تقی خانی در گفتگو با
خبرنگار اجتماعی باشگاه خبرنگاران گفت: شایعه گفتمانی است که به عنوان اولین وسیله ارتباط جمعی از آن یاد می شود. این عمل که درگذشته های دور تا کنون به صورت اپیدمی در میان جوامع رسوخ کرده است این روزها بازار داغی دارد به گونه ای که در تمام عرصه های زندگی اجتماعی رسوخ کرده است.
وی با اشاره به اینکه شایعه برعکس اخبار عموما کذب یا دست کم اثبات نشده انگاشته می شوند و اغلب هنگامی که رویداد غیر معمولی رخ می دهد گسترش می یابند، افزود: اشخاصی که در این وضعیت قرار می گیرند سعی می کنند تفسیر معنا داری از آن بسازند.
شایعه به نحوی خلأ را پر می کندو راه حلی برای مسئله ی جمعی ارائه می دهد هر چه جایگاه اخبار رسمی بزرگتر باشد شانس بروز شایعات بیشتر است.
گاهی شایعه حتی ازمنبع رسمی خبر پیشی می گیرد.درواقع گاهی اتفاق می افتد که رسانه ها صحت شایعات را تایید کنند یا به مخالفت با آن برخیزند. با اینکه شهرت دارد که رسانه ها در زمان بحران آگاهی درست و قابل اعتماد به مردم می دهند و حقیقت را می گویند بخشی از مردم اغلب به شایعات بیشتراعتماد می کنند.
وی افزود:شایعه را می توان شکل فعالی از ارتباط احتمالی پنداشت. شایعه بیان نگرانی ها و اضطراب های بخشی از مردم در برابر فریب اطلاعات است. شایعه درردیف پیامهایی است که برای تحریک هیجانی، ترس را فریاد می کشد. شایعه کسی را قانع نمی کند؛ بلکه چیزی را به زبان می آورد که عموم حاضرند آن را باور کنند. سهم شایعه در تشکیل افکار عمومی انکارناپذیراست اگر رسانه ها نخستین منبع اطلاعاتی درجوامع جدید هستند نباید فراموش کرد که افکار عمومی پیوسته از مجاری موازی نیز تغذیه شده است.
این استاد علوم ارتباطات تصریح کرد: دانستن این مطلب مهم است که بروز شایعه اغلب در نتیجه سکوت رسانه ها حاصل می شود. انسان همواره نیاز دارد با اطمینان زندگی کند. او دروضعیت های نامطمئن عقل خود را به کار می گیرد وچنان چه خبر از منبع مطمئن به دست اونرسد ازجای دیگر آن را به دست می آورد.
ابهام می تواند به زایش شایعه کمک کند.
ابهام خود می تواند هنگامی زاییده شود که خبر به روشنی داده نشود یا دو توصیف متفاوت و متضاد از یک رخداد عرضه گردد یا افراد به خوبی نفهمند که رسانه چه گفته است.
وی با بیان اینکه، می دانیم که سطح تحصیلی عامل مهمی در انتقال آگاهی ها محسوب می شود ولی افراد تحصیل کرده نیز اغلب زیر بار شایعه سرخم می کنند، افزود: می توان نتیجه گرفت که دو منبع اصلی افکار عمومی یعنی مجرای رسمی و مجرای موازی با هم رابطه ای دست کم مبهم و دو پهلو دارند. رسانه های جمعی با حفظ سکوت در برابر شایعات آنها را خاموش می کنند یا بر عکس با تبلیغات آنها را به روشنی کامل می کشند.
اگر می بینیم که آنها تقریبا همیشه راه حل دوم را انتخاب می کنند برای این است که در جامعه های رسانه ای پیشه ی اصلی (واقعه سازی) است. دراین صورت حتی اگر رسانه ها خود شایعه را بوجود نیاورند به عنوان واسطه آن راتقویت می کنند یا گاهی با دادن نظراتی که مردم وحشت زده وتشنه آمادگی قبول آن را دارند، شایعه سازی را تقویت می کنند یا گاهی با دادن نظراتی که مردم وحشت زده و تشنه آمادگی قبول آن را دارند،شایعه سازی را تقویت می نمایند. پس معلوم می شد که دو منبع مستقل از هم وجود ندارند بلکه مجراهایی وجود دارند که رابطه هایی بین این دو منبع برقرار می کنند به طوری که تشخیص ریشه خبر همیشه آسان نباشد.
وی ادامه داد: دادن شاخ وبرگ ابداع یا خیال انگیزی جمعی از همین منطق پیروی می کند وآن انتقال صحیح معنای عمیق و حقیقت پنهان است. به علاوه به تدریج که شایعه پیش می رود گروه های بیشتری ازمردم را در خود فرو می برد. این آغاز تشکیل گلوله برفی است که هر چه بغلتد بزرگتر می شود.
وی گفت: شایعه همه چیز را به روز می کند. رویداد همیشه امروز روی داده است. طبیعی است که اشخاص بیشتر به اخبار و رخدادهای فعلی یا آینده ی نزدیک علاقه نشان بدهند تا به اتفاقات بی زمان و بی تاریخ یا مربوط به جاهای دیگر وزمان های دیگر. این تمایل همیشگی به امروزی کردن تاریخ ها موجب می شود که طراوت همیشگی شایعه حفظ شود. زمانی فرآیند جوان ماندن دایمی شایعه جریان پیدا می کند که همواره ارزش آن تجدید گردد.
وی در پایان با اشاره به اینکه براین اساس شایعات می توانند زندگی تمام افراد درگیر دریک جامعه راتحت الشعاع قرار دهند افزود: یک شایعه می تواند شخصی را از عرش به فرش بیاورد و حتی کسی با به بالاترین رتبه ی اجتماعی برساند.
این عمل در واقع هدف اصلی اولین پخش کننده شایعه است که دراکثر اوقات منتفع ترین فرد از آن شایعه محسوب می شود. از آنجا که راه مشخصی برای تشخیص منبع شایعه وجود ندارد؛ نمی توان به طور قطع گفت می شود در برابر شایعات ایستاد. به همین خاطر است که بازار شایعات خریدار زیادی دارد و عموم از آن استقبال زیادی می کنند./ف