به گزارش گروه استانها باشگاه خبرنگاران كاروانسراها بناهای نسبتا وسیعی هستند که تعداد زیادی حجره و مغازه در داخل آنها وجود دارد و در گذشته در مجاورت بازار بنا می شدند به نحوی که می توان گفت قسمت تجاری سراها به نوعی نقش پاساژهای امروزی را ایفا می کرد و قسمت مسکونی آن مورد استفاده کاروانیان و تجار بود.

به تعبیر دیگر "کاروانسراها" محل تجمع افرادی بود که در امر تجارت مشغول بودند و با سکنا گزیدن در کاروانسراها با همنوعان تاجر خود ارتباط برقرار کرده و اجناس مختلفی را که به همراه داشتند و از این طریق به فروش می رساندند و بدین منوال نیز مایحتاج خود را تأمین می کردند.

گذری بر وضعیت کاروانسراهای همدان بیانگر آنست که برخی از این میراث به جا مانده از دوران گذشته قدمتی به بلندای تاریخ دارند که باید برای حفظ آن ها کوشید.

كاروانسرای میرزاکاظم، زیباترین سرای همدان

در همین زمینه کاروانسرای میرزاکاظم در ضلع شرقی خیابان اکباتان همدان واقع شده و این مجموعه در حال حاضر زیباترین و سالمترین سرای همدان محسوب شده و وسعت تقریبی آن چهار هزار مترمربع است.

کاروانسرای گلشن نیز که قدیمی ترین سرای همدان محسوب می‌شود روبروی کاروانسرای حاج میرزا کاظم قرار دارد و مدخل دیگر آن از وسط ضلع غربی به بازار صحافخانه همدان مرتبط می شود، احداث این بنا مربوط به دوران صفویه و کاربری فعلی آن مرکز فروش گلیم و موکت، پارچه است.

در این میان از سراها و پاساژهای معاصر نیز می توان سرای فلسطین، سرای دالان دراز، سرای قدس و سرای فرش نو را در همدان نام برد که عمدتا در دوره پهلوی ساخته شده اند.

سرای دالان دراز در شمال راسته حسین خانی واقع شده و سرای گمرک نیز در شمال کاروانسرای حاج میرزا کاظم واقع است و کاربری غالب آن، فرش فروشی است.

شمار سراهای از بین رفته بیشتر از سراهای مرمت شده

از آنجایی که سراها و کاروانسراهای عنوان شده به علت قدمت تاریخی و کاربری آن برای مردم و گردشگران داخلی و خارجی همدان حائز اهمیت هستند، اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان همدان در سالهای اخیر اقدام به مرمت و تعمیر برخی از این کاروانسراها نموده که از آن جمله می توان به سرای گلشن، سرای شریفیه، سرای حاج صفرخان، سرای نو، سرای یعقوب یاری اشاره کرد، اما آنچه قابل توجه است اینکه متأسفانه شمار زیادی از این ابنیه تاریخی در گذر زمان و به علت اهمیت ندادن به آنها از بین رفته اند و حتی نام آنها نیز به فراموشی سپرده شده است.

از سراهای ویران شده همدان می توان به سرای نبات، سرای اجاق قلی، سرای شهرستانی، سرای توتون کوبها، سرای فرجی ها، سرای گوهریان، سرای نظربیک، سرای میرزا باقرخان، سرای شانه سازها و... اشاره کرد و در کمال تأسف باید اذعان داشت که شمار سراهای ویران شده به مراتب بیشتر از سراهایی است که مرمت یا تعمیر شده اند که این نکته جای تأمل دارد.

كاروانسراي زغالي هاي همدان نيز كه در ضلع شمال غرب تپه مصلي همدان واقع شده از آثار زيباي دوران قاجاريه است و بخش اصلي كاروانسرا تخريب شده وفقط سردر و هشتي ورودي آن سالم مانده و در حال حاضر در وضعيت تخريبي قرار دارد و به محل تجمع معتادان تبديل شده است.

كاروانسراي زغالي ها متعلق به دانشگاه بوعلي سيناي همدان است

در همين زمينه مديركل ميراث فرهنگي صنايع دستي و گردشگري استان همدان در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار داشت: كاروانسراي زغالي ها متعلق به دانشگاه بوعلي سيناي همدان است و در مالكيت اين دانشگاه قرار دارد.

عليرضا ايزدي ادامه داد: از ورودي اين كاروانسرا نمايي باقي مانده كه آن را حفظ كرده ايم چرا كه نگهداري آن نيز همچون ديگر بناهاي تاريخي و داراي قدمت از اهميت ويژه اي برخوردار است.

وي با بيان اينكه برخي مي گويند نگهداري اين نماد از ورودي يك كاروانسرا چه دليلي دارد؟، عنوان كرد: نبايد چنين نگاهي حتي به يك نما يا نماد از تاريخ داشت چرا كه چنين بناها و نماهايي هويت تاريخي ماست.

عليرضا ايزدي همچنين گفت: كاروانسراي زغالي ها در تملك دانشگاه بوعلي سينا است اما ما خواهش كرده ايم كه اين بنا را به ميراث فرهنگي بدهند.

وي ادامه داد: اخيرا برای بهبود وضعیت این بنا يكي از مجموعه ها پيشنهادي داده كه گفته ايم طرح آن را آماده كنند و در اين زمينه نيز بررسي هاي اوليه صورت پذيرفته است.

برای ایجاد فضاي فرهنگي دانشگاهي در كاروانسراي زغالي ها مخالفتی نداریم

مديركل ميراث فرهنگي صنايع دستي و گردشگري استان همدان ادامه داد: ما مخالفتي نداريم كه فضاي فرهنگي دانشگاهي در كاروانسراي زغالي ها ايجاد شود اما شرط بر اين است كه هويت آثار ارزشمند در اين زمينه حفظ شود.

وي ابراز اميدواري كرد: دانشگاه بوعلي سينا در اين زمينه همكاري لازم را داشته باشد تا اين طرح مطالعاتي به مرحله انجام برسد.

مديركل ميراث فرهنگي صنايع دستي و گردشگري استان همدان همچنين گفت: از كاروانسراي حاج سيد قربان همدان نيز تنها يك سر در باقي مانده و مالك آن درحال تعمير و نوسازي بنا است و از وي خواهش كرده ايم كه تنها اين سردر تاريخي را نگهداري كنيد و تغيير ندهيد.

وي بيان داشت: همين بناها و نماها است كه هويت تاريخي و فرهنگي و قدمت همدان را به تصوير مي كشد.

عليرضا ايزدي با بيان اينكه شايد برخي همدان را به خاطر آب و هوا يا كوه آن خاص بدانند، گفت: چيزي كه همدان را متمايز مي كند شاخصه همين بناها و سردرها و كاروانسراهاي آن است كه معرف تاريخ و تمدن اين شهر شده است.

بازار، بناها و كاروانسراهاي تاريخي همدان شناسنامه اين شهر است

مديركل ميراث فرهنگي صنايع دستي و گردشگري استان همدان با بيان اينكه بازار، بناها و كاروانسراهاي تاريخي همدان شناسنامه اين شهر است، تاكيد كرد: اگر اين موارد از بين بروند در واقع شناسنامه شهر از بين رفته است.

ناگفته پیداست که داشته های تاریخی و آثار قدیمی و ارزشمند هر شهر یا کشور، پلی بین مردم ملل مختلف با گذشتگان خود است که آنها را به هم پیوند می دهد و از این نظر حفظ و نگهداری آثار باستانی و تاریخی به علت بافت قدیمی و ارزشمند آن باید مورد توجه قرار گیرد.

گذری بر تاریخ گذشته موید آنست که نگهداری از بناهای تاریخی در دوره های مختلف تمدن بشری، همواره مورد توجه بوده است، زیرا این آثار همه ساله در کشورهای مختلف از طریق جذب گردشگر، درآمدزایی قابل توجهی دارند و مهمتر از آن، اینکه بخشی از هویت و شناسنامه هر ملت محسوب می شوند.

در این میان شهر همدان نیز از این حیث بی‌بهره نبوده و ابنیه تاریخی فراوانی را در خود جای داده است و در این میان کاروانسراهای همدان شهرت خاصی کسب کرده اند./ش