اختلافات مصداقی کوچکی بین طب اسلامی و سنتی وجود دارد مثلاً در روایات است که گل بنفشه در تابستان سرد و در زمستان گرم است ولی در طب سنتی می‌گویند که گل بنفشه سرد است از این رو اختلاف در مصادیق و جزییات وجود دارد ولی از نظر مبنایی اختلافی بین طب اسلامی و سنتی نیست.

اگرچه احادیث بسیار ارزشمند و راهگشا در زمینه بهداشت، سلامت جسم، روح و پیشگیری از بیماری‌ها از سوی پیامبر اکرم(ص) و ائمه اطهار (ع) نقل شده است ولی به گفته حسین مرادی متخصص طب سنتی، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی قم مکتب طبی مدون و روشمندی به نام طب اسلامی موجود نیست بنابراین احیای مکتب طب اسلامی امروز از ضروری‌ترین نیازها در حوزه بهداشت و درمان است که کمک شایانی به بهبود بهداشت و سلامتی عمومی جامعه خواهد بود.

وی تاکید می‌کند: باید کارشناسان و افرادی که به مبانی طب رایج و طب سنتی آشنا هستند و از طرفی با علم حدیث‌شناسی نیز آشنایی دارند بتوانند مبانی و قواعد طب اسلامی را استخراج و تبیین کرده و به عنوان یک مکتب طبی روشمند ارائه کنند که البته جای این کار ارزشمند به شدت خالی است.

آشنایی با طب سنتی ایرانی برای درک احادیث طبی ضروری است زیرا بسیاری از احادیث طبی با مبانی طب سنتی ایرانی قابل تبیین و توضیح است و اشتراکات زیاد مبنایی بین این 2 وجود دارد هر چند که برخی از احادیث نیز امروز با علوم روز قابل تبیین و توضیح است و زوایای پنهان برخی دیگر از احادیث طبی نیز با پیشرفت علوم آشکار خواهد شد.

به گفته مرادی، در سیر تاریخی طب سنتی ایرانی در 10 هزار ساله گذشته، تعالیم بزرگان، حکما و ارشادات پیامبران در تکمیل و تبیین طب سنتی نقش داشته است.

تفاوت طب سنتی با طب روایی در مصادیق درمان است

تنها تفاوت طب سنتی با طب روایی در مصادیق درمان مشاهده می‌شود در اسلام و طب روایی مسئله شفا مطرح است ولی طبیب طب سنتی در درمان می‌خواهد علاج کند، در حالیکه شفا گسترده‌تر از علاج است و گستردگی آن به این معناست که علاوه بر بدن، روح را هم دربرمی‌گیرد.

در مسئله علاج این بحث مطرح است که ممکن است درمان صورت گیرد، ولی در این میان دارویی مصرف شود که به روان انسان یا به سایر اعضای بدن آسیب برساند.

مرادی در این زمینه مثالی را ذکر می‌کند و می‌گوید: در احادیث طبی استفاده از حرام را در درمان و شفا جایز ندانسته‌اند و استفاده از چیزهایی که در اسلام حرام است برای طبابت نهی شده ولی در طب سنتی از اینگونه تجویزها استفاده می‌شود.

وی می‌گوید: یکی از تفاوت‌ها و ویژگی‌های برجسته احادیث طبی نسبت به مکاتب طبی دنیا این است که در این احادیث به نقش روش و سبک بهداشتی زندگی در شکل‌گیری حالات روحی،‌ عاطفی، احساسی و تربیتی انسان به خوبی پرداخته شده است.

به طور مثال در احادیث طبی به تاثیر انواع مواد غذایی، غذاهای گوناگون و روش تغذیه بر حالات روحی، افکار و اخلاق انسان به خوبی اشاره شده است یا در مورد تاثیر مقدار خواب و چگونگی خواب بر حالات جسمی و خلقی انسان به طور مفصل پرداخته شده است.

تقسیم‌بندی احادیث طبی

دسته‌ای از احادیث طبی جنبه‌های عمومی و همگانی دارند و دسته دیگری از احادیث هستند که در شرایط خاص آب و هوایی یا بر اساس شرایط خاص اشخاص صادر شده‌اند بنابراین اینگونه از احادیث نباید به طور عموم مورد استفاده قرار بگیرند.

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی قم در این خصوص می‌گوید: بهره‌برداری و استفاده از بعضی احادیث طبی بدون علم و آگاهی کافی ممکن است سبب عوارض و اثرات سوء برای برخی از اشخاص شود.

به طور مثال بعضی از غذاها مانند کندر و مویز برای افزایش حافظه در احادیث سفارش شده‌اند ولی استفاده از این مواد حتماً باید با توجه به شرایط مزاجی، آب و هوایی و سن افراد تجویز شود و در نتیجه هر کدام از این توصیه‌ها برای افراد خاصی است که اگر دیگران با شرایط متفاوت شخصی و مزاجی از این دستورات پیروی کنند نه تنها ممکن است که از خواص درمانی آن‌ها بهره نبرند بلکه به عوارض ناشی از مصرف نا به جای این توصیه‌ها گرفتار می‌شوند.

ایرانیان پیشگامان طب و سلامتی

تاریخچه طب سنتی کشور ما به 10 هزار سال پیش و دوران پیامبر زرتشت بازمی‌گردد و از آن زمان افرادی برای مراقبت از بهداشت و سلامتی مردم تعیین شدند و مراقبت‌های بهداشتی و درمانی روشمند شروع شد بنابراین ایرانیان از پیشگامان طب و سلامتی هستند و سپس کشورهایی مانند هند، چین و اروپا در این زمینه وارد شدند و بسیاری از مکاتب مانند هند و پاکستان وامدار طب سنتی ایرانی ما هستند.

امروز طب مدرن دستاوردهای بزرگی برای جامعه داشته، در 100 سال اخیر بیماری‌های مسری مانند آبله، طاعون، فلج اطفال و ... کنترل یا ریشه‌کن شده‌اند که کمک بزرگی به بهداشت و سلامتی است ولی از طرفی شاهد رشد و گسترش روز افزون بیماری‌های مزمن مانند دیابت، بدخیمی‌ها، فشار خون و ... هستیم بنابراین امروز نیاز است طب‌های مکمل کمک کنند تا سبک زندگی مردم را بهبود دهند.

سازمان بهداشت جهانی از 30 سال پیش احیای طب سنتی کشور‌ها را در دستور کار قرار داده است و در چین، هند، آلمان و آمریکا احیای طب سنتی و گیاه درمانی در دستور کار قرار گرفته است.

مرادی معتقد است در کشور ایران نیز به دلیل خاستگاه فرهنگی و اجتماعی مردم ایران طب سنتی همواره مورد توجه مردم ایران بوده است و احیای طب سنتی به طور جدی از 10 سال پیش مورد توجه قرار گرفت.

وی ادامه می‌دهد: بر همین اساس دانشکده‌های طب سنتی راه‌اندازی شد و رشته تخصصی طب سنتی به عنوان یکی از رشته‌های تخصصی در دانشگاه‌ها فعالیت خود را آغاز کرد بنابراین هر روز شاهد گسترش پزشکان در زمینه طب سنتی هستیم.

شهر قم و طب سنتی

در شهر مقدس قم نیز به دلیل شرایط خاص فرهنگی و اجتماعی همواره استفاده از طب سنتی و روش‌های درمانی آن مورد توجه بوده است و از طرفی شرایط اقلیمی این شهر و استان نیز خاستگاه رویش انواع گیاهان دارویی بوده است بنابراین توجه به ظرفیت این استان می‌تواند نقش مهمی در تامین داروهای گیاهی مورد نیاز کشور و خارج از کشور داشته باشد به گفته این متخصص طب سنتی اقبال عمومی مردم به طب سنتی و روش‌های درمانی آن مورد توجه سوداگران منفعت‌اندیش قرار گرفته است که بهداشت و سلامتی مردم را در مسیر تامین منافع شخصی خود قربانی می‌کنند.

وی می‌گوید: این افراد بدون داشتن اطلاعات علمی کافی از طب سنتی به درمان‌های غیر علمی روی می‌آورند که می‌تواند عوارض کوتاه مدت و بلند مدتی را برای مردم به همراه داشته باشد، هرچند دانشگاه علوم پزشکی قم برخورد قانونی و ارشادی را با این افراد در دستور کار خود دارد و همواره به وظیفه خطیر خود در پاسداشت سلامتی مردم متعهد بوده است ولی توجه مردم را به این نکته جلب می‌کند که درمان‌های طب سنتی باید از مجاری قانونی و علمی مورد تایید وزارت بهداشت صورت گیرد تا شاهد عوارض ناشی از درمان‌های غیرعلمی نباشیم.

امروز برای این منظور که مکتب طب اسلامی را به صورت روشمند احیا کنیم به کارگروهی نیاز داریم که به طب سنتی، رایج و علم حدیث‌شناسی آشنا باشند و بتوانند این مباحث را در کنار هم قرار دهند و مبانی علمی که در طب سنتی به اثبات رسیده را با استفاده علوم روز تبیین کنیم./س