به گزارش گروه وبگردی باشگاه خبرنگاران، خون بند ناف نوزاد در زمان تولد، سرشار از سلول‌های بنیادی خون‌ساز است که ظرفیت درمان ده‌ها نوع بیماری‌ صعب‌العلاج با منشأ خونی را دارد که امکان عضویت متقاضیان ذخیره‌سازی خون بند ناف در این بانک در استان آذربایجان غربی فراهم شده است.

تحقیقات و سرمایه‌‌گذاری‌های وسیعی در کشورهای مختلف جهان در ارتباط با سلول‌های بنیادی صورت گرفته و پیشرفت‌های چشمگیری نیز در زمینه درمان بیماری‌های صعب‌العلاج به کمک سلول‌های بنیادی حاصل شده است.

به همین منظور بانک خون بند ناف رویان به عنوان نخستین و تنها مرکز جداسازی و ذخیره‌سازی سلول‌های بنیادی در ایران، کار خود را از سال 1384 در کشور آغاز کرده است و در حال حاضر دفاتر نمایندگی بانک خون بند ناف رویان در 23 استان کشور وجود دارد که آذربایجان غربی نیز یکی از این استان‌ها است که از سال گذشته فعالیت خود را در این زمینه آغاز کرده است.

به منظور آشنا شدن با مزایای ذخیره‌سازی خون بند ناف گفت‌وگویی با محمدرضا سام متخصص ژنتیک و رئیس بانک خون بند ناف رویان آذربایجان غربی انجام داده‌ایم که مشروح صحبت‌های وی را در ادامه می‌خوانید.

سلول‌های بنیادی و اهمیت آن‌ها را تشریح کنید.

سلول‌های بنیادی به عنوان ابتدایی‌ترین سلول‌های سازنده بدن هستند که در طول دوره رشد جنینی پرورش یافته و به سلول‌های بالغی تبدیل می‌شوند که مسئول ساخت انواع بافت‌های مختلف بدن هستند.

به طور کلی این سلولها، مسئول ترمیم بافت‌های آسیب‌دیده نیز هستند و با تبدیل به سلول‌های جدید، جایگزین سلول‌های فرسوده و آسیب دیده می‌شوند و نقش بسیار مهمی در سلامتی و بهبودی فرد ایفا می‌کنند.

قدرت تکثیر نامحدود این سلول‌ها و توان ایجاد انواع مختلفی از سلول‌ها در محیط آزمایشگاهی، از مشخصه‌های بارز این سلول‌ها است که در بازسازی و ترمیم بافت‌های آسیب‌دیده بدن ناشی از عوامل مختلف و جراحت موثرند.

در مورد سلول‌های بنیادی خون بند ناف نیز توضیح دهید.

خون بند ناف، خونی است که در جنین در حال تکوین داخل رحم جریان دارد و مسئول رساندن مواد غذائی و اکسیژن به جنین است. این خون غنی از سلول‌های بنیادی خون‌ساز است که با جایگزین شدن در مغز استخوان فرد بیمار می‌تواند تأمین کننده سلول‌های خونی جدید باشد، از مهم‌ترین وجوه تمایزی سلول‌های خونی بند ناف، عدم تکامل سلول‌های خونی از جمله لنفوسیت‌های آن است که به این ترتیب احتمال رد پیوندهای انجام شده با این سلول‌ها در مقایسه با پیوندهای مغز استخوان بسیار کمتر خواهد بود.

 با توجه به اهمیت ذخیره‌سازی خون بند ناف، مختصری در این ارتباط توضیح دهید.

سلول‌های بنیادی توانایی تمایز به سایر سلول‌های بدن را داشته و قادر هستند به سلول‌های خونی، کبدی، کلیوی و سایر سلول‌های بدن نیز تبدیل شوند،بنابراین در مواقعی که به سلول‌های بدن آسیبی وارد می‌شود از این خاصیت سلول‌ها استفاده می‌شود تا با تبدیل شدن به آن سلول‌ها، اختلالات ایجاد شده برای فرد را تا حد زیادی کاهش دهند و به این ترتیب می‌توان گفت ظرفیت درمان ده‌ها نوع بیماری را دارند.

سلول‌های بنیادی خون بند ناف به ویژه برای درمان بیماری‌های با منشأ خونی از جمله سرطان‌های مختلف خون، کم‌خونی‌های وراثتی، تالاسمی و نقص سیستم ایمنی کاربرد دارند.

بنابراین ذخیره‌سازی سلول‌های بنیادی، در صورت بروز برخی مشکلات و بیماری‌های احتمالی در آینده، می‌تواند به عنوان تضمینی برای امکان درمان بیماری‌های پیش‌بینی‌ نشده برای فرد باشد.

 جایگاه ایران در زمینه استفاده از سلول‌های بنیادی در مقایسه با کشورهای دیگر به چه صورت است؟

تاکنون در دنیا قابلیت درمانی این سلول‌ها برای درمان، بیش از 80 نوع بیماری ثابت شده است که در حال حاضر در ایران امکان درمان هشت نوع بیماری صعب‌العلاج به کمک این سلول‌ها فراهم شده است.

هر چند که استفاده از سلول‌های بنیادی هنوز در مراحل اولیه خود قرار دارد، با این حال متخصصان معتقد هستند در آینده نه‌ چندان دور، سلول‌های بنیادی کاربردهای وسیعی در علوم پزشکی خواهند داشت.

در مورد انواع بانک خون بند ناف در پژوهشگاه رویان توضیح دهید.

بسته به تمایل و انتخاب خود خانواده، خون بند ناف نوزاد در بانک اختصاصی و یا عمومی ذخیره می‌شود.

در بانک خون اختصاصی با دریافت هزینه جمع‌آوری و نیز نگهداری سالانه، خون بند ناف نوزاد را با حفظ هویت خانواده برای خود آنان ذخیره می‌کنند تا در صورت نیاز به آن در آینده، برای خود فرد و یا فرد دیگری که با نمونه خون ذخیره شده سازگاری دارد با تائید خود خانواده مورد استفاده قرار گیرد.

خانواده‌ها می‌توانند در صورت تمایل، خون بند ناف نوزاد خود را با ذخیره‌سازی در بانک خون عمومی، اهدا کنند تا برای استفاده فرد دیگری که نیاز به پیوند دارد استفاده شود. 

با توجه به موارد اشاره شده، چه مشوقی برای ذخیره سازی خون بند ناف نوزاد در بانک خون عمومی برای خانواده‌ها در نظر گرفته شده است؟

باید توجه کرد که در بعضی از مناطق ایران خون بند ناف با وجود ظرفیت درمانی فراوان آن، هنوز به صورت زباله بیولوژیک دور ریخته می شود.

در صورت تمایل والدین به ذخیره‌سازی خون بند ناف نوزاد خود در بانک خون عمومی، آنها بدون پرداخت هیچ وجهی و تنها با انجام آزمایش‌های لازم، این فرصت ارزشمند را برای درمان بسیاری از بیماری‌های صعب‌العلاج را در اختیار نیازمندان آن قرار می‌دهند.

گذشته از آن بانک خون بند ناف رویان در زمان اهدای خون، با ثبت مشخصات نوزاد و خانواده اهداکننده خون بند ناف، متقبل می‌شود تا در صورت نیاز این خانواده به پیوند در آینده، تمام تلاش خود را برای یافتن خون بند ناف مناسب برای این فرد را انجام دهد. 

 چه افرادی امکان استفاده از نمونه خون ذخیره شده برای پیوند را دارند؟

در درجه اول خون ذخیره شده، برای استفاده خود فرد مناسب است با این وجود سلول‌های بنیادی نگهداری شده در بانک خون می‌توانند در صورت همسانی HLA (شاخص‌های ژنتیکی سلول) برای عضو دیگر همان خانواده و یا هر فرد دیگری مورد استفاده قرار گیرد؛ نکته قابل توجه دیگری که وجود دارد این است که این سلول‌ها در مقایسه با دیگر منبع سلول‌های بنیادی یعنی مغز استخوان، با همسانی کمتر  HLA  نیز،  قابل پیوند بوده و امکان واکنش رد پیوند علیه میزبان نیز به مراتب در آن کمتر است. 

 ذخیره‌سازی خون بند ناف نوزاد متولد شده بیشتر برای کدام خانواده‌ها توصیه می‌شود؟

این فرصت طلایی تنها در زمان زایمان، در اختیار والدین قرار می‌گیرد بنابراین توصیه می‌شود همه والدین با کسب اطلاع از مزایای این ذخیره‌سازی، در صورت تمایل نسبت به این امر اقدام کنند، در این میان به خانواده‌هایی که سابقه بیماری‌های خاص دارند مانند بیماری‌هایی با منشاء خونی که امکان درمان این نوع بیماری‌ها با سلول‌های بنیادی وجود دارد، نسبت به این مسئله بیشتر توجه کنند و این فرصت ارزشمند را از دست ندهند.

با توجه به مزایای درمانی فراوان سلولهای بنیادی خون بند ناف، لازم است نسبت به ذخیره‌سازی نمونه‌های مختلف در بانک خون بند ناف مانند سایر کشورها توجه کنیم تا علاوه بر فراهم شدن امکان استفاده از خون‌های ذخیره شده در صورت نیاز به آنها در آینده، در اتصال بانک خون بند ناف کشور به شبکه جهانی برای تبادل سلول‌های بنیادی مورد نیاز نیز مشارکت کنیم.