به گزارش گروه وبگردي باشگاه خبرنگاران ؛ سواحل دریای خزر با طبیعت زیبای خود، سالانه پذیرای میلیون‌ها گردشگر از سراسر ایران هستند. شنا در فصل تابستان در سواحل خزر به ویژه در استان‌های گیلان و مازندران یکی از تفریحات سالم و رایج در این پهنه است. با این حال ناآشنایی با فنون شنا در محیط‌های دریایی خصوصا عدم شناخت سازوکار جریان‌های آبی هر ساله سبب غرق شدن ده‌ها نفر از گردشگران در سواحل خزر می‌شود.

به زعم کارشناسان، آمار بالای غرق شدگان دریای خزر صرف نظر از عدم آشنایی با فن شنا ناشی از ناآگاهی شناگران با وضعیت خاص سواحل و رژیم امواج و جریان‌های شکافنده است که شنای مطمئن و ایمن در دریا را با شنا در آب‌های آرام استخرها و رودخانه‌ها و دریاچه‌های پشت سدها کاملا متمایز می‌کند؛ بدین ترتیب مهمترین نکته ای که برای شنا در دریا باید به آن توجه داشت ضرورت دوری جستن از جریان‌های ساحلی است که یکی از دلایل اصلی تلفات انسانی ناشی از شنا در سواحل خزر است.

در این گزارش با نگاهی به مخاطرات در کمین شناگران دریای خزر مروری داریم بر توصیه ها و محققان موسسه ملی اقیانوس شناسی که چند سالی است مطالعاتی را برای شناسایی امواج و جریان‌های شکافنده و مناطق پرخطر ساحلی خزر آغاز کرده‌اند.

فریب آرامش دریا را نخورید!

جریان‌های موازی ساحل معمولا در فواصل معینی با یکدیگر برخورد کرده و با سرعت قابل توجهی به سمت دریا برمی‌گردند. در جریان‌های برگشتی که با سازوکارهای دیگری نیز ممکن است ایجاد شوند، ‌جریان‌های شکافنده یا جریان‌های تند برگشتی نامیده می‌شود. این جریان‌ها در محدوده آب‌های کم عمق ساحلی به وجود می‌آیند و هر ساله در آب‌های ساحلی ایران در دریای خزر سبب مرگ صدها تن از شناگران می‌شوند.

جریان شکافنده چیست؟

موج که به ساحل می رسد، بعد از مدتی در فاصله نزدیک به ساحل شکسته می شود و این عمل بر اساس موقعیت و شکل بستر و زاویه برخورد موج برای ورود به ناحیه ساحلی، جریان های موازی ساحل را تشکیل می دهد. اگر موج خیلی نسبت به ساحل مورّب باشد معمولا جریان های طولی ساحلی که موازی ساحل است تشکیل می شود که برای شناگران مخاطره ای ندارد ولی باعث انتقال رسوب، مواد آلاینده و غیره می شود. ولی اگر زاویه ورود موج به ساحل تقریبا عمود به ساحل باشد و جریان های که تشکیل می شود جریان های عمود به ساحل هستند. آب بعد از شکستن موج به ساحل می رسد ولی زمانی که بر می گردد از دو طرف جمع می‌شود و در مسیر خاصی بر می گردد. این مسیر خاص مثل یک دالانی است که آب را می شکافد و به داخل دریا می‌برد. به همین دلیل به «جریان شکافنده» ( Rip Current) موسوم است. البته برخورد دو جریان موازی ساحل و برگشت آن به سوی دریا نیز موجب ایجاد جریان شکافنده می شود. این جریان های شکافنده بسیار خطرناک هستند کسی که در آن قرار می گیرد باید بداند چگونه برخورد کند. شناگر باید سعی کند در داخل این جریان قرار نگیرد و اگر قرار گرفت باید نحوه برخورد را بداند.

چگونه جریان شکافنده را بشناسیم؟

بسیاری از سواحل گیلان و مازندران ماسه‌یی است که در این قبیل سواحل علائمی شبیه اشکال هلالی وجود دارد. نوک هلال جایی است که جریان شکافنده تشکیل می شود. از طرف دیگر اگر کسی روی تپه ماسه‌یی، نیمکت های چوبی یا روی سقف خودرو قرار بگیرد و به منطقه ساحلی دقیق شود مسیرها و اشکالی که به باد بزن دستی شبیه است را خواهد دید انگار که دسته باد بزن به طرف ساحل و دهنه بازش به طرف دریا است. رنگ روشن در کف آب هم نشانه وجود جریان شکافنده است. این اشکال ظاهری جریان شکافنده است که مردم می توانند به راحتی تشخیص دهند. شواهد دیگر مستلزم اندازه گیری با دستگاه های دقیق دریایی است.

در صورت مواجه شدن با جریان شکافنده چگونه عمل کنیم؟

افرادی که وارد دریا می شوند اگر می خواهند وارد آب های عمیق با عمق بیشتر از یک و نیم متر شوند نه فقط باید شنا را به خوبی بدانند بلکه باید به توان فیزیکی خودشان هم ایمان داشته باشند. چون فن شنا یک بحث است و شنا کردن طولانی در دریا بحثی دیگر؛ بنابراین پیشنهاد می شود که در مناطقی که آب عمیق است یا حتی بیشتر از شانه است وارد نشوید. دیگر اینکه در مناطق شناخته نشده شنا نکنید چرا که ممکن است ناگهان زیر پای شما خالی شود و عمق آب افزایش پیدا کند یا مشکلات دیگری را به دنبال داشته باشد.

توصیه می شود وقتی که دریا بسیار مواج است برای شنا وارد آب دریا نشوید. اگر کسی در این جریان افتاد باید بداند چگونه عمل کند. اولین چیز، حفظ خونسردی است. اگر شناگر بترسد و احساس کند که جریان او را به داخل دریا می برد و بخواهد دقیقاً در خلاف جهت به طرف ساحل برگردد خطرناک ترین حرکت ممکن را انجام داده است.

جریان شکافنده شبیه بادبزن است که دسته باد بزن به سوی ساحل و دهنه آن به طرف دریا است. قسمت دسته باد بزن بیشترین قدرت جریان را دارد. اگر کسی در آن قرار گرفت نباید سعی کند برخلاف جریان به طرف ساحل بیاید. این جریان صرف نظر از اینکه شناگر چقدر توان فیزیکی دارد و چقدر شنا بلد است عملا برگشتن به طرف ساحل را غیر ممکن می‌کند.

عمودی برگشتن یا به عبارتی برخلاف جریان برگشتن عملا غیر ممکن است. شناگر باید کاری کند که اگر در جریان قرار گرفت در صورتی که توان بدنی بالایی دارد به شکل مورب برگردد، در غیر این صورت سعی کند خودش را شناور کند و در عمق آب با خونسردی شنا کند. هر چقدر آب عمیق تر باشد، این جریان ضعیف تر است. آنگاه از آب عمیق به آرامی و به صورت مورب برگردد. همچنین شناگر باید در جایی شنا کند که افراد و نجات غریق وجود داشته باشند تا در صورت بروز مشکل امکان کمک کردن وجود داشته باشد.

به غیر از جریان‌های شکافنده چه خطراتی در کمین شناگران است؟

ممکن است کسی که شنا را خوب بلد نیست وارد دریا شود و با یک موج معمولی و یا با فاصله گرفتن از خط ساحلی غرق شده باشد و جریان شکافنده در مرگ وی نقشی نداشته باشد. باید بدانیم که شیب بستر در نواحی مختلف در جنوب خزر متفاوت است. شما وقتی که داخل دریا می شوید بعضی جاها به سرعت عمق آب زیاد می شود و ممکن است زیر پای شما سریع خالی شود. کسی که شنا بلد نیست دیگر به راحتی نمی تواند برگردد و همین مساله می‌تواند سبب غرق شدن شود. در بعضی از مناطق ساحلی در زیر آب پشته های ماسه‌یی وجود دارد که شما وقتی که روی آن قرار می گیرید احساس می کنید که چقدر عمق آب کم است ولی بلافاصله یک دفعه عمق آب به طور ناگهانی زیاد می شود. پشته ماسه‌یی ممکن است به راحتی شناگر را گول بزند و باعث شود که شناگر فکر کند در منطقه کم عمقی وجود دارد که ناگهان زیر پای آنها خالی خواهد شد. یکی دیگر از دلایل، افزایش تراز آب در طی سالیان گذشته است. خیلی از ساختمان ها، تأسیسات، چاه های فاضلاب و چاه‌های آب در دریا وجود دارد، بعضی مناطق از این نظر پاکسازی شده نیست و امکان دارد در هنگام شیرجه برای شناگران حادثه های برخورد با اشیا و لوازم فلزی، چوبی و سنگی بوجود آید و شناگر دچار حادثه شود.

توصیه‌هایی برای شنای مطمئن در دریای خزر

اگر هنوز شنا را کامل فرا نگرفته‌اید در آب عمیق تر از قد خودتان شنا نکنید.

در ساحل دریای خزر (به ویژه از آستارا تا نکا) ‌در بستر دریا ممکن است یک یا چند برآمدگی ماسه‌یی وجود داشته باشد.

اگر پایتان را روی برآمدگی‌های ماسه‌یی بگذارید تصور می‌کنید که عمق آب کم است ولی با کمی جا به جایی ناگهان عمق آب افزایش می‌یابد؛ بنابراین باید مواظب تغییر ناگهانی عمق آب باشید تا دچار مشکل نشوید.

اگر به توان بدنی خود برای شناکردن در حالت دریای امواج و شناور نگه داشتن خود بر روی موج اطمینان ندارید، وارد دریا نشوید و قدرت خود را در آنجا آزمایش نکنید.

اگر حین شنا در مسیر جریان شکفانده قرار گرفتید، نخست آرامش خود را حفظ کنید و موقعیت خود را در دریا بسنجید، سپس تصمیم گیری کنید.

موقعی که در مسیر جریان شکافنده قرار گرفتید، هیچ گاه با آن مبارزه نکنید و خلاف جهت جریان به سوی ساحل شنا نکنید. آرام باشید و با جریان همراه شوید. چند دقیقه خود را روی آب نگه دارید یا اینکه به موازات ساحل شنا کنید تا از جریان شکافنده خارج شوید. توجه داشته باشید که جریان با حرکت به سوی دریا، در آب دریا مستهلک می‌شود و آن گاه به حالت مورب به طرف ساحل شنا کنید.

اگر در حین شنا موج بعدی به سوی شما نزدیک شود تنها چند ثانیه نفس بگیرید و حدود یک متر زیر آب بروید تا از ضربه موج در امان بمانید.

ناحیه‌ای که موج در آن شکسته می‌شود برای شنا کردن مناسب نیست و معمولا دریا در خارج ناحیه شکست امواج ( به طرف دریا) آرام تر است؛ بنابراین شناگری که بتواند خود را روی سطح آب نگاه دارد ‌از جریان شکافنده در امان خواهد بود؛ البته به طور کلی فاصله گرفتن زیاد از ساحل برای بیشتر شناگران قابل توصیه نیست.

اگر همراه جریان شکافنده خود را به حالت شناور نگاه داشتید و به خارج از محدوده شکست موج در سمت دریا وارد شدید، ابتدا نفس بگیرید و سپس تقاضای کمک کنید، آنگاه موازی با ساحل شنا کنید تا به ناحیه‌ای آرام تر وارد شوید.