به گزارش مجله شبانه باشگاه خبرنگاران، تهران به لحاظ تنوع و تعدد ميراث فرهنگي، نخستين شهر ايران است. اگر از خواندن اين جمله تعجب كرديد قطعا از آن‌هايي هستيد كه از ديدني‌هاي اين شهر چيزي را نديده‌اند، پس پيشنهادهايي كه در اين صفحه مي‌‌خوانيد، در روزهاي خلوت و خنك عيد به كارتان مي‌‌آيد. اگر هم تعجب نكرديد باز هم اين پيشنهادهاي تهران‌گردي را بخوانيد چون تلاش كرديم ديدني‌هايي را انتخاب كنيم كه كمتر كسي از بودن‌شان خبر دارد.

دروازه نو

بر عكس اسمش قديمي‌ترين دروازه طهران است و اساسا تنها دروازه به جا مانده از دوراني كه شهر در حصاري قرار داشت و در دوره‌هاي مختلف، از صفويه تا قاجار، شهري 6 دروازه‌اي و 4 دروازه‌اي و... به شمار مي‌آمد. نخستين حصار به دور طهران در دوران شاه‌ طهماسب صفوي كشيده شد. او كه براي زيارت حرم حضرت عبدالعظيم به ري مي‌آمد. دستور داد دور قريه خوش آب و هواي طهران را حصار بكشند و از همان وقت، طهران، شهر شد؛ چيزي حدود 500سال پيش. اين دروازه بازمانده از آن طهران تازه شهر شده است. نشاني‌اش خيابان خيام، ميدان محمديه (اعدام)، بازار دروازه نوست.

دانستني‌هاي دروازه نو: بعضي‌ها فكر مي‌كنند اين دروازه، بازمانده دوران محمدشاه قاجار است يا بعضي‌ها آن را با دروازه غار، اشتباه مي‌‌گيرند اما دروازه نو، دروازه نوست، زيرا در كتاب طهران قديم جعفر شهري نشاني دروازه‌غار به روشني جاي ديگري است: بين خاني‌آباد و ميدان شوش و در دوره قاجار از دروازه‌هاي اطراف شهر بوده است درحالي‌كه دروازه نو با گسترش نسبي شهر در دوران قاجار داخل فضاي شهري قرار گرفته بود.

اگرچه تاريخي كه مي‌‌گويند روي كاشي‌كاري‌هاي دروازه نو نوشته شده، به همان دوران محمد شاه قاجار بازمي‌گردد اما اين تاريخ مرمت و بازسازي است كه روي باروهاي دروازه شاه‌طهماسبي تهران انجام شده.

از ميدان محمديه كه وارد خيابان خيام شويد، كمي بالاتر، سمت راست بازار دروازه نوست. كمي كه در پيچ‌درپيچ اين بازار جلو برويد، به اين دروازه خواهيد رسيد كه لاي جرز مغازه‌ها و زير فشار همسايه‌ها ايستاده و مي‌‌جنگد. از 4برج قديمي‌اش، دوتاي آن را مي‌‌بينيد، اگرچه شكسته هستند اما با كاشي‌كاري‌هاي شكسته فيروزه‌اي‌اش، نقاشي‌هاي سياه‌قلم و عكس‌هاي قديمي كه از دروازه‌هاي قديمي ديده‌ايد را براي‌تان معني‌دار مي‌‌كند و تازه مي‌‌فهميد مردم اين سرزمين، هيچ بنايي را با هر قدر اهميت و هر كاربري امنيتي و حياتي هم، بدون زيبايي چشم‌گير نساخته‌اند.


ويژگي منحصر به فرد: وقتي رضا شاه با اعلام انقراض قاجار به سلطنت رسيد در تلاش براي از بين بردن تمام نمادهاي قاجاريه، دروازه‌هاي شهر را ويران كرد. بنابر‌اين، دروازه نو كه از آن تخريب بي‌خردانه نجات پيدا كرد، يكي از ارزشمندترين دارايي‌هاي تهران است. وقتي به تماشايش رفتيد يادتان باشد اين‌ طرف كه ايستاده‌ايد و هنوز از زير دروازه عبور نكرده‌ايد، آن قيمت خارج از تهران قديم است. از دروازه كه عبور كنيد، به تهران عصر صفوي و پايتخت اوايل قاجار قدم گذاشته‌ايد.

اولين بانك ايراني

در بازار قديمي محله عودلاجان، روبه‌روي كوچه تاريخي حكيم، امروز تابلوي سفره‌خانه‌اي را مي‌بينيد با نام طهران قديم. اين سفره خانه 260 سال پيش نخستين صرافي و بانك ايران بوده است. براي ديدنش بايد از بهارستان تا چهارراه سرچشمه پايين بياييد و وارد خيابان مصطفي خميني شويد و سمت راست خيابان به‌دنبال تابلوي عودلاجان بگرديد.


نام قديم اين سفره خانه، تيمچه اكبريان بوده است. در سال‌هاي اخير يكي از تاجران خوشنام آهن، آقاي حدادي‌، اين تيمچه را ابتدا به نيت اين‌كه از حجره‌هايش براي كسب و كار فرزندان تاجران آهن استفاده كند خريده بود اما با روبه‌رو شدن با خواست عمومي دوستداران محله و ميراث فرهنگي آن را به سفره خانه سنتي تبديل مي‌‌كند. ديدن اين مرد يكي از جاذبه‌هاي عودلاجان است... درست از ميان قصه‌هاي عودلاجان برآمده...از بازمانده‌هاي جوانمردي و لوطي گري...

دانستني‌هاي نخستين بانك ايران: كوچه حكيم در بازار عودلاجان روزگاري مركز تجمع كنيسه‌ها و محل زندگي كليميان در اين محله بوده. نخستين صرافي و بانك را در تهران، آن‌ها 260 سال پيش در اين تيمچه مي‌سازند. اين مجموعه به‌صورت بانك رهني كار مي‌‌كرده است. اجناسي را كه براي گرو مي‌‌آوردند، از طريق سوراخي در كف طبقه همكف و در مجاورت ديوار، به‌صورت مخفيانه و دور از ديد مردم، به زير زمين انتقال مي‌‌دادند.

ويژگي منحصر به فرد: اينجا از معدود بناهاي تاريخي است كه هرقدر دل‌تان بخواهد مي‌‌توانيد در آن عكاسي كنيد، نه تنها كسي مانع‌تان نمي‌شود بلكه هر كمكي كه بخواهيد در اختيارتان مي‌گذارند. عكاسي و تماشا كردن در چوبي بزرگ ورودي تيمچه كه بسيار هم زيباست و هم اندازه تاريخ بنا عمر دارد را فراموش نكنيد.

 كاروانسراي خانات

ميدان امين‌السلطان، شمال ميدان شوش در خيابان صاحب جمع، كاروانسرايي است كه قدمتي چند صد ساله دارد. با اين حال وقتي از در چوبي‌اش كه 5 متر ارتفاع دارد و 40‌گل ميخ رويش نشسته، عبور مي‌كنيد انگار اين شما هستيد كه از دروازه تاريخ عبور كرده‌ايد و قدم به صد‌ها سال پيش گذاشته‌ايد. اينجا هيچ‌چيز پوسيده و از بين رفته نيست. اگرچه همه چيز قديمي و واقعي است. اين محدوده، زماني دروازه شهر محسوب مي‌‌شده و آخرين منزلگاه قبل از ورود به قريه تهران بوده است.


اين كاربري تا زماني است كه تهران، در حصار صفوي قرار داشت؛ يعني تا اواسط دوران ناصري كه شهر گسترش يافت. نقشه‌اي كه از آن دوران تهران به جا مانده، نشان مي‌دهد كه از حدود 130 سال پيش اين كاروانسرا داخل شهر قرار گرفته و به گفته جعفر شهري بزرگ‌ترين كاروانسراي درون شهري تاريخ تهران بوده است.

دانستني‌هاي كاروانسراي خانات: وارثان خانات از وجود اسناد عوارض پرداخت شده به بلديه تهران پس از تشكيل آن در سال1286 و مكاتباتي درباره كاروانسراي خانات خبر مي‌‌دهند و مي‌‌گويند: براساس آنچه در متون تاريخي آمده كاروانسراي خانات تبديل به ميدان ميوه و تره‌بار شده بود.يكي از رخدادهاي مهم ديگر در تاريخ اين كاروانسرا، آتش‌سوزي است كه در سال 1356 قسمت‌هاي بسياري از بنا را به‌شدت دچار آسيب كرد به‌طوري كه درها و تيرهاي چوبي آن به‌طور كامل از بين رفت. بعد از اين آتش‌سوزي بود كه با تغيير كاربري، كاروانسراي خانات به انبار كالاهاي تجاري تبديل شد.

 ويژگي منحصر به فرد: ربع قرن بعد از آن آتش سوزي، مالكان اين كاروانسرا، ابتداي دهه 80 تصميم گرفتند، اين اثر با ارزش معماري تهران قديم از گزند تخريب، نوسازي و تغيير كاربري مصون بماند و با مرمت و بازسازي، همان هيئت و معماري گذشته‌اش را حفظ كند. به اين ترتيب آنان اجازه ندادند تا اين بنا هم چون بسياري ديگر از آثار اين شهر از بين برود و به «پاساژ» و... تبديل شود، بنابراين با نظارت سازمان ميراث فرهنگي كار مرمت و بازسازي آن آغاز و پس از سال‌ها زحمت و صرف هزينه، بنايي ارزشمند پايدار ماند.

مرمت كاروانسراي تاريخي خانات كه از سال ۸۲ آغاز شده بود، پس از ۶ سال به پايان رسيد. از آن جهت اين ويژگي منحصر به فرد است كه وارثان متعدد اين كاروانسرا نه تنها براي كاربري جديد و نوسازي‌اش به توافق رسيدند بلكه اهميت و ارزش چنين ميراث گران‌قيمتي را مي‌شناختند. دروازه چوبي كه از آن وارد كاروانسرا مي‌شويد را خوب تماشا كنيد، دست كم 200 ساله است و تنها جزء چوبي اين بنا از گزند آتش مصون مانده است.