به گزارش مجله شبانه باشگاه خبرنگاران، کلاس، کتاب، برنامه ریزی و قبولی صددرصدی در رشته دلخواه، محورهای شعارهایی هستند که با آغاز فصل کنکور فصل تازه ای را در تبلیغات کشور رقم می زنند. تیزرهایی که به دنبال هم خبر از برنامه ویژه ای برای کنکوری ها می دهند و کتاب هایی که تضمین قبولی صددرصدی در رشته دلخواه را به داوطلبان کنکور کشور می دهند.

 موسسات آموزشی چندسالی است که به بنگاه های اقتصادی بزرگی تبدیل شده و فرصت رقابتی عظیمی به وجود آورده اند.

 در این میان هم در بازار آشفته آموزش کشور، فرصت طلبی برخی موسسات و آموزشگاه های علمی آزاد شدت بیشتری پیدا می کند. مشاوره تحصیلی، مهارت تست زنی، افزایش روحیه و غلبه بر اضطراب با حضور استاد مسلم روان شناسی دکتر...، صددرصد تضمینی، تمام شهریه کلاس ها پس از قبولی در کنکور دریافت می شود. ابتدا شعارهای تبلیغی موسسه دستمایه شوخی است، اما با وجود آگاهی از بزرگنمایی شعارهای موسسه، دو نفر از جمع پنج نفره برای تماس و ثبت نام در آن وسوسه می شوند.
 
با وجود تاکید بر هوشیاری در برابر سوءاستفاده برخی از موسسات کنکور هنوز پایگاه جامعی برای گردآوری اسامی همه موسسات علمی و مورد تایید کشور از سوی سازمان سنجش یا وزارت علوم طراحی نشده است. علت این امر را باید در نبود اطلاعات فراگیر، آمیختگی موسسات مجاز و غیرمجاز، ادعای برخی موسسات در اخذ مجوز از آموزش و پرورش و احتمال سوءاستفاده برخی موسسات به ظاهر مجاز از داوطلبان کنکور برای عقب نماندن از جریان جلب مشتری عنوان کرد.

 شکار استعدادها، راهی برای کسب محبوبیت، یکی دیگر از روش هایی است که موسسات در تبلیغات از آن بهره می برند. طی سال های اخیر، تعداد موسساتی که به بهانه های مختلف از نام نفرات برتر کنکورهای سراسری و ارشد به نفع خود بهره برداری کرده اند در حال افزایش است.

 به گونه ای که یکی از نفرات اول کنکور با حضور در تیزرها و برنامه های تبلیغاتی چند موسسه از عملکرد آنها دفاع و کتاب ها و خدمات موسسه را تاثیرگذارترین در موفقیت خود می داند. این تناقض به وجود می آید که یک دانش آموز چگونه می تواند در چند موسسه به طور همزمان حضور داشته باشد. روش های مختلفی که موسسات به کار می گیرند تا تحت هر شرایطی دانش آموز را به موسسه کشانده و به پلت اقتصادی طراحی شده خود جامعه عمل بپوشانند.
 
اما بررسی ها نشان می داد که در کشورمان دانش آموزان کنکوری به چند گروه عمده تقسیم بندی می شوند. شاخص این تقسیم بندی میزان برخورداری دانش آموزان از امکانات و شرایطی است که فرد را برای کنکور آماده می سازد. این امکانات در ظرف مدارس و کلاس های کنکور و کتاب ها و جزوات تستی و مشاوره های تحصیلی معین می شود که خود تابعی از میزان برخورداری دانش آموزان از سرمایه و پول است. لذا دانش آموزان کنکوری، در گروه های مختلف و با ویژگی های طبقاتی دسته بندی می شوند تا فرصت نابرابر کنکور بیشتر ماهیت طبقاتی خود را عریان کند.

 گروه اول یا همان دانش آموزانی که در مدارس و کلاس های کنکور معتبر و شناخته شده ثبت نام می کنند. منظور از مدارس و کلاس های کنکور در اینجا، کلاس های تک درسی نیست که در آموزشگاه های کوچک برگزار می شوند، بلکه کلاس هایی است که به صورت برنامه ریزی شده و سیستماتیک در تیرماه و حتی قبل از آن، کار خود را آغاز می کنند.

 متولی این کلاس ها، یا مدارس غیرانتفاعی شناخته شده اند یا موسسات و مراکز به اصطلاح غیرانتفاعی مانند گاج و قلم چی و... که کارتل های اقتصادی عرصه آموزش ایران محسوب می شوند. هزینه ثبت نام در کلاس ها و آزمون?ها و تهیه کتاب در سایه مشاوره این مراکز فقط از عهده خانواده های سرمایه دار برمی آید. بی شک آنانی که قادرند فرزندان خود را در مدارس غیرانتفاعی با شهریه ۱۰ تا ۲۰میلیون تومان ثبت نام کنند، قادر خواهند بود هزینه های گزاف کلاس های کنکور را نیز پرداخت کنند. هزینه حضور و فعالیت دانش آموز در مقاطع مختلف این موسسه ها گاهی بیشتر از این ارقام هم می شود.

 اما برای طبقه متوسط در ایران کنکور از اهمیت ویژه ای برخوردار است، طبقه متوسط می کوشد با کسب مدرک دانشگاهی و علمی، ایستگاه طبقاتی اش را به سرمایه داری نزدیک تر کند، پس در این رابطه اولین وظیفه خانواده طبقه متوسط برنامه ریزی اقتصادی برای موفقیت فرزندان در کنکور سراسری است. در جایی که پس انداز چندین ساله خانواده از عهده هزینه های کلاس کنکور برنمی آید، استفاده از وام های بانکی برای تامین شهریه ها امری بدیهی و توجیه شده است، چراکه خانواده طبقه متوسط در پی آن است که نشان دهد فرزندان شان با فرزندان فرادستان و سرمایه داران هم ترازند و به یک میزان از امکانات جامعه برخوردارند.

 در اصل در عرصه آموزش نیز این طبقه نقش تاریخی خود را ایفا می کند تا تضاد فرادست و فرودست مغشوش و ذهنی جلوه کند. از آنجایی که جمعیت طبقه متوسط از طبقه سرمایه دار بیشتر است. احتمالا در روز اعلام نتایج، بسیاری از خانواده های طبقه متوسط نام فرزندان خود را در بین پذیرفته شدگان خواهند دید. این گروه که بیشتر از خانواده های تک فرزندی برخوردار هستند، تمام سرمایه خود را برای حضور فرزند خود در دانشگاه ارائه می کنند.

 براساس تحقیقات صورت گرفته هزینه های این طرف به مراتب بیشتر از خانواده های سرمایه دار است. البته باید توجه داشت که در موسسات آموزشی هم توجه ویژه ای به این دست خانواده ها می شود. مشاوران با آگاهی کامل از وضعیت و نیت خانواده تمام تلاش خود را برای ارائه انواع بسته ها و خدمات آموزشی به این خانواده ها می کنند.

 گروه دوم همان دانش آموزانی هستند که در کلاس های کنکور آموزشگاه های درجه دوم ثبت نام می کنند. این دانش آموزان از دل خانواده هایی بیرون آمده اند که با توجه به توان اقتصادی خود در آموزشگاه های دسته دوم ثبت نام می کنند. این آموزشگاه ها که تعدادشان کم نیست، می کوشند با طرق مختلف دانش آموزان لایه های زیرین طبقه متوسط و طبقه کارگر را جذب کنند.
 
آنها تحت عنوان تخفیف، به خانواده های کم درآمد، کارگر، بی بضاعت، فرهنگی و... اکثریت دانش آموزان را مخاطب قرار داده و آنها را جذب می کنند و از آنها چک، سفته و ضمانت می گیرند تا شهریه هایشان را قسط بندی کنند. این آموزشگاه ها سود فعالیت غیرانتفاعی! خود را با کاهش خدمات و تعداد بالای دانش آموزان تضمین می کنند و با ارائه تابلویی بزرگ شده از خدمات خود، به خانواده ها می قبولانند که، انتخاب دیگری برای موفقیت فرزندان خود ندارند.

 اغلب این آموزشگاه ها در مراکز استان ها و شهرهای بزرگ تحت نمایندگی مراکز آموزشی شناخته شده مانند قلم چی، گاج و... فعال هستند و در استان تهران، در شهرهای تابعه مانند شهریار، رباط کریم، شهرری و اسلامشهر که از تراکم جمعیت بالایی برخوردارند فعالیت می کنند. این موسسات که ادعای برند دارند معتقدند که نام و نشان تجاری آنها باید با ارزش قابل توجهی جابه جا شود، به همین دلیل نام برند خود را در قبال دریافت مبلغی به یک مدرسه فروخته و مدرسه را به نام موسسه ای شناخته شده تغییر نام می دهند. در این صورت دانش آموز بر این باور است که هم به کلاس کنکور رفته و هم در یک موسسه آموزشی معتبر که نام آن در تیزرهای پررنگ تلویزیونی شنیده می شود تحصیل کرده است. در برخی از مواقع نام موسسات از 4میلیون تومان تا سقف 100میلیون تومان خرید و فروش می شود تا دانش آموزان در حجم انبوهی برای نام یک برند و تحت هر شرایطی صف بکشند.

 درحالی که برای کنکور92 حدود ۵۲درصد ظرفیت پذیرش به رشته های بدون کنکور اختصاص یافته است، تلاش برای تبلیغات گسترده در تحصیل در رشته های دلخواه دانش آموزان و والدین از سوی موسسات آموزشی با شدت بیشتری به چشم می خورد.

 در سیستم آموزشی ایران کنکور بهترین مکانیسمی است که به صورت چراغ خاموش آخرین عرصه های آموزش عمومی را به تملک صاحبان سرمایه درمی آورد. نگاهی به تبلیغات رسانه ملی در ارتباط با کارتل های بزرگ اقتصادی در عرصه آموزش نشان می دهد که سطح تقاضا برای انجام این فعالیت اقتصادی بسیار گسترده و در عین حال این پِلن درآمدزایی بسیار هم پردرآمد است.

اختصاص حجم انبوهی از تبلیغات رسانه ملی و تابلوهای تبلیغاتی سطح شهر به این موسسات نشان از جریانی درآمدزا دارد. این روزها سهم این موسسات از تبلیغات، بیشتر از بنگاه های تولیدی و حتی صنایع است.

 درآمدهای میلیاردی کتاب و مشاوره

براساس اعلام رسمی سازمان سنجش، بیش از یک میلیون نفر سالانه داوطلب ورود به دانشگاه در کشور وجود دارد. در میان این افراد نزدیک به یک میلیون دانش آموز وجود دارد که برنامه های متعدد آموزشی را برای ورود به دانشگاه و تحصیل در رشته دلخواه تدوین می کنند. با توجه به بخش های مختلفی مانند کتاب، مشاوره و برنامه ریزی، کلاس آموزشی، مدرسه یا آموزشگاه موردنظر، هر دانش آموز سالانه حدود یک میلیون تومان هزینه کتاب و مشاور برنامه ریزی بر دوش خانواده می گذارد، این درحالی است که موسسات و آموزشگاه های غیرانتفاعی سالانه بین 5 الی 6میلیون تومان شهریه دریافت می کنند.

البته با توجه به مناطق مختلف و موسسه های آموزشی متفاوت این رقم تا سقف 12 الی 13میلیون تومان هم می رسد. البته در زمان ورود به این مدارس و آموزشگاه ها شهریه کلاس ها براساس مصوبه وزارت آموزش و پرورش منطقه دریافت می شود. با یک حساب سرانگشتی می توان گفت اگر یک میلیون نفر از داوطلبان کنکور سالانه یک میلیون تومان هزینه کتاب و مشاوره پرداخت کنند، موسسات از قبال این دو خدمت یک هزار میلیاردتومان به جیب زده اند.
 
البته در این بین سود کتاب برای ناشر و نویسنده رقم کاملا دقیق و مشخصی است. اما مشاوران به عنوان مهم ترین بازوی اجرایی این موسسات نقش قابل توجهی در سودآوری ایفا می کنند و درحال حاضر هیچ الگو یا تعرفه ای برای حق مشاوره و برنامه ریزی تحصیلی وجود ندارد. تمام دانش آموزان این موسسات نیاز به برنامه ریزی آموزشی دارند، کافی است مشاور با کمی هوش و ذکاوت بتواند دانش آموز را وادار کند تا برنامه هفتگی یا ماهانه دریافت کند.
 
در این صورت به ازای هر برنامه مبلغ قابل توجهی از دانش آموز دریافت می شود. مشاور روند تحصیلی را بررسی و نقطه ای را به عنوان نقطه ضعف دانش آموز شناسایی می کند و در این برن?مه ها توصیه هایی را در قالب کلاس های مختلف، کتاب های مختلف و... به دانش آموز ارائه می کند. در این مسیر مشاوران با فروش کتاب ها و معرفی کلاس های مختلف آموزشی پورسانت قابل توجهی از انتشارات و موسسات آموزشی دریافت می کنند.

 سمینارهای پول زایی

کنکور را یک شبه بیاموزید، همایش ذهن برتر، همه و همه سمینارهایی هستند که در چند سال اخیر رویش قارچ گونه ای مانند تابلوهای تبلیغاتی موسسات آموزشی در سطح شهر داشتند. در این سمینارها که قرار بر این است تا یک شبه راه کنکور هموار شود، عده ای به نام استاد دانشگاه و اساتید انرژی درمانی ادعا می کنند که انرژی لازم برای درک تمامی مطالب را به دانش آموزان یا شرکت کنندگان منتقل کرده اند.

 این موضوعی است که حتی مشاوران مدارس را به واکنش واداشته و صدای اعتراض آنها را برانگیخته است. به این دلیل که دانش آموزان با حضور در این سمینارها از روند برنامه ریزی دور شده و دچار توهم موضعی می شوند. حتی گاهی اوقات این سمینارها با حضور چهره های هنری مانند خوانندگان موسیقی پاپ کشورمان برگزار می شود که هیچ ارتباطی به روند آموزش ندارد. تحقیقات میدانی نشان می دهد که هر دانش آموز برای حضور یک روزه در این سمینارها مبالغی نزدیک به 100هزار تومان تا یک میلیون تومان را پرداخت می کند.
 
به طور متوسط هر سمینار با حضور 100شرکت کننده برگزار می شود که میانگین هزینه آن مبلغی نزدیک به 500هزار تومان است. با یک حساب سرانگشتی می توان برآورد کرد که این سمینارها ?رآمدهای بسیار بالایی برای برگزارکنندگان آن دارد. البته این سمینارها با سمینارهای آموزشی و علمی تفاوت بسیاری دارند. برای مثال اگر استادی سمینار جمع بندی یکی از دروس کنکور در یک ماه پایانی را برگزار می کند با روش بسیار متفاوت تری نسبت به سمینارهای انرژی درمانی و ذهن برتر برگزار می شود. به نظر می رسد که استقبال دانش آموزان از این سمینارها به حدی رسیده که بروشورهای تبلیغاتی آن تا مرز مدارس هم رسیده است.

 درآمدزایی از کارشناسی تا دکترا

کنکور در کشورمان تنها در مقطع کارشناسی و ورود به دانشگاه متقاضی ندارد، براساس نمودار جمعیتی کشورمان متقاضیان کنکور در سال های اخیر در مقاطع کارشناسی ارشد و دکترا رشد چشمگیری داشتند. روش های ذکر شده برای جلب نظر متقاضیان ورود به دانشگاه برای متقاضیان کنکور ارشد و دکترا هم به همان روش انجام می شود. درحال حاضر بخش عمده ای از درآمدهای این موسسات متعلق به آزمون زبان و استعداد تحصیلی در مقطع دکتراست.

 به دلیل این که دروس تخصصی نیاز به توجه بیشتری دارند تمرکز موسسات بر زبان و استعداد تحصیلی حرکت می کند. این دوره ها و کلاس ها که با کتاب و آزمون همراه هستند در راستای تقویت سطح زبان و استعداد تحصیلی دانشجویان برگزار می شوند، درحالی که در این روند آموزشی خبری از دروس تخصصی و نکات آموزشی درس مربوطه وجود ندارد.

 در مقاطع دکترا و کارشناسی ارشد هزینه ها هم رشد بیشتری پیدا کرده است. موسسات آموزشی در مقاطع کارشناسی ارشد بسته های آموزشی خود را با قیمت 600هزار تومان ارائه می کنند. کلاس های سه ماهه برای هر درس هم بین 300 تا 400هزار تومان برگزار می شود. این درحالی است که اساتید در مقطع کارشناسی برای تدریس هر درس ساعتی 26هزار تومان و برای کارشناسی ارشد و دکترا 40 تا 80هزار تومان دریافت می کنند.

 سود آموزش در هر شرایطی بیشتر عاید مدیران موسسات و مشاوران تحصیلی می شود تا اساتیدی که برای حضور در کلاس درس زحمت می کشند. این هزینه ها تنها بخش کوچکی از هزینه هایی است که در بدو ورود به این موسسات متقاضیان کنکور باید بپردازند.

 هزینه های مشاوره و کلاس های خصوصی و تکمیلی از دیگر روش هایی است که با توجه به پیشرفت مقاطع بر دور پیشرفت هزینه ها می افتد. اما گروه مخاطبان دیگری که این موسسات آنها را هدف قرار داده اند پذیرفته نشدگان در کنکور کارشناسی ارشد و دکترا هستند. بیشتر موسساتی که در زمینه کنکور ارشد و دکترا فعالیت می کنند بسته های آموزشی دیگری مانند MBA و DBA و... دارند.

 این موسسه ها که در چند سال اخیر و همزمان با رشد متقاضیان کنکور کارشناسی ارشد و دکترا، از رشد قابل توجهی برخوردار بودند. با این حال نمی توان گفت که در حال حاضر چند موسسه آموزشی در کشور و تحت عنوان چه نام هایی و چه خدماتی را به متقاضیان ارائه می کنند./همشهری اقتصادی