به گزارش گروه استان‌هاي باشگاه خبرنگاران، سمنان از دیرباز از مهمترین مراکز شیعه و فرهنگ و تمدن اسلامی بوده و نمودهای خاصی از این باور اصیل را به نمایش گذاشته است, یکی از این جلوه‌ها، عزاداری اباعبدالله الحسین(ع) است.


مراسم و آيين‏‌هاى عزادارى و بزرگداشت شهيدان كربلا در ايام محرم را مردم سمنان در كليات، همانند مناطق ديگر ايران برگزار مي‌‏كنند. اما نشانه‏‌هايى از ويژگي‌‏هاى محلى و بومى، متكى بر سنت‏‌هاى ديرين در آنها به چشم مي‌‏خورد.
 
استقبال از ماه محرم در سمنان، حدود يك ماه قبل از فرا رسيدن اين ماه صورت مي‌گيرد. مساجد و تكايا با نظارت متوليان، تميز مي‌‏گردد و اسباب و وسايل مربوطه از انبارها خارج و گردگيرى مي‌شوند.
 
پيش از همه، بچه‏‌ها با پوشيدن لباس سياه و با بيرق‏‌هاى سياه كوچك و سنج‏‌هايى كه با قطعات حلبى درست شده بود، به استقبال محرم مي‌رفتند و در خيابان‏‌ها، دسته‏‌هاى كوچك سينه‌‏زنى راه مي‌انداختند و «واى حسين كشته شد» سر مي‌‏دادند. بزرگترها با مشاهده اين مراسم مي‌گفتند بوى محرم مي‌‏آيد. و به تدريج پرچم‏‌هاى سياه بر سر در مغازه‏‌ها برافراشته مي‌‏شد.
 
در اين ايام، متوليان تكايا و ريش سفيدان محل، اهالى را براى برافراشتن چادرها و تزيين، و به اصطلاح بستن تكايا دعوت مي‌‏كردند. هر تكيه‏‌اى چادر و خيمه‏‌اى مخصوص به خود داشت.
 
به طور كلى شيوه عزادارى در دهه عاشورا سه قسم بوده است:

عزادارى نشسته
 

شامل نوحه خوانى، سينه زنى، روضه خوانى و ذكر مصيبت و منبرهاى ساده سنتى كه غالبا شب‌ها در تكايا و مساجد (و گاه در منازل)، در دو ماهه محرم و صفر انجام مي‌يافته و در دهه عاشورا در اوج خود بوده است و همچنان به قوت خود باقى است.

عزادارى صحنه‏‌اى
 

شامل تعزيه دارى و شبيه خوانى مي‌‏شود كه از اول ما محرم تا پايان صفر كم و بيش ادامه داشته و در حسينيه‏‌ها و تكايا بزرگ مثل تكيه بزرگ ناسار اجرا مي‌شده است. تعزيه خوان‌ها به ترتيب اجراى نقش به خواندن تعزيه و ايفاى نقش خود ميي‌‏پرداختند.
 
شبيه خوانان به تناسب زمان و تطبيق با جريان تاريخى كربلا، براى هر روز موضوع مناسبى بدين شرح انتخاب مي‌‏كردند:
 
روز اول: داستان حركت حضرت امام حسين عليه‌‏السلام از مدينه و وداع با اهل بيت.
 
روز دوم: مأموريت مسلم بن عقيل به كوفه و ماجراهاى بعدى و شهادت مسلم.
 
روز سوم: تعزيه طفلان مسلم و ماجراهايى كه بر آنان وارد شده و كشته شدن آنها به دست حارث.
 
روز چهارم: نمايش «چهار سردار» يا تعزيه «حر بن يزيد رياحى».
 
چهار سردار عبارتند از: امام حسين عليه‌‏السلام، حضرت ابوالفضل عليه‏‌السلام، حر بن يزيد رياحى و شمر بن ذى الجوشن.
 
روز پنجم: تعزيه حضرت على اكبر عليه‏‌السلام.
 
روز ششم: تعزيه حضرت قاسم بن‌حسن عليه‌‏السلام.
 
روز هفتم: تعزيه طفلان حضرت فاطمه عليه‌االسلام.
 
روز هشتم: تعزيه حضرت ابوالفضل عليه‏‌السلام.
 
روز نهم: شهادت حضرت علي‌‏اصغر عليه‌‏السلام و تير خوردن او.
 
روز دهم: تعزيه شهادت امام حسين عليه‏‌السلام.
 
روز يازدهم: حركت اسرا از كربلا به كوفه و از كوفه به شام.

عزادارى سيار

 
در اين نوع عزادارى كاروان‌ها به طور منظم حركت كرده و به نام دسته و طوق مشهور بودند. «طوق به معنى علم و رايت بزرگى است كه در ايام عزادارى حركت مي‌‏دهند».
 
روزهاى ششم و هفتم و دهم محرم، اختصاص به روزهاى طوق داشت و هر روز به ترتيب تعلق به يكى از محلاّت «اسفنجان»، «ليتبار» و «ناسار» داشت كه در هر سه روز وضعيت مشابه‌ى، با خط سير متفاوت داشت. بعد از ظهر تا غروب همان روز ادامه مي‌يافت.
 
در اين موقع اهالى شهر، يك جا به حركت درآمده و براى تماشاى آن بسيج مي‌شدند. طوقه‌اى محلات مذكور، علاوه بر دسته‏هاى طويل سينه‌‏زنى و زنجير زنى و بيرق‏ه‌اى متعدد، مجموعه‏‌اى از نمايشه‌اى گوناگون و متنوع بود، كه خاطرات حوادث كربلا و اسارت اهل بيت عليهم‌السلام، حالات حكام ستمگر و واليان خودكامه و تفرعن و خودبينى آنان را مجسم مي‌ساخت.
 
براى هماهنگى، هر يك از محلات سه گانه مذكور، تكاياى تابعه خود را فرا خوانده، و به مشاهده مي‌‏پرداختند تا به فراخور امكانات خود دسته‏‌هاى كوچك را با صحنه‏‌هاى گوناگون كه مي‌توانستند تدارك ببيند، آماده سازند. اين دسته‏‌هاى كوچك به هم ملحق مي‌شدند و طوق بزرگ يك محله را تشكيل مي‌دادند.
 
در گذشته زنان نيز در سمنان به تعزيه خوانى مي‌پرداختند. تعزيه زنان فقط در خانه‏‌ها اجرا مي‌شد. زنان خانه كه سواد داشتند، نقش‏‌هاى فرعى را برعهده مي‌گرفتند و همان تعزيه‏‌اى را كه مردان اجرا مي‌كردند، آنها هم برپا مي‌داشتند.
 
از جمله كارهايى كه مردم در دهه اول محرم انجام مي‌دهند تزيين نخل با تصاويرى از امامان، واقعه عاشورا و تصاوير شهداست.
 

در بعضى موارد، با آيينه و روپوشى از رنگ مشكى يا سبز اين تزئينات را از روز هفتم تا روز عاشورا به همراه دسته‏‌هاى عزادارى حمل مي‌كنند. مراسم نخل گردانى در روز عاشورا به ويژه در شهرستان سمنان بيشتر صورت مي‌گيرد. بنا به اعتقادات و باورهاى دينى، برخى از بيماران خود را به اين نخل‏‌ها مي‌بندند و شفا مي‌طلبند.
 
در روز عاشورا در اكثر نقاط استان، افرادى كه به نحوى نذر كرده‏اند، طعام به مردم مي‌دهند. در ميان مراسمى كه در روز تاسوعا و عاشورا بيش از هر چيز در بعضى نقاط جلب توجه مي‌كند آتش زدن خيمه به ياد سوختن خيمه‏‌هاى اباعبدالله الحسين عليه‏‌السلام و خاندان و اصحابش است كه در اين جا مختصرى از چگونگى اجراى اين مراسم در شهرستان سمنان شرح داده مي‌شود:
 
بعد از ظهر تاسوعا و عاشورا در شهر سرخه، جداى از دسته‏‌هاى سينه زنى، افرادى به عنوان عرب كه لباس عرب‏‌ها را بر تن دارند و شالى را بر سر و صورت خود پيچيده‏اند؛ در حالى كه سينه مي‌زنند به طرف محلى كه قرار است همه دسته‏‌ها جمع شوند مي‌روند.
 
دسته‏‌هاى عزادار به محض ورود به محوطه فوق شكل دايره به خود مي‌گيرند و دور خيمه برافراشته شده حلقه مي‌زنند. دسته عرب‏‌ها در حالى كه بر سر خود مي‌زنند نزديك‏ترين افراد به خيمه هستند كه دور آن مي‌چرخند.
 
بعد از مدتى عزادارى، در حالى كه محوطه و فضاى آن را طنين صداى زنجيرها، طبل‏‌ها و سنج‏‌ها انباشته است، با اشاره نوحه خوان مواد سوختنى را مانند ساقه گندم كه از قبل آورده شده و درون خيمه است آتش مي‌زنند.
 
البته خيمه را قبل از سوختن به كنار مي‌كشند. در اين حال، شعله‏‌هاى آتش و دود به سوى آسمان زبانه مي‌كشد، آن گاه كبوترهايى را كه از قبل به محل آورده‏اند در كنار آتش آزاد مي‌كنند تا به سوى آسمان به پرواز درآيند.
 

عرب‌‏ها و ديگر عزاداران نيز در حالى كه بر سر و سينه خود مي‌زنند جمله «واى حسين» يا «واى حسين كشته شد» را سر مي‌‏دهند. بعد از مدتى، حضار مي‌نشينند و بعد از ذكر مصيبت، مراسم به پايان مي‌رسد، سپس دسته‏‌ها دوباره نظم مي‌گيرند و مراسم عزادارى خود را انجام مي‌دهند.
 
در روز عاشورا كليه دسته‌‏هاى عزادارى به خيابان‌ها مي‌‏آيند و هر شهرستان محل مخصوصى را براى تجمع دارند.
 
در سمنان دسته‏‌هاى عزادارى در محل مسجد امام خمينى تجمع مي‌‏نمايند. در اين روز دسته‏‌هاى عزادار پشت سرهم و منظم در حالت عزادارى و سينه زنى و زنجير زنى به مسجد امام خمينى مي‌روند و پس از مدتى عزادارى مراسم روز عاشورا خاتمه مي‌يابد. در اين روز در كليه مناطق نخل را آذين مي‌بندند و در محل به گردش و يا به محلات و روستاهاى مجاور مي‌برند.
 
در گذشته عده‏اى در اين روز به قمه زنى مي‌پرداختند كه امروزه اثرى از آنها نيست.
 
همچنين در روز عاشورا در شهر شاهرود تمام دسته‏‌ها و هيأت‏‌هاى سينه زنى در ظهر عاشورا، به مسجدى معروف به مسجد پاى نخل مي‌روند.
 
در روز اربعين و 28 صفر نيز، مراسم روضه خوانى و عزادارى به شكل سينه‏‌زنى و زنجير زنى در اكثر نقاط استان برقرار است و بيشتر خانواده‏‌ها به اندازه توانايى مالى خود نذورات خويش را بين مردم تقسيم مي‌كنند.
 
در اين روزها تمام بازارها و مغازه‏‌ها تعطيل مي‌گردد. در شهرستان سمنان يكى دو دسته عزادارى در سطح شهر به عزادارى مي‌پردازند.
 
در اين روزها در بسيارى از منازل نيز مجالس روضه خوانى برپا مي‌شود كه همراه با شام يا ناهار است. نذورات مردم در اين روزها بيشتر شله‏‌زرد مي‌باشد كه بين عزاداران توزيع مي‌كنند.
 
مجالس ترحيم
 
وقتى فردى از دنيا مي‌‏رود، همسايه‏‌ها و اقوام و آشنايان را خبر مي‌كنند و آنها جلوخانه متوفى جمع مي‌شوند و جنازه را داخل تابوت گذاشته و به غسال‌خانه مي‌برند.

بعد از انجام غسل، كفن كردن و تدفين مرده، صبح اولين روز بعد از مرگ، زنان به سر گور مي‌‏روند و براى آمرزش روح متوفّى فاتحه مي‌خوانند. به اين مراسم فاتحه خوانى اصطلاحا منزل مباركى مي‌گويند.
 
صبح روز دوم ختم زنانه برگزار مي‌شود. اقوام و آشنايان در منزل متوفّى جمع مي‌شوند و علاقه‏‌مندان يك يا چند سوره از قرآن را به نوبت قرائت مي‌كنند.
 
حاضران پس از صرف ناهار سر مزار مي‌روند و در اطراف قبر حلقه مي‌زنند و پس از استماع روضه و فاتحه خوانى به خانه خود باز مي‌گردند.
 
عصر روز سوم در يكى از مساجد ختم مردانه برگزار مي‌‏شود. در اين مجلس عده‏اى به قرائت قرآن مي‌پردازند و خطيب به محض وارد شدن هر كس، با صداى بلند مي‌گويد فاتحه، بعد از گذشت يك ساعت روضه خوانده مي‌شود.
 
در سمنان به روز سوم كه آخرين روز عزادارى است بار عام مي‌‏گفتند. در اين روز صاحب عزا با ناهار يا شام از ميهمانان پذيرايى مي‌كرد. در پايان سفره قارى يا به اصطلاح معرف براى آمرزش مرده روضه مي‌خواند.
 
بين زنان اين گونه رسم است كه تا روز پانزدهم به جز صبح روز دوم، بر سر گور نمي‌روند.
 
عصر روز چهاردهم زنان به منزل صاحب عزا مي‌روند و به اتفاق آنها بر سر قبر مي‌روند و روضه‏‌اى در آنجا خوانده مي‌شود. همچنين در شب چهلم، زنان و مردان در منزل صاحب عزا جمع مي‌شوند، روضه‏‌اى خوانده مي‌شود و سپس شام صرف مي‌كنند و بعد به خانه‏‌هاى خويش باز مي‌گردند.
 
مراسم ختم بعد از دفن ميت، در مسجد و در روزهاى سوم، هفتم، چهلم و سالگرد برگزار مي‌شود. علاوه بر اين، در بعضى از مناطق در منزل فرد فوت شده نيز مراسم فاتحه خوانى برگزار مي‌شود.
 
در مجلس ختم قارى سوره «الرحمن» را مي‌‏خواند. در هر برگردانى از آيه «فباى آلاء ربكما تكذبان» به همراه جمعيت نام ائمه اطهار را از پيامبر اكرم صلي‌الله‏‌عليه‏‌و‏ آله تا امام دوازدهم را مي‌خواند.
 
لازم به ذكر است كه در گذشته در سمنان مراسم شب هفت و چهل براى مرده مرسوم نبوده اما در هر شب جمعه بر سر خاك او مي‌رفتند و گريه وزارى مي‌كردند و خرما و حلوا بين مردم جهت قرائت فاتحه توزيع مي‌كردند.
 
در شهر سرخه رسم است كه تا هفت روز صاحبان عزا و آشنايان صبح زود بر سر مزار فرد فوت شده مي‌روند و بعد از مختصر تلاوت آياتى از قرآن، بر مي‌گردند.
 
البته اين رسم در سمنان نيز وجود داشته است كه امروزه بيشتر در بعدازظهر در مزار حضور به هم مي‌‏رسانند و فاتحه خوانى مي‌‏كنند.
 
اصلاح نكردن سر و صورت صاحبان عزا تا چهلم، پوشيدن لباس مشكى، انداختن شال مشكى بر گردن كه امروزه به ندرت در برخى مناطق مشاهده مي‌شود شركت نكردن در مجالس جشن عروسى به هر شكل، بر پا كردن حجله براى افراد جوان ناكام و سياه‏پوش كردن سردر خانه‏‌ها، از جمله نشانه‌‏هاى سوگوارى در سطح استان است.
 
در خود شهرستان سمنان اگر صاحب عزا مغازه‏‌دار باشد، اهالى او را به مغازه مي‌‏برند تا در مغازه‏اش را باز كند و بعد در جلو مغازه فاتحه‌‏اى قرائت مي‌كنند؛ در غير اين صورت، از عزا درآمدن شخص صاحب عزا توسط دوستان و آشنايان و نزديكان او صورت مِي‌گيرد. اين عمل در برخى از موارد، بعد از هفتم و اكثرا بعد از چهلمين روز فوت انجام مي‌‏شود.
 
در بعضى موارد، آشنايان و نزديكان، آرايشگرى را به منزل صاحب عزا مي‌‏آورند يا خودشان او را به آرايشگاه مي‌‏برند تا سر و صورت صاحب عزا را اصلاح كند. پس از آن، به او سفارش مي‌‏كنند كه لباس سياهى را كه بر تن دارد عوض كند. اين رسم در اكثر نقاط استان ديده مي‌شود.

سفره‏هاى نذرى
 
سفره حضرت ابوالفضل العباس عليه‏‌السلام
 
مردم سمنان بعداز بر آورده شدن حاجات خود از حضرت ابوالفضل عليه‏‌السلام با توجه به نذرى كه كرده‏اند. سفره‏اى بنام ابوالفضل عليه‏‌السلام مي‌گسترانند.
 

همزمان با گسترده شدن سفره خانم روضه خوانى كه دعوت شده روضه حضرت ابوالفضل عليه‏‌السلام و دعاى توسل يا زيارت عاشورا و... را مى‏خواند و براى امام حسين عليه‏‌السلام و حضرت ابوالفضل عليه‏‌السلام عزادارى مي‌نمايند و سپس از مواد داخل سفره تناول مي‌نمايند.
 
اين سفره شامل عدس پلو، حلوا كه با آرد گندم درست شده، شله زرد، آجيل مشكل گشا كه شامل 7 نوع آجيل (توت خشك، نخود، بادام زمينى، بادام درختى، پسته، كشمش و نقل و...)، آش رشته شيرينى، خرما، ميوه، نان و پنير و سبزى و... مي‌باشد.
 
در پايان مراسم به هر يك از خانمهاى شركت كننده در مجلس پلاستيك حاوى خوراكي‌هاى سفره داده مي‌شود تا براى خانواده‏‌هاى خود به منزل ببرند.

سفره بي‌بى زينب عليه‌السلام
 
زنى كه حاجت مهمى دارد سفره بي‌بى زينب عليه‌السلام مي‌اندازد. صاحب نياز آش رشته مي‌پزد. روى ديگ هنگام پخت نبايد باز باشد. و روضه بي‌بى زينب را مى‏خواند و براى بانى طلب خير مي‌كند.


زنان ديگ آش رشته را به مجلس مى‏آورند و در اتاق را مي‌بندند كه رنگ آسمان به غذا نيفتد. سپس پيرزنى با ملاقه آش رشته را در كاسه‌‏ها مي‌ريزد و به زنان مي‌دهد. پسر نابالغ، مرد، و زنى كه حامله است (ممكن است بچه‏‌اى كه در شكم داشته باشد پسر باشد) نبايد آش رشته بخورند، زيرا نامحرم هستند.
 
سفره بي‌بى رقيّه عليه‌السلام
 
زنان در شب‌هاى شنبه و دوشنبه و چهارشنبه سفره بي‌بى رقيه عليه‌السلام مي‌اندازند. پارچه سياهى روى فرش پهن مي‌كنند و در گوشه پارچه خشتى مي‌گذارند و روى آن شمعى روشن مي‌كنند. در ميان سفره مقدارى خرما و نان لواش مي‌گذارند و سپس چراغ را خاموش مي‌كنند و روضه بي‌بى رقيه عليه‌السلام خوانده مي‌شود بعد از اتمام روضه، بين حاضران خرما تقسيم مي‌شود.
 

شمع سفره را خاموش نمي‌‏كنند، بلكه مي‌گذارند تا به خودى خود تمام شود. صاحب سفره بقاياى شمع را گروى نگه مي‌دارد تا مرادش برآورده شود. دست آخر سفره را به سر دختران دم بخت مي‌تكانند تا بخت آنان باز شود.
 
سفره شاهزاده قاسم
 

زنان براى رفع اختلاف خانوادگى، سفره شاهزاده قاسم مي‌اندازند. براى اين منظور، بر سر سفره سفيدى خرما، نقل، شيرينى مي‌چينند و در بالاى سفره دسته گلى مي‌گذارند. روضه شاهزاده قاسم را مي‌‏خواند، سپس به اتفاق كشمش پلو مي‌خورند. صاحب نياز، نقلى به عنوان گروى و بركت نزد خود نگه مي‌‏دارد تا مرادش برآورده شود.

سفره بي‌بى حور و بي‌بى نور «بي‌بى سه شنبه»
 
زنى كه دچار معضل سختى شده است سفره بي‌بى حور مي‌اندازد تا مشكلش برطرف شود. به اين ترتيب كه شب سه‏‌شنبه چند زن مسّن و متدين با همكارى يكديگر «نان ساجى» مي‌پزند سپس سفره آرد را كه معمولاً پارچه ‏اى است كف اتاق پهن مي‌‏كنند.
 
دختر نا بالغى مقدارى آرد گندم را از الك گذرانده با دست آردها را روى سفره پهن مي‌‏كند. مقدارى شكر روى آرد مي‌‏ريزد. زنى روى سفره گلاب پاش، سرمه دان، آيينه، قرآن، و يك كاسه آب مي‌‏گذارد و سجاده پهن مي‌‏كند.
 
مردم مي‌‏گويند هنگامى كه حضرت زهرا عليه‌السلام در مجلس حضور پيدا مى‏كند با اين آب وضو تازه مي‌‏كند. سپس كمى اسپند و كندر و عود دود مي‌كند و در اتاق را مي‌بندند و هر كس پى كار خود مي‌رود.اذان صبح چهار نفر زن مسن و متدين وضو مي‌گيرند و پس از خواندن دو ركعت نماز صبح و دو ركعت نماز حاجت، در اتاق را باز مي‌‏كنند و سلام و صلوات مي‌فرستند و آرزو مي‌كنند كه مراد بانى به زودى برآورده شود.

ديگ حسن بن على عليه‏‌السلام
 
برخى از مردم درسمنان در شب بيست و هشتم ماه صفر، شله زرد درست مي‌‏كند و آن را در بشقاب‏‌هايى مي‌ريزد با دارچين روى شله‏‌زرد اسم‌هاى مقدس «الله، محمد صلي‌الله‏‌عليه‏‌و‏آله، على عليه‏‌السلام، فاطمه عليه‌االسلام، حسن عليه‏‌السلام، حسين عليه‏ السلام» را مي‌نويسند. سپس شله زرد را بين دوستان و آشنايان تقسيم مي‌‏كنند.

وليمه امام زمان عليه‏‌السلام
 
دو سه روز قبل از پانزدهم شعبان، زنان، منبرخانه‌‏ها را چراغانى مي‌كنند و به در و ديوار پارچه‏‌هاى رنگارنگ و قاليچه نصب مي‌‏كنند. صاحب منبر روز ولادت حضرت صاحب الزمان(عج) شير برنج مى‏پزد و بشقاب‏‌هاى شير برنج را در سر سفره مي‌چيند. و مولودى مي‌خواند و زنان كف مي‌زنند. سپس بين زنان نقل و خرما و شيرينى و شيربرنج پخش مي‌‏شود.

آش رشته اول ماه
 

بانى صبح اول هر ماه آش رشته درست مي‌‏كند و آن را بين همسايگان تقسيم مي‌‏كند تا رشته كار اعضاى خانواده، در عرض ماه در گردش باشد. بعضي‌ها براى يمن كار روضه‏‌اى نيز مي‌خوانند.

ديگ امام چهارم عليه‌‏السلام
 
يكى از نزديكان بيمارى كه مرض صعب العلاجى دارد شوربا درست مي‌كند و مواد آن را از خويشان و آشنايان مي‌‏گيرد. روضه امام چهارم خوانده مي‌‏شود و براى بيمار دعاى فراوان مي‌شود تا به‌ بود يابد سپس بين حاضران شوربا تقسيم مي‌شود.

حلواى حضرت زهرا عليه السلام
 

روز وفات حضرت زهرا عليه‌السلام حلوا درست مي‌كنند و پس از روضه خوانى بين زنان حلوا تقسيم مي‌كنند./ز