معنا و مفهوم ایمنی در شهرهای امروز به تبع توسعه شهرنشینی و افزایش تقاضای شهروندان برای افزایش ضریب ایمنی و ارائه خدمات مرتبط با ایمنی نظیر سایر عناصر و اجزای مدیریت شهری چون حمل و نقل، مدیریت پسماند، امور مالی، اداری و حقوقی دستخوش تحولاتی شده و با گذشته بسیار تفاوت کرده و فعالیت در این عرصه نیازمند همکاری متقابل سازمان های آتش نشانی و خدمات ایمنی شهرداری‌ها با تمامی دستگاه‌های ذی‌ربط نظیر پلیس، اورژانس، بیمه، آب، برق، گاز و همفکری با مراکز پژوهشی است.

برخی از این سوانح همان سوانح قدیمی هستند با این تفاوت که اندازه و مقدار آنها بسیار افزایش یافته و برخی محصول زندگی ماشینی و توسعه شهرنشینی و برخی ناشی از کاربرد ماشین آلات و تجهیزات جدید و مواد شیمیايی در شهرهاست و حوادث ناشی از عدم رعایت موارد ایمنی در فرآیند ساخت و ساز همچنان ولی با گستردگی و تلفات بیشتری روی می‌دهد.

امروزه در شهرهای بزرگ توجه به ایمنی در کنار موضوعاتی نظیر حمل و نقل عمومی، فضای سبز، ساماندهی پسماندها ، توجه به مسائل فرهنگی و اجتماعی... از دغدغه‌های شهروندان و از اولویت‌های کاری مسئولان مدیریت شهری محسوب می‌شود.

قم نیز یک کلانشهر با یک میلیون و 200 هزار نفر جمعیت است. البته نیاز به خدمات آتش نشانی تنها به همین جمعیت محدود نمی‌شود. حضور میلیون‌ها زائر در طول سال موجب شده تا نیازهای این شهر در ارائه خدمات ایمنی به نسبت جمعیت آن جدی‌تر باشد. از طرفی مشکلاتی مانند حجم بافت فرسوده شهر و ترافیک در هسته مرکزی ارائه خدمت در این شهر را مشکل‌تر کرده است.

یکی از مهم‌‌ترین معضلات شهرها بافت‌‌های ناکارآمد و فرسوده شهری است. بی‌‌توجهی چندین ساله به این محله‌ها در قم نیز به بروز مشکلات بسیاری انجامیده است.

دامنه فرسودگی برخی از این محله‌ها به گونه ‌ای است که با وقوع یک زلزله متوسط، وقوع فاجعه دور از انتظار نیست. بافت‌‌های فرسوده نوعی بیماری در ساختار مناطق شهری محسوب می‌شوند و از هر منظر می‌تواند مولد آسیب‌های بزرگ باشد.

آمار در این زمینه تکان‌دهنده است. کارشناسان می‌گویند قم هزار و 400 هکتار بافت فرسوده دارد. 32 درصد از واحدهای مسکونی قم بالغ بر 50 هزار و 530 واحد مسکونی و 50 درصد واحدهای اقامتی و اداری بالغ بر 200 واحد دولتی و اداری در این محدوده واقع شده و جمعیتی بالغ بر 400 هزار نفر را در خود جای داده است. این رقم یک سوم جمعیت شهر قم را تشکیل می‌دهد.

بافت فرسوده گرفتاری بزرگ آتش نشانی

مدیرعامل سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی شهرداری قم، بافت فرسوده را گرفتاری بزرگ این سازمان در قم توصیف می‌کند.

عباس جعفری با اشاره به مشکلاتی که اجرای عملیات نجات یا اطفای حریق در بافت فرسوده دارد، ابراز داشت: گاهی دیده می‌شود، کوچه‌ای به طول 500 متر فقط یک متر عرض دارد. طبیعی است در چنین شرایطی کمک‌رسانی هم زمان‌بر است و هم پر دردسر.

وی با اشاره به اینکه گاهی لازم است چندین متر لوله‌کشی برای رساندن آب یا کف به یک خانه از روی پشت بام‌ها صورت بگیرد، اظهار کرد: ما تصوری نداریم که اگر روزی یک حادثه بزرگ در این بافت‌ها رخ دهد، چطور می‌توان کمک‌رسانی کرد.

با این حال سازمان آتش‌نشانی قم به موتورها مجهز به سیستم EFD را برای این مناطق به کار می‌برد. این دستگاه‌ها 12 کیلو وزن دارند اما می‌توانند به اندازه 800 لیتر آب اقدام عملیاتی انجام دهند. در نتیجه برای استفاده در بافت فرسوده بسیار مفید هستند.

جعفری با اشاره به اقدام برای خرید تعداد بیشتری از دستگاه‌های EFD گفت: امیدواریم با اجرا شدن طرح تفضیلی شهر قم، این مشکل برطرف شود.

با این حال سازمان آتش‌نشانی آمادگی خود را در این زمینه حفظ کرده و تلاش می‌کند سطح کمک‌رسانی به بافت فرسوده را هر روز ارتقا دهد.

مشارکت‌نكردن برخي شهروندان

بی‌شک هیچ شهری را بدون مشارکت شهروندانش نمی‌توان درست اداره کرد. عرصه ایمنی نیز مانند دیگر عرصه‌های خدمات شهری نیاز به توجه و همکاری تک تک مردم دارد.

معاون عملیات سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی شهرداری قم با اشاره به اجرای 2261 عملیات در 6 ماه نخست امسال اظهار کرد: روزانه بیش از 614 مورد تماس با سامانه 125 در قم گرفته می‌شود که تعداد این تماس‌ها در 6 ماه اول امسال به 114 هزار و 223 مورد می‌رسد.

علیرضا بابا احمدی با اشاره به اختلاف تماس‌های تلفنی و تعداد عملیات‌ها گفت: حجم بالای مزاحمت‌های تلفنی مانعی در مسیر خدمت‌رسانی شایسته به شهروندان است.

وی با اشاره به تاثیر آموزش در کم شدن حجم عملیات‌های آتش‌نشانی گفت: برخی تماس‌ها برای مسایلی است که خود شهروندان می‌توانند آنها را حل کرده یا از پیش آمدن آن جلوگیری کنند. سازمان آتش‌نشانی قم از نظر نیرو و تجهیزات در مضیقه است. اینکه ساعت 3 نیمه شب با ما تماس بگیرند و توقع داشته باشند که گربه‌ای که در کانال کولر گیر افتاده را نجات دهیم، به طور حتم نیروی آتش‌نشان را هدر می‌دهد و موجب می‌شود او در ماموریت‌های مهم طول روز کم بیاورد.

نحوه اطلاع‌رسانی درباره حادثه رخ داده و درست آدرس دادن نیز یکی از نکات مهمی است که در زمان رسیدن خودروهای آتش‌نشانی به محل حادثه موثر است. آتش‌نشانان درد دل‌هایی دارند از آدرس دادن‌های غلط انداز که ثانیه‌های پرارزش برای رسیدن به محل حادثه را در کوچه و خیابان‌های اشتباهی تلف کرده است.

کمبود تجهیزات

سخنان مدیرعامل سازمان آتش‌نشانی درباره کمبود امکانات این سازمان تامل برانگیز است. او می‌گوید سازمان آتش‌نشانی قم تا به حال تنها یک لباس ضد حریق استاندارد داشته که آن هم بیشتر تن مانکن‌ها بوده است. بیش از 50 درصد نیروی آتش‌نشانی قم به دلیل نبود تجهیزات لازم دچار آسیب‌دیدگی‌های جسمی شده‌اند. هر چند در سال‌های اخیر وضعیت مقداری بهتر شده اما هنوز کمبود زیاد است. حداقل 10 ایستگاه دیگر باید ساخته شود تا تعداد ایستگاه‌های آتش‌نشانی شهر قم به استانداردهای ملی برسد.

خرید تجهیزات بروز برای ارتقای کارایی نیروها از ضروریات است. هر چند با خرید‌هایی که انجام شده و پرسنلی که قرار است به این سازمان اضافه شود، تحول خوبی ایجاد خواهد شد اما باید در نظر داشت شهر قم یک شهر زائرپذیر است و تامین امکانات تنها در اندازه استانداردهای ملی از نظر جمعیت نمی‌تواند جوابگوی تمام نیازهای این شهر باشد.

البته در این عرصه شهروندان نیز باید به کمک سازمان آتش‌نشانی بیایند و برای حفظ جان خود و اطرافیانشان اقدامات لازم را انجام بدهند. نخستین اقدام به دست آوردن آگاهی است.

ساخت واحدهای مسکونی و تجاری بر اساس اصول ایمنی از دیگر مسایل مهم در این زمینه است. داشتن تجهیزات اطفای حریق در محل‌های مسکونی و تجاری نیز نکته‌ای است که تا کنون نسبت به آن بی‌توجهی شده است. به عنوان مثال در هسته مرکزی شهر و بازار سنتی و پاساژهای متعدد آن، شاید یک مغازه پیدا نشود که به کپسول آتش‌ شانی مجهز باشد.

نصب سنسورهای ضد حریق که نسبت به دود حساس است و آژیر می‌کشد، از دیگر اقداماتی است که افراد مستقر در این مناطق باید نسبت به آن توجه نشان دهند. هر چند این اقدامات می‌تواند هزینه‌بردار باشد اما هزینه کردن برای پیشگیری به طور حتم بهتر از هزینه کردن برای جبران خسارت‌های ناشی از کم‌توجهی است./س

زینب آخوندی