«جیسکا ام. ‌سان» متخصص پیوند خون و مغز استخوان اطفال در مرکز پزشکی کودکان «دوک» در آمریکا با ارائه این مقاله تشریح می‌کند که چرا ذخیره خون بندناف نوزادان ضروری است.

به گفته پزشکان، خون برجای مانده از نوزاد در جفت که پس از تولد نوزاد و بریدن بندناف او باقی می‌ماند، خون بندناف گفته می‌شود. در گذشته، خون بندناف به همراه جفت به عنوان زباله پزشکی دفع می‌شد. با گذشت چند دهه، بررسی‌ها نشان داد که خون بندناف حاوی سلول‌های بنیادی و سلول‌های اولیه‌ای است که برای پیوندهای درمانی و نجات‌بخش سلول بنیادی در کودکان و افراد بزرگسال که نیازمند پیوند سلول بنیادی هستند، استفاده می‌شود.

- موارد کاربرد خون بندناف در پزشکی چیست؟

پیوند مغز استخوان می‌تواند درمان مناسبی برای کودکان و بزگسالان مبتلا به بیماری‌های سرطان، نارسایی‌های سیستم ایمنی، سندرم نارسایی مغز استخوان و برخی بیماری‌های ژنتیکی باشد.

از مدت‌ها پیش سلول‌های بنیادی حاصل از مغز استخوان یا خون برای عمل پیوند کاربرد داشته است. اخیرا خون بندناف به منبع جایگزین سلول‌های بنیادی برای پیوند تبدیل شده است.

محدودیت اصلی در روش پیوند با سلول‌های بنیادی پیدا کردن اهداکننده متناسب با شرایط بیمار است. تنها 20 تا 25 درصد از بیماران نیازمند به پیوند، دارای بستگانی هستند که از شرایط لازم برخوردارند. همچنین از میان افرادی که اهداکننده مناسب در نزدیکان خود پیدا نمی‌کنند تنها 10 تا 15 درصد قادر هستند از افراد غیرخویشاوند پیوند مغز استخوان دریافت کنند.

در پیوند خون بندناف همچون پیوند مغز استخوان نیازمند همخوانی دقیق نیست بنابراین بسیاری از بیماران که نمی‌توانند اهداکننده مغز استخوان مشابه با شرایط خود پیدا کنند، می‌توانند اهداکننده خون بندناف پیدا کنند. متخصصان تخمین زده‌اند که سالانه بیش از 4000 مورد پیوند خون بندناف در جهان انجام می‌شود.

خون بندناف همچنین به عنوان منبعی مناسب از سلول‌های بنیادی برای اهداف دیگر پزشکی از جمله درمان‌های ترمیمی برای بافت‌های آسیب‌دیده بر اثر جراحت یا بیماری مورد استفاده قرار می‌گیرد. هرچند این کاربردها هنوز به لحاظ تخصصی اثبات نشده‌اند و اخیرا بعنوان موضوع تحقیقاتی به آنها پرداخته می‌شود.

- خون بندناف چگونه جمع‌آوری و ذخیره می‌شود؟

خون بندناف بدون هیچ خطری برای مادر یا نوزاد اهداکننده جمع‌آوری می‌شود. خون بندناف از جفت در مرحله سوم زایمان یا 10 تا 15 دقیقه پس از خارج شدن جفت جمع‌آوری می‌شود. در واقع یکی از رگ‌های ناف با سوزن سوراخ می‌شود و خون بندناف داخل کیسه‌ای استریل جمع می‌شود.

برای نگهداری طولانی‌مدت این ذخیره خونی، گلبول‌ها تحت فرآیندهای مخصوص منجمد و تحت نیتروژن مایع در سردخانه‌های مخصوص ذخیره می‌شوند. حداکثر زمان نگهداری یا تاریخ انقضا مشخص نیست اما این ذخیره برای چند دهه قابل استفاده است. واحدهای خون بندناف از بانک خون‌های عمومی، پس از 18 سال نگهداری با موفقیت پیوند زده می‌شوند.

- روش‌های اصلی نگهداری خون بندناف کدامند؟

در حال حاضر دو نوع اصلی بانک خون بندناف خصوصی و عمومی وجود دارد. به طور کلی، بانک‌های عمومی مراکزی هستند که با بودجه خصوصی یا دولتی حمایت می‌شوند. پس از کسب رضایت مادر، این بانک‌های عمومی خون بندناف را از گزینه‌های زایمان سالم و بدون هزینه‌ای برای خانواده اهداکننده جمع‌آوری می‌کنند. این ذخیره عمومی برای تمام افراد نیازمندی که درخواست می‌دهند قابل استفاده هستند.

بانک‌های نگهداری خون بندناف خصوصی به طور کلی شامل شرکت‌های انتفاعی هستند که خون بندناف را برای استفاده نوزاد یا اعضای خانواده‌اش در آینده نگهداری می‌کنند. والدین نوزاد برای جمع‌آوری خون بندناف و فرآوری آن، مبلغ اولیه‌ای را پرداخت کرده و سالانه مبلغ را برای نگهداری این ذخیره خصوصی خون بندناف می‌پردازند.

مطالعات جدید نشان می‌دهد که خون بندناف فواید منحصر به فردی نسبت به روش قبلی پیوند مغز استخوان به خصوص در کودکان دارد و می‌تواند در موارد نادری که اهداکننده‌ی مغز استخوان وجود ندارد، نجات‌بخش باشد. همچنین سلول‌های بنیادی حاصل از خون بندناف را می‌توان برای خواهر و برادر نوزاد یا دیگر عضای خانواده او استفاده کرد.

- خون بندناف و کاربرد پزشکی – ترمیمی؛

پزشکی – ترمیمی رشته‌ای از تحقیقات پزشکی است که شیوه‌های درمانی مختلف را برای احیا و ترمیم بافت‌های خاص در بدن مورد استفاده قرار می‌دهد. از آنجا که سلول‌های بنیادی حاصل از خون بندناف یک فرد می‌تواند بدون هیچ خطری مجدد با بافت‌های بدن وی آمیخته شود و نیز به دلیل اینکه از ویژگی‌های منحصر بفردی در مقایسه با دیگر منابع سلول‌های بنیادی برخوردار است، این روزها مرکز توجه تحقیقات پزشکی - ترمیمی قرار گرفته است.

متخصصان و محققان اخیرا در این زمینه به پیشرفت‌های قابل توجهی دست یافته‌اند که اثر بخشی و موارد استفاده از سلول‌های بنیادی حاصل از خون بندناف را برای کاربردهای درمانی و پزشکی فراتر از کاربرد صرف آنها برای سرطان‌ها و اختلال‌های خونی ارزیابی می‌کند.

به تازگی استفاده از سلولهای بنیادی خون بندناف در درمان مشکلاتی همچون جراحت مغزی و دیابت نوع یک در انسان مورد مطالعه قرار گرفته و همچنین مراحل اولیه تحقیق برای درمان سکته مغزی و از دست دادن شنوایی در حال انجام است.

برآوردهای اخیر نشان می‌دهد که تقریبا از هر سه آمریکایی یک نفر از پزشکی ترمیمی سود برده‌اند و کودکانی که سلول‌های خون بندنافشان برای استفاده‌ آنها در دسترس است می‌توانند از اولین افرادی باشند که از روش‌های درمانی جدید سود می‌برند.

محققان در حال بررسی استفاده سلول‌های بنیادی خون بندناف برای مصارف پزشکی - ترمیمی که در زیر به آنها اشاره شده، هستند:

دیابت نوع یک: آزمایش‌های بالینی که در دانشگاه فلوریدا در حال انجام هستند، بررسی می‌کنند که چگونه تزریق تدریجی سلول‌های بنیادی خون بندناف به کودکان مبتلا به دیابت نوع یک، بر کنترل سوخت‌وساز بدن این کودکان به مرور زمان در مقایسه با شیوه‌های درمانی انسولینی تاثیرگذارتر خواهد بود. نتایج اولیه این آزمایش‌ها نشان داد که روش فوق، شیوه‌ای ایمن است و ممکن است از فرآیند کاهش تولید انسولین در بدن کودکان مبتلا به دیابت نوع یک بکاهد.

بیماری قلبی - عروقی: سلول‌های بنیادی موجود در خون بندناف نوزاد دارای ترکیب‌هایی هستند که در درمان این بیماری‌ها نیز می‌توانند مورد استفاده قرار گیرد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که سلول‌های بنیادی حاصل از خون بندناف قابلیت بهبود عملکرد عروق و جریان خون در بافت‌های آسیب‌دیده قلب را دارد.

جراحت‌های مغزی: مطالعات اخیر روی حیوانات آزمایشگاهی همچنین نشان داده است که سلول‌های بنیادی حاصل از خون بندناف اگر به بدن تزریق شوند می‌توانند به تدریج خود را به نواحی مغزی آسیب‌دیده برسانند به ترمیم بافت‌های مغزی کمک کنند.