تبريز به دليل كثرت آئين و مراسم‌هاي مذهبي و عشق و ارادت به حضرت اباعبدالله الحسين(ع) به عنوان شهر "ام الهيات" شناخته مي‌شود.

از مهمترين آئين‌‌هاي عزاداري در استان آذربايجان‌شرقي مي‌توان به:دسته‌هاي شاه حسين گويان (شاه حسين، واي حسين)، علم بندي، مراسم "حجله قاسم(ع)"، مراسم "شمع پاي لاماخ" (توزيع شمع)، مراسم "خيمه سوزاني"، مراسم "اللهم لبيك"، مراسم "گرداندن اسب ذوالجناح"، مراسم "شبيه خواني"، مراسم "احسان و نذري" و... اشاره کرد.

دسته‌هاي عزاداري شاه حسين گويان، پيش‌درآمد تشكيل هيات‌هاي عزادار محرم در آذربايجان‌شرقي است كه مركب از جوانان و ريش‌سفيدان اين استان مي‌باشد كه به طور جداگانه ساعاتي قبل از غروب آفتاب در نزديكي مسجد يا تكيه جمع مي‌شوند.

در اين مراسم عزاداري، عاشقان حسين(ع) ابتدا در دو رديف مجزا قرار گرفته و با دست راست چوبدستي را كه نمادي از شمشير است در دست گرفته و با دست چپ حلقه در كمر نفر بعدي مي‌زنند و سپس نوحه مخصوص خوانده وبا حركات ريتميك پاها و دست‌ها،نوحه‌خواني مي‌كنند.

از نمونه اشعار اين مراسم مي‌توان به اين اشعار اشاره كرد: يا حسين واي حسين، يا حسين شاه حسين اين تركيب تا شب‌هاي اول محرم به اين شكل صورت مي‌گيرد و از شب‌هاي پنجم به بعد دسته‌گرداني به صورت گردشي در محلات شروع مي شود.

زمان شروع هيات‌ها زماني است كه چندين هيات به هم برخورد مي‌نمايند و با فريادهاي بلند "يا حسين"،" واي حسين"، "حيدر-صفدر"، "حسينم واي حسينم واي" شنيده مي‌شود.

البته امروزه براي تهيج بيشتر گروه‌هاي شاه حسين گويان از ادوات موسيقي نظير طبل و سنج نيز استفاده مي شود.

اين مراسم از آنجايي مهم جلوه مي‌كند كه در هيچ كجا دنيا به غير از استان‌هاي آذري‌نشين كشور از جمله آذربايجان‌شرقي برگزار نمي‌شود.

از مهمترين اشعاري كه در اين آئين به گوش مي‌رسد: صداي دلنشين مردماني است كه يك صدا فرياد مي‌زنند:"حسين يئرلر آغلار گويلر آغلار، رسول مصطفي پيغمبر آغلار، الم آغلار، شر آغلار، لشكر آغلار، سوآغلار، قاتل آغلار خنجر آغلار معني: به حال حسين زمين‌ها و آسمان‌ها گريه مي‌كند، رسول مصطفي حضرت پيغمبر گريه مي‌كند، علم و شير و لشكر گريه مي‌كند،

آب و قاتل و خنجر گريه مي‌كند."

آئين سنتي علم‌بندي نيز به صورت كاملا سنتي در استان آذربايجان شرقي در سومين روز محرم و در شهر مراغه واقع در محله دروازه مراغه برپا مي‌شود كه هر سال بازديدكنندگان مخصوص خود را دارد.

علم مراغه تقريبا 50 متر است كه توسط سرپرست هيات‌هاي مراغه با انواع پارچه‌ها و روسري‌ها نصب مي‌شود.

بعد از نصب پارچه‌ها و استحكام بخشي علم توسط سپرها، چند نفر از بالا بر استفاده كرده و مابقي دستمال‌ها را بر روي آن نصب مي‌كنند، در حين نصب علم‌ها هزاران راس گوسفند زير پاي علم قرباني مي‌شود و هركس نذري داشته باشد در اين روز و در بين اهالي حاضر پخش مي‌کند.

فرق نمي‌‌كند چه چيزي نذر كرده باشند، هر چه كه است نذر امام حسين(ع) است، از چاي و خرما گرفته تا نان و پنير.

اين رسم از آئين‌هاي كهن شهرستان مراغه است و تقريبا اين علم تا اربعين حسيني به همان صورت باقيمانده و 28 ماه صفر با سينه‌زني و نوحه‌خواني هيات‌ها واچيده مي‌شود.

مراسم حجله قاسم ، اين مراسم در روستاي نرج‌آباد شهرستان مراغه برگزار مي‌شود. در شب پنجم ماه محرم به كمك اهالي روستا، حجله‌اي از پارچه‌هاي رنگين و گل و شيريني آراسته مي‌شود و در خانه فردي كه هر ساله ميزبان حجله قاسم(ع) است گذاشته مي‌شود و اهالي محل هر كدام با خلعت و كادويي كه براي تزيين حجله مي‌آوردند، جمع مي‌شوند.

اين حجله در آن شب با حضور حاضران سينه‌زن و زنجيرزنان آماده مي‌گردد و بعد از آن شب براي گردش درمحلات تا شب عاشورا مي‌گردانند.

مراسم "شمع پاي لاماخ" (توزيع شمع)،  اين مراسم در غروب روز نهم محرم (تاسوعا) در اكثر نقاط آذربايجان‌شرقي برگزار مي‌شود.

براساس آئين عزاداري هر كسي كه در طول سال براي گشودن بخت و گرفتن حاجت نذر كرده است در چنين شبي به درب 41 مسجد مي‌رود و در هر كدام يك شمع روشن مي‌كند.

معمولا صاحبان هيات‌ها از قبل جايگاهي را به اين منظور مشخص مي‌كنند كه محل افروختن شمع است. در اين آئين رسم است كه حاجت‌مندان با پاي برهنه اين رسم را انجام مي‌دهند.

معمولا جايگاهي كه محل افروختن شمع است بعد از نماز مغرب و عشا محل سينه‌زدن هيات است و شايد اين كار به دليل روشنايي باشد كه در گرو شمع بوده است، چرا كه در سابق روشنايي هيات‌ها به اين طريق تامين مي‌شده است.

مراسم خيمه سوزاني، اين رسم در اكثر نقاط آذربايجان‌شرقي و در ظهر روز عاشورا قبل از نماز ظهر و عصر برگزار مي‌شود.

اين آئين برگرفته از آتش زدن خيمه‌هاي امام حسين‌(ع) در روز عاشورا است.

بعد از اجراي اين آئين حاضرين با صداي بلند و گريه فرياد مي‌زنند: "قتيل كسيلد‌ي" (مقتول بريده شد).

اكثرا در نقاطي كه شبيه‌خواني برگزار مي‌شود، مراسم سوزاندن خيمه با تعزيه اين مراسم توام مي‌گردد و براي تهيج بيشتر مردم و حاضرين تعدادي شبيه‌خوان كودك را در صحنه نمايش در حال فرار و شيون قرار مي‌دهند تا تاثير آن ملموس‌تر گردد.

مراسم اللهم لبيك، اين مراسم نيز يكي از آئين‌هاي بي‌نظير در شهر مراغه يكي از شهرهاي بزرگ استان آذربايجان شرقي مي‌باشد.

موعد اين آئين صبح روز عاشورا است، براساس اين رسم دسته‌هاي سينه‌زن و عزاداران قبل از طلوع آفتاب دسته دسته در حالي كه كفن بر تن يا حواله‌اي به نشانه احرام بر بدن پوشيده‌اند به حسينيه حاج غفار مراغه مي‌رسند.

بعد از اداي نماز صبحگاه عاشورا در صورتيکه صورت‌ها را گل و خاکستر ماليده‌اند با پاي برهنه دو رديف تشکيل مي‌دهند.

سردسته اين هيات ابتدا با لعنت گفتن بر ظالمان و آل يزيديان و «بيش‌باد گفتن» حاضرين را آماده مي‌کند و سپس کم‌کم ورد و دعاي مخصوص را مي‌خواند با اين مضمون "الله، الله-حسين واويلا" کم‌کم که شور و شوق مردم را مجذوب کرد مردم با هيجان به حالت هروله مانند حرکت در صفا و مروه به جوشش آمده و در حالي که با هر ورد گفتن به سر مي‌کوبند در فواصل معين ورد "اللهم لبيک يا حسين" را نيز‌ مي‌خوانند يعني اي حسين ما براي بيعت آمده‌ايم.

اين مردم با گردش نقاط مختلف شهر تا حوالي ظهر ادامه مي‌يابد و در مسير نيز قرباني‌هاي زيادي ذبح مي‌شود که همه آنها به آشپزخانه حضرتش براي اطعام عزاداران اهدا مي‌شود.

گرداندن اسب ذوالجناح ، بازگشت اسب بي سرنشين در دشت کربلا يکي از غم‌انگيزترين صحنه‌هايي عاشورا است که به صورت نمادين در شهرهاي مختلف آذربايجان شرقي بازآفريني مي‌شود.

براي اين منظور اسب سفيد رنگي که مجهز به پارچه‌هاي سبز و سفيد است در حاليکه آغشته به خون کرده‌اند به آن تيرو پيکان‌هاي چوبي نيز متصل مي‌نمايند و بعضا کبوترهاي خونين‌بال را هم سوار بر اسب کرده و در بين دسته‌ي عزاداران مي‌گردانند.

مردان و زنان به احترام ذوالجناح دور اين اسب جمع شده و پارچه‌هاي سبز رنگي که به آن وصل کرده بودند را به عنوان تبرک به خانه مي‌برند.

شبيه‌خواني، شبيه‌خواني يا تعزيه‌خواني مجموعه‌اي از نمايش‌هاي نمادين و يادآوري‌کننده وقايع کربلاست که در طول دهه محرم و ماه محرم و صفر در اغلب نقاط استان آذربايجان‌شرقي برگزار مي‌شود.

معمولا در هر روز از دهه اول محرم به يکي از نمايش‌هاي (ورود حضرت ابالفضل(ع) به کنار رود فرات تا شهادت وي، شهادت حضرت علي‌اکبر(ع) توبه حر، شهادت حضرت علي‌اصغر(ع)، شهادت امام حسين(ع) و...) اجرا مي‌شود.

احسان و نذورات ماه محرم، همانند ساير نقاط ايران مردم آذربايجان‌شرقي نيز با فرا رسيدن ماه محرم اقدام به احسان نذورات مي‌کنند.

مردم آذربايجان‌شرقي عقيده ويژه‌اي به اطعام از سفر اباعبدالله الحسين دارند و معمولا از غذاي پخته شده نذري براي تبرک و شفاي بيماران به تبرک استفاده مي‌کنند.

مساجد عمدتا در دهه اول به طبخ غذاهاي نذري نظير آبگوشت و پلو يا مرغ مبادرت مي‌ورزند، بعضي از خانه‌ها نيز بنا به يک سنت ديرينه و عمدتا موروثي روزهاي خاص احسان مي‌دهند.

پخش شربت، شيريني، انواع نان‌ها و شير گرم‌،چاي و به تازگي انواع ساندويج نيز در زمره نذورات است.

قرباني کردن گوسفند نيز زير پاي علم‌ها و هيات‌ها نيز از ديرباز ريشه در فرهنگ آذربايجان‌شرقي دارد.

بعضي از خانه‌ها هيات‌هاي خود را براي صرف صبحانه‌اي مفصل مرکب از سرشير، ماست،‌کره، شير و انواع مرباها و نان‌هاي روغني و مغزدار دعوت مي‌نمايند بعضي‌ها هم براي ناهار تدارک دارند.

همچنين در اين دو ماه بساط سفره‌هاي نذري حضرت عباس (ع) و فاطمه زهرا (س) و ساير ائمه توسط حاجت‌مندان که حاجت روا شده‌ند متداول است.

يکي از نذورات اين ماه گدايي روز عاشورا است و کسي که روي پوشيده است با روي سياه همانند سائلين از مردم سائلي مي‌کند، نشانه مشخصه اين نذر جمع کني پاي برهنه بودن فرد است اگر حاجت‌روا باشد سال آينده همان مقدار پول جمع شده را احسان مي‌کند.

مراسم عزاداري مخصوص بازار تبريز، از ديگر مراسمات مهم عزاداري مردم استان آذربايجان‌شرقي عزداري هيئت بازاريان تبريز مي باشد که با حضور دسته‌هاي مختلف عزاداري برگزار مي شود.

بازار مسقف تبريز از ديرباز كانون و ميعادگاه عزاداري اصيل و سنتي مردم اين شهر در ايام سوگواري حضرت اباعبدالله الحسين(ع) بوده است كه با وجود گذشت سال ها از اين موضوع، هنوز با رغبت و استقبال بي نظير مردم روبروست.

آئين‌هاي سوگواري محرم در بازار تبريز به مدت پنج روز از هشتم تا 12 محرم و براساس قرعه كشي نيروي انتظامي براساس نام محلات موجود در اين شهر انجام مي شود.

در حال حاضر حدود 35 محله در تبريز وجود دارد كه عزاداران حسيني اين محلات در قالب دسته هاي سينه زني با دو عنوان و شيوه عرب و عجم و زنجيرزني با بيرق‌ها و علم‌هاي مخصوص به خود كه هر كدام داراي نقوش و شكل‌هاي خاصي است در بازار حضور مي يابند.

سرخاب، دوچي(شتربان)، خياوان (خيابان)، نوبار(نوبر)، ورجي باشي، سيلاب، اهراب، قره‌آغاج، ليلاوا و باغميشه از جمله محلاتي هستند كه از ديرباز دسته‌هاي مختلف حسيني آنها در بازار با شور و شكوه خاصي همراه بوده و اغلب مردم براي مشاهده عزاداري‌هاي اين محلات تا ساعت‌ها منتظر آنها مي‌مانند.

روزهاي تاسوعا و عاشورا عزاداري در بازار تبريز به قدري با شكوه و با عظمت برگزار مي‌شود كه كمتر كسي را در اين شهر مي‌توان يافت كه بعد از ظهر اين روزهاي خاص در بازار حضور نيابد.

شلوغي بازار مسقف و تاريخي تبريز در اين روزها به قدري است كه بارها و بارها برخي از دسته‌هاي سياه پوش حسيني از هم جدا شده و فشار جمعيت مانع از ادامه عزاداري‌ها مي‌شود.

شيوه عزاداري در بازار تبريز با گذشت زمان‌هاي بسيار همچنان شكل سنتي خود را حفظ كرده است كه همين امر يكي از دلايل بسيار مهم رغبت مردم به حضور در اين مكان است.