بسیاری از ما سرک کشیدن در صندوقچه خاطرات مادر بزرگ‌ها و پدر بزرگ‌ها را تجربه کرده‌ایم و برای لحظه‌ای هرچند کوتاه به سال‌های جوانی و حتی کودکی آن‌ها سفر کرده‌ایم اما بهترین جا برای سیر در دیروزهای دورگذر از موزه و اماکن تاریخی است که زمانی نبض حیات در حیاط‌ها و دالان‌های بزرگشان در تب و تاب بود.

بسیاری از این بناها در جای‌جای سنندج امروز دیگر نا برای نفس کشیدن ندارند، اما «خانه کرد» پویاتر از دیروز در دالان‌ها و حیاط باصفایش پذیرای خیل عظیمی از گردشگران و مسافرانی است که در طول سال برای گم شدن در دنیای خاطرات گذری هرچند کوتاه به آنجا دارند.

موزه مردم‌شناسی مناطق کردنشین یا «خانه کرد» بزرگترین موزه مردم‌شناسی مربوط به یک قوم در ایران است و به عنوان نمادی از هویت فرهنگی اقوام کرد و گنجینه مردم‌شناسی مردم کرد از با ارزش‌ترین آثار فرهنگی و تاریخی کردستان محسوب می‌شود.

شکل‌گیری عمارت‌آصف به چهار دوره تقسیم می‌شود. دوره نخست مربوط به بخش شمالی شامل تالار تشریفات، اتاق‌ها و راهروهای طرفین و قسمتی از فضاهای بخش شرقی مربوط به دوره صفویه ‌است. ضلع‌های شرقی و غربی حیاط بیرونی و حمام عمارت خانه آصف مربوط به دوره دوم و نیمه نخست دوره قاجار است.

احداث فضاهای اندرونی، سردر ورودی نیم هشتی و بازسازی بخش غربی تالار تشریفات نیز مربوط به دوره سوم آن یعنی سال‌های 1312 تا 1316 هجری شمسی برمی‌گردد.

دوره چهارم شکل‌گیری عمارت آصف نیز مربوط به سال‌های 1378 تا 1382 است که شامل مرمت تمامی قسمت‌های عمارت، تعویض سنگفرش کف حیاط، ساخت دوباره حیاط مستخدمان به شکل امروزی است.

این عمارت در برگیرنده بخشی از پروژه فرهنگی خانه کرد، شامل فضاها و غرفه‌های نمایشی موزه ‌است، که یکی از قدیمی‌ترین بناهای شهر سنندج محسوب می‌شود و در خیابان امام خمینی، نزدیک مسجد دارالاحسان قرار دارد و توسط میرزا علی‌نقی خان لشکرنویس در دوره صفویه احداث شده است.

این عمارت 4 هزار مترمربع عرصه و اعیانی دارد و در زمره خانه‌های اعیانی مسکونی مورد توجه در معماری مسکن است که در سال 1375 به شماره 1822 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده ‌است.

پروژه خانه کرد که عمارت آصف را به خود اختصاص داده شامل مکتب‌خانه، قلاب‌بافی، زیورآلات، بخش کشاورزی، مشاغل و فنون، بخش اسناد، نگارخانه، حیات ورودی، حمام، غرفه‌های زندگی شهری،عکس‌های تاریخی، اتاق خان، بخش پوشاک، غرفه شکار، غرفه صنایع دستی، غرفه بخش مطبخ زندگی روستایی، کتابخانه و مرکز اسناد است.

این بنا علاوه بر دالان ورودی، سر در نیم هشتی و اتاق تقسیم آب دارای چهار حیاط بیرونی، اندرونی، مستخدمین و مطبخ است.

حیاط بیرونی که حیاط اصلی هم هست دارای پلانی مستطیل شکل و دو ایوان و آب‌نما و باغچه با طرح چهار باغ است و در ضلع شمالی آن تالار اصلی با تزیینات منحصر به فرد شامل گچ‌بری‌ها، مقرنس کاری و اروسی زیبا و پرکاری با نقوش هندسی قرار دارد.

در ضلع شرقی حیاط بیرونی فضاهایی شامل راهروهای ارتباطی و دو سه در و یک چهار دری و دو اتاق وجود دارد و در ضلع غربی آن نیز ایوانی سراسری با ستون‌های آجری واقع شده است.

در پشت ایوانک تالار با اروسی بسیار زیبا و دارای طرح اسلیمی است و دو اتاق نیز در طرفین آن قرار دارد.

حمام عمارت از قسمت‌های مهم حیاط بیرونی است که به عنوان زیباترین حمام تاریخی سنندج شناخته شده و دارای ستون‌های سنگی حجاری شده و تزیینات آهک‌بری و کاشی‌کاری است.

حیاط اندرونی در ضلع شمالی عمارت واقع شده و در اوایل دوره پهلوی و بر اساس معماری بومی ساخته شده ‌است.

فضاهای حیاط اندرونی به صورت دو اشکوبه، با یک طبقه زیرزمین و ایوانی با شش ستون چوبی و تزیینات گچ‌بری ساخته شده و دارای آب‌نمایی لوزی شکل با باغچه‌هایی در اطراف است.

حیاط مستخدمین نیز در ضلع جنوبی مجموعه و در کنار دالان ورودی قرار گرفته است.

فضاهای معماری این بخش در سال‌های گذشته کاملا تخریب و آثاری که نمایانگر شیوه ساخت و ساز آن باشد باقی نمانده بود به همین دلیل بازسازی حیاط مستخدمین بر اساس طرحی جدید منطبق با اصول معماری سنتی شامل حیاطی مرکزی با رواق‌های پیرامون، نگارخانه، سرویس بهداشتی و فضاهای تاسیساتی انجام شد.

گوشه ضلع جنوبی عمارت، حیاط کوچکی که به حیاط مطبخ معروف است. این حیاط دارای آب‌نمایی سنگی است و در مطبخ که فضایی است مسقف، با طاق و تویزه به این حیاط باز می‌شود.

آب مورد نیاز مجموعه عمارت آصف از یک رشته قنات از غرب سنندج توسط تنبوشه‌های سفالی و لوله‌های فلزی جدید تامین می‌شود.

برای تنظیم و تقسیم مناسب آب، فضایی در کنار دالان ورودی ساخته شده که به اتاق تقسیم آب معروف است و اکنون آب، آب‌نمای مقابل تالار، حوض حیاط‌های مستخدمین، مطبخ و اندرونی از آن تامین می‌شود.

ویژگی‌های دیگر این بنا در قسمت به اصطلاح شاه‌نشین وجود یک ایوان دو ستونه و دو ردیف پله در طرفین و استفاده از همین راه پله به عنوان ورودی مشترک بین شاه‌نشین و فضای مسکونی واقع در طرفین آن است در مجموع اینگونه الگوی معماری مسکونی در خانه‌های اصفهان و تهران و خصوصا در ابنیه مسکونی دوره قاجار کاملا به چشم می‌خورد.

موزه مردم‌شناسی مناطق کردنشین از جمله آثاری است که مورد بازدید گردشگران و مسافران قرار می‌گیرد و در زمره آثار پربازدید تاریخی استان کردستان قرار گرفته است.

ضمن معرفی این موزه بسیار زیبا و جالب، از هموطنان گرامی در اقصی نقاط کشور دعوت می‌کند با بازدید از این مکان، با گوشه‌ای از فرهنگ، آداب و رسوم و حتی پوشاک مردم مناطق کردنشین در ایران اسلامی آشنا شوند./ج1