصله 45 کیلومتری مشهد قرار گرفته است. این غار با دهانه ای کوچک، طولی قریب به 60 متر دارد و با ستون های استالاگتیت و استالاگمیت زیبائی خاصی دارد. 

رودخانه و سد کارده 

این رودخانه و سد در فاصله 20 کیلومتری جاده مشهد به کلات فرار دارد و در اطراف خود مناظر شگفت انگیز و بدیعی خلق کرده است. سد کارده توانایی ذخیره حدود 44 میلیون متر مکعب آب را دارد. 

این غار به فاصله 50 کیلومتری شمال مشهد است و در 3 کیلومتری روستای کارده قرار گرفته است. عرض آن تقریبا یک تا سه متر و طولش به بیش از یکصد متر می رسد. کوهنوردان در درون آن اسکلت هایی قدیمی یافته اند.

 

این اثر یکی از بزرگترین و عمیق ترین غار های خراسان است و در شهرستان سرخس در منطقه ای موسوم به مزداوند واقع شده است. 

این غار در شهرستان چناران واقع شده و دارای دیواره هایی زیبا و دیدنی از جنس آهک می باشد. 

این بند در 10 کیلومتری جنوب فریمان قرار دارد. قدمت بنای اولیه آن به دوره تیموری باز می گردد. لیکن در زمان پهلوی بازسازی شده و بخش هایی به آن الحاق گردیده است. منطقه اطراف آن از آب و هوای دلپذیر برخوردار است. 

این منطقه در 60 کیلومتری غرب مشهد و در دامنه کوه های بینالود قرار گرفته است. چشمه سبز با هوای سرد و پاکیزه در تابستان یکی از مناطق ییلاقی به شمار می رود. 

چشمه گیلاس (گلسب): 

نام قدیمی این مکان گلسب بوده و در فاصله 50 کیلومتری شمال غربی مشهد و 21 کیلومتری غرب آرامگاه فردوسی قرار گرفته است. در عهد تیموری به همت امیر علی شیرنوایی، آب این چشمه به سوی شهر مشهد هدایت شده و از صحن عتیق می گذشته است. 

این چشمه در 52 کیلومتری شهر فریمان و برفراز تپه ای قرار گرفته است. چشمه آبگرم شاهان گرماب در حدود 48 درجه سانتی گراد حرارت دارد و در بهبود امراض پوستی بسیار موثر است. 

این مسجد در شهرستان کلات و در فاصله حدود 145 کیلومتری شمال مشهد واقع شده است. کبود گنبد مسجدی 4 ایوانی است که گنبد دو پوسته کاشیکاری شده ای بر فراز آن خودنمایی می کند. 

عمارت خورشید که از آن به عنوان مقبره نادر نام برده می شود در 145 کیلومتری مشهد قرار گرفته و اقتباسی از گور تیمور در سمرقند است این بنا، مقبره ای مربوط به دوران ایلخانی بوده که در زمان افشاریه بنای کنونی بر شالوده آن ساخته شده است. عمارت مذکور دارای زیرزمینی متشکل از هشت فضای پیوسته یک سردابه و فضایی آرامگاهی بر روی سکویی هشت ضلعی می باشد. 

کلات نادری در فاصله 145 کیلومتری شمال مشهد قرار دارد و توسط دو رشته کوه مرتفع حصار شده است. آثار این منطقه به دوره نادرشاه افشار تعلق دارد و عبارتند از برج های دیده بانی اطراف کلات، کتیبه نادری، که به زبان ترکی و به خط نستعلیق در بدنه کوه تراشیده شده، عمارت خورشید، تخت دختر و چندین دروازه ورودی که به دستور نادرشاه در این منطقه ساخته شده است.

 

رباط شرف کاروانسرایی بین مشهد و سرخس، در شش کیلومتری جنوب شورلق قرار گرفته و متعلق به دوران سلجوقیان است. این بنا از بیرون مانند قلعه ای محکم و از درون مثل یک کاخ است و دارای دو صحن و چهار ایوان به شکل چلپیا می باشد آجر چینی و کتیبه هایی که در این قلعه به چشم می خورند، جلوه ای خاص به آن بخشیده اند. 

الماس شرق یکی از بزرگترین و زیباترین مجتمع های تجاری حاضر کشور ایران می باشد. این مجموعه عظیم با زیربنایی در حدود صد هزار مترمربع دارای 1217 واحد تجاری در 5 طبقه اجرا گردیده است. پارکینگ طبقاتی مجتع نیز با ظرفیتی بالغ بر 1450 واحد پارک اتومبیل یکی از ویژگی های مهم این مجموعه تجاری می باشد.