به گزارش حوزه احزاب باشگاه خبرنگاران، در گزارشات قبل سابقه پیدایش احزاب و گروههای سیاسی در ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی، زمينه‌هاي پيدايش حزب جمهوری، جامعه روحانیت مبارز و نهضت آزادی و همچنين فعاليت‌هاي سياسي جامعه روحانيت مبارز و تشکل‌هاي همسو با آن و تشکيل مجمع روحانيون مبارز را مورد بررسي قرار داديم.

 در گزارش پيش رو که بخش پاياني است بر آنيم تا فعاليت‌هاي احزاب پس از خرداد 1376 تا کنون را بررسي کنيم.

فضای سیاسی جامعه ایران بعد از انتخابات دوم خرداد 76 را باید بسیار متفاوت از دوره‌های گذشته شد.

در این دوره گروه‌های سیاسی از شفافیت بیشتری برخوردار شده و موضع گیری‌ها آشکارتر شد.

علاوه براین، در این دوره ملاک تقسیم‌بندی گروه‌های سیاسی ـ که در دوره اول فقاهتی و غیر فقاهتی بودن برداشت آن ها از اسلام و در دوره دوم تخصص و تعهد بود ـ تغییر کرده و دمکراسی اسلامی و حکومت اسلامی معیار تمایز می شود.

پس از انتخابات هفتمین دوره ریاست جمهوری ، گروه‌های که در انتخابات از خاتمی حمایت کرده بودند تحت عنوان کلی «جبهه دوم خرداد» گردهم آمدند.

جبهه دوم خرداد متشکل از 18 گروه و تشکل سیاسی است که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از: جبهه مشارکت ایران اسلامی(منحله در سال 88)، حزب همبستگی ایران اسلامی، مجمع روحانیون مبارز، حزب کارگزاران سازندگی ایران، سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی(منحله در سال 88)، دفتر تحکیم وحدت، انجمن اسلامی معلمان، حزب اسلامی کار، مجمع نیروهای خط امام، جمعیت زنان جمهوری اسلامی، مجمع اسلامی بانوان، انجمن اسلامی جامعه پزشکی ایران و مجمع محققین و مدرسین حوزه علمیه قم.

در برابر جبهه دوم خرداد، ائتلاف پیروان خط امام و رهبری وجود دارد که متشکل از جامعه روحانیت مبارز و تشکل های همسو با آن است که در بخش قبل مواضع و دیدگاه‌های آن‌ها بررسی شد.

بنابراین در این دوره به بررسی مواضع و دیدگاه‌های برخی از این گروه‌های 18 گانه جبهه دوم خرداد و حزب اعتدال ملی( که پس از شکست جبهه دوم خرداد شکل گرفت) پرداخته خواهد شد.  

الف. حزب جبهه مشارکت ایران اسلامی
 
از نگاه «جبهه مشارکت ایران اسلامی»، نام این حزب در واقع نماد شاخص‌های اصلی این حزب است. واژهٔ «جبهه» نشانه روند شکل‌گیری آن از سوی سه مولفهٔ گوناگون در مرداد ماه سال ۷۹ است.

اما رویکرد این «جبهه» تماما در چهارچوب مفهوم حزب می‌گنجد. هسته اصلی جبهه مشارکت را دانشجویان پیرو خط امام(ره) تشکیل داده‌اند. آنها جوانان انقلابی از طبقه متوسط شهری با گرایش چپ اسلامی بودند که آرمان‌گرایی و عمل‌گرایی وجه مشخصه اصلی‌شان بود. مولفهٔ دیگر بنیانگذاری این جبهه، نواندیشان دینی بودند که قرائت انسان‌گرایانه و مشارکت جویانه‌ای از اسلام سیاسی داشتند.

شعارهای اصلی جبهه مشارکت که خطوط فکری این مجموعه را نیز مشخص می‌کند عبارت‌اند از «ایران برای همهٔ ایرانیان» و «معنویت، عدالت، آزادی» که با توجه به شعارهای مطرح شده توسط روشنفکران دینی آرمان‌گرا در گذشته مانند دکتر علی شریعتی همان «عرفان، برابری، آزادی» است که از آرمانهای شیعه سخن می‌گوید.

مولفه سوم؛ سیاست‌مداران و تکنوکرات‌های معتقد به رشد و سربلندی ایران بودند که در دولت آیت الله هاشمی رفسنجانی به کار دستگاه‌های اجرائی کشور جلب شدند، و به لیبرالیسم و اقتصاد باز معتقد بودند. این سه مولفه در همسویی نانوشته‌ای سازمانگر اصلی جنبش دوم خرداد سال ۷۶ بودند.

در جریان نهمین کنگره حزب مشارکت، اعضای کنگره از میان ۵۳ نامزد عضویت در شورای مرکزی ۳۰ عضو اصلی و پنج عضو علی‌البدل را برگزیدند.

در ماده 3 فصل اول اساسنامه جبهه مشارکت در بیان هدف از تشکیل حزب آمده است: ایجاد زمینه مناسب برای مشارکت ملت ایران در فعالیت های سیاسی و اجتماعی که منجر به دخالت مستقیم آنان در سرنوشت سیاستشان می‌گردد.

ارگان رسمي حزب مشاركت در بدو تأسيس هفته نامه «مشاركت» به مدير مسئولي محمدرضا خاتمي دبير كل اين حزب بود كه بعدها به روزنامه تبديل شد، ولي با توقيف فعاليت اين نشريه در ارديبهشت 1379، روزنامه «نوروز» به مدير مسئولي محسن ميردامادي عضو شوراي مركزي اين حزب را مي توان به عنوان سخنگوي جبهه مشاركت به حساب آورد.

مرامنامه جبهه مشارکت یک مقدمه و 12 بخش دارد که از برنامه های خاتمی در انتخابات ریاست جمهوری اخذ شده است. در مرامنامه این حزب به عدالت گستری و تبعیض زدایی و ایجاد امکانات برابر برای همه افراد جامعه به عنوان مواضع اقتصادی و احترام به آزادی های قانونی افراد و مشارکت و رقابت در تعیین سرنوشت خود، استقلال کشور و اقتدار ملت و... به عنوان مواضع سیاسی اشاره شده است که خود تا حدودی مبین دیدگاه های جامعه گرایانه (سوسیالیسم) و مردم سالاری (دمکراتیک) می‌باشد.

گفتني است اعضاي حزب مشارکت در پی پیامدهای اعلام نتایج انتخابات ریاست جمهوری ایران ۱۳۸۸ و به دليل مشاركت در فتنه 88، توسط نیروهای امنیتی کشور دستگیر شدند و اين حزب رسما منحل شد.

ب. حزب همبستگی ایران اسلامی

حزب همبستگي ایران اسلامي توسط جمعي از همين نمايندگان و برخي از نيروهاي اجرائي دولت در خارج از مجلس، براي حمايت از دستاوردهاي دوم خرداد و برنامه‌هاي خاتمي تشكيل شد و در تاريخ 27/10/76 مجوز فعاليت آن به تصويب وزارت كشور رسيد و بالاخره در تاريخ 20/4/77 پروانه فعاليت اين حزب از سوي وزارت كشور صادر گرديد.

اعضاي هيئت مؤسس حزب همبستگي ایران اسلامی عبارتنداز: محمدرضا راه‌چمني، سيدمحمود ميرلوحي، غلامرضا انصاري، الياس حضرتي، قدرت‌الله نظري‌نيا، علي‌اصغر احمدي، غلام‌حيدر ابراهيم بای سلامی، سيدمحمد هاشمي، قربانعلي قندهاري، ولي‌الله توكلي.

با توجه به جميع موضع‌گيري‌ها و پيشينه سياسي اعضاي شوراي مركزي و شوراي عالي اين حزب، مي‌توان اين حزب را داراي گرايش سياسي چپ ميانه‌رو و معتدل ارزيابي كرد و از لحاظ اقتصادي نيز اين حزب بيشتر به يك اقتصاد نيمه دولتي و نيمه سوسياليستي اعتقاد دارد.

اين حزب جزء ائتلاف‌هاي نيروهاي اصلاح‌طلب يا جبهه دوم خرداد مي‌باشد، اما همواره از شعارهاي تند و افراطي برخي از نيروهاي اصلاح‌طلب كه قائل به تسريع و شتاب در اصلاحات و ايجاد اصلاحات بنياني مي‌باشند فاصله گرفته و  حتي از آنها انتقاد نموده است.

اين حزب همواره جزء احزاب و تشكل‌هاي جبهه دوم خرداد يا نيروهاي اصلاح‌طلب بوده است و بعضا بيانيه‌هاي صادرشده از سوي اين جبهه را تأييد و امضاء نموده است.


ج. مجمع نیروهای خط امام(ره)  

اين مجمع در تاريخ 20 آبان 1377 پروانه فعاليت خود را از وزارت كشور دريافت كرد.

اعضاي هيأت مؤسس اين تشكل عبارتند از: سيد هادي خامنه اي، رحمت الله خسروي و احمد حكيمي پور. روزنامه حيات نو به مدير مسئولي سيد هادي خامنه اي را مي توان سخنگوي اين تشكل دانست، هرچند كه اين جريده ارگان رسمي اين مجمع نيست.

د. جمعیت زنان جمهوری اسلامی ایران

اين جمعيت به پیشنهاد دختر حضرت امام(ره) در سال 65 تاسیس شد و در 12 تير 1368 پروانه فعاليت خود را از وزارت كشور دريافت كرد.

اعضاي هيأت مؤسس اين تشكل عبارتند از: زهرا مصطفوي ، مرضيه حديده چي، ربابه رفيعي طاري، فاطمه ايران منش، صديقه مقدسي، قدسيه فيروزان، سهيلا جلو دار زاده و فاطمه طباطبايي.

به رغم این که اهم فعالیت‌های این جمعیت فرهنگی است اما فعالیت‌های سیاسی در خور توجه‌ای نیز داشته است که بیشتر به طور مستقل و فارغ از گرایش‌های چپ و راست بوده است.

اما ترکیب اعضای شورای مرکزی و اعضای فعال این جمعیت دارای تمایل به جناح چپ و جریان دوم خرداد می باشد. عملکرد این جمعیت در تهیه لیست های انتخاباتی مجلس نیز به وضوح گرایش سیاسی چپ این جمعیت را نشان می دهد.
 
ذ.  حزب اسلامی کار  

حزب اسلامی کار در ۱ اسفند ۱۳۷۷ توسط رهبران خانه کارگر تاسیس شد.

خانه کارگر از تشکل‌های کارگری ایران است که اعضای شاخه کارگری حزب جمهوری اسلامی پس از منحل شدن همه سندیکاهای کارگری در سال‌های آغازین دهه ۶۰ (برای از بین بردن پشتوانه قدرتمند گروه‌های کمونیست مخالف نظام) ایجاد کردند.

اعضای موسس این حزب علیرضا محجوب (نماینده تهران در مجلس هشتم)، سهیلا جلودارزاده ( نماینده تهران در مجالس پنجم، ششم و هفتم) و عبدالرحمن تاج‌الدین ( نماینده اصفهان در مجلس پنجم) بودند.

خانه کارگر در ادامه فعالیت‌های خود خبرگزاری ایلنا را نیز تاسیس کرد که پس از وفقه‌ای چند ساله در دوران ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد ( به دلیل توقیف آن به خاطر پوشش دادن اخبار اعتراضات کارگری و دانشجویی) دوباره فعالیت خود را از سر گرفت.


ر. انجمن اسلامی معلمان ایران

پايه‌هاي اوليه انجمن اسلامي معلمان ايران در مهر 1375 توسط شهيد باهنر و شهيد رجايي گذاشته شد. اما اين انجمن در تاريخ 21 فروردين 1370 مجوز فعاليت خود را از وزارت كشور دريافت كرد. مرتضي كتيرايي، اصغر نوروزي، موحد نيا، عباس دوز دوزاني و گوهر الشريعه دستغيب، هيأت مؤسس اين جمعيت را تشكيل مي دهند.

ز. مجمع اسلامی بانوان
  
مجمع اسلامي بانوان از ديگر تشكل هاي متعلق به جبهه دوم خرداد است كه در 30 آذر 1377 مجوز خود را از وزارت كشور دريافت كرد. اعضاي هيأت مؤسس اين مجمع عبارتند از: فاطمه كروبي، سهيلا جلودار زاده و سوسن سيف.

گفتني است فاطمه کروبي پس از جريان انتخابات سال 88 به عنوان يکي از حاميان فتنه شناخته شد.

س. انجمن اسلامی جامعه پزشکی ایران

انجمن اسلامي جامعه پزشكي ايران در تاريخ 21 فروردين 1372 مجوز رسمي فعاليت خود را از كميسيون ماده 10 احزاب وزارت كشور دريافت كرد. اعضاي هيأت مؤسس اين انجمن عبارتند از: محمد فرهادي، احمد علي نور بالا تفتي، حسن حسيني تودشكي، سيد محمد صدر، محمد رضا راه چمني، اميدوار رضايي ميرقائد، سيد حسين فتاحي و محمد رضا واعظ مهدوي.

ش. دفتر تحکیم وحدت

سابقه انجمن‌های اسلامی در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی به دهه 1320 بر می‌گردد؛ از آن زمان تاکنون چند دوره را با گفتمان های مختلف پشت سر گذاشته است. دفاع از انقلاب و نظام، پاسداری از دستاوردهای انقلاب، مبارزه با امپریالیسم شرق و غرب به مثابه گفتمان مسلط جنبش دانشجویی در سال های اولیه انقلاب اسلامی بود.

دفتر تحکیم در دوره اول (60-67) نماینده رسمی و سخن گوی اصلی جنبش دانشجویی بود.

در دوره دوم (67-76) آشکارا از مواضع مجمع روحانیون مبارز حمایت می کند.

دوره سوم که از 76 تا 84 ادامه داشت، دفتر تحکیم در همراهی و همفکری با جریان اصلاحات چون ماشین راسی ساز کار کرد.

و. مجمع محققین و مدرسین حوزه علمیه قم  

ریشه‌های تشکیل مجمع را باید در دفتر تبلیغات جست وجو کرد. بعد از انتخابات دوم خرداد 76 آیین نامه و اساسنامه این تشکل به وزارت کشور ارائه شد و رسما از سال 78 مجوز فعالیت خود را دریافت کرد.

بنیانگذاران اصلی این مجمع شامل آیت‌الله عبایی خراسانی، آیت‌الله موسوی تبریزی، آیت‌الله بیات زنجانی و ... .

از اعضای اصلی مجمع می‌توان به حجج اسلام سید حسین موسوی تبریزی، بیات زنجانی، محمد علی ایازی، ابوالفضل موسویان، محمد تقی فاضل میبدی و... اشاره کرد.

این تشکل یکی از اعضای اصلی گروه های هجده گانه جبهه دوم خرداد به شمار می‌آید که از ابتدا، هم در تاسیس، هم در تدوین اساسنامه و مرامنامه آن مشارکت داشته است.

این جریان سیاسی و مذهبی فارغ از اقدامات فرهنگی و مذهبی، همچون چاپ کتاب‌های اصلاح دینی، برگزاری جلسات سخنرانی و غیره، در انتخابات و جریانات سیاسی و اعتراضات همراه با اقدامات و بیانیه‌ها و حمایت‌ها، همراه با دیگر اصلاح طلبان چون حزب مشارکت، مجمع روحانیون و سازمان مجاهدین انقلاب و غیره، مشی و روش اصلاح طلبی را پیگیری کرده‌اند.

در وقایع بعد از انتخابات دهم ریاست جمهوری نقش ویژه‌ای ایفا کرده و ضمن رد مشروعیت دولت در کنار دیگر معترضان ایستاده است.

كميسون ماده 10احزاب در جلسه دوشنبه 29 فروردین 1390 ، به بررسي پرونده مجمع محققين و مدرسين حوزه علميه قم پرداخت و از آنجايي كه اين تشكل سياسي از بدو تاسيس نسبت به برگزاري مجمع عمومي و انتخاب شوراي مركزي براي پذيرش مسئوليت اقدام نكرده، با استناد به بندهاي الف، ه، ز، ح ماده 16قانون احزاب تصميم به توقيف پرونده آن گرفت. و ضمن توقيف پروانه فعاليت گروه مذكور درخواست انحلال آن را تصويب و براي صدور راي نهايي به دستگاه قضايي ارسال كرد.

ی. حزب اعتماد ملی  

حزب اعتماد ملی توسط مهدی کروبی پس از شکست در انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۸۴ و پس از کناره گیری از دبیری مجمع روحانیون مبارز تأسیس شد.

حزب اعتماد ملی پس از تأسیس، ضمن انتقاد از عملکرد اصلاح‌طلبان ایران در جریان مجلس ششم، رویکرد و خط فکری جداگانه‌ای را اتخاذ نمود و در جریان انتخابات مجلس هشتم نیز مسیر خود را جدای از « ائتلاف اصلاح‌طلبان » اعلام کرد. با وجود این که مهدی کروبی خود را اصلاح‌طلب می‌داند، معتقد است که محمد خاتمی به افراط گرایان اجازه داد تا اصلاحات را تخریب کنند.

مهدی کروبیمدعي بود، تقلب در انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۸۴ موجب حذف وی شد.

روزنامه‌های اعتماد، آفتاب یزد، مردم‌سالاری، از جمله روزنامه‌های متمایل به این حزب هستند.

اعضای هیئت مؤسس حزب عبارتند از: مهدی کروبی، رسول منتجب نیا، رضا نوروز زاده، اسماعیل گرامی مقدم، الیاس حضرتی، جواد اطاعت، ابراهیم امینی، رضا حجتی، عبدالحسین مقتدایی، عبدالرضا سپهوند، اعظم سقطی، غلامرضا اسلامی بیگدلی، محمد جواد حق شناس، محمود زمانی قمی.

گفتني است مهدي کروبي در جريان انتخابات 88 به عنوان يکي از سران فتنه شناخته شد و همچنين اسماعيل گرامي مقدم نيز پس از جريانات انتخابات سال 88 کشور را ترک کرد.

با توجه به بافت نیروهای تشکیل دهنده حزب اعتماد ملی می توان این حزب را تلفیقی از چپ سنت گرا و چپ اصلاح طلب دانست. از نظر گرایش سیاسی باید گفت گرچه این حزب از نیروهای چپ تشکیل شده است اما گرایش سیاسی این نیروها دارای چند بعد دیگر نیز هست ازجمله آن ها نسبت به دیگر نیروهای چپ محافظه کارتر و سنت گراتر هستند. آن ها در عین حالی که بر دموکراسی و جمهوریت نظام تاکید دارند، بر ارزش های سنتی حاکم بر جامعه و ولایت فقیه و نقش و جایگاه آن در قانون اساسی تاکید دارند.


انتهاي پيام/