به گزارش خبرنگار باشگاه خبرنگاران قم، طرح پزشک خانواده در مناطق روستایی از سال 84 در حال اجراست که صرف‌نظر از برخی کاستی‌ها کاری موفق در بخش بهداشت کشور بوده و سبب شده روستاهایی که حتی رنگ پزشک را به خود ندیده بودند از پزشک و حمایت‌های بخش درمان بهره‌مند شوند.

اکنون 25 پزشک خانواده روستایی در استان قم فعالیت دارند که در 13 مرکز بهداشتی درمانی در مناطق روستایی و شهری زیر 20 هزار نفر مانند کهک، جعفریه و سلفچگان دستجرد از سال 84 مشغول فعالیت هستند.

مراکز بهداشتی فعال در سطح روستاها در روستاهای پاچیان، جعفریه،‌ دستجرد، ‌سلفچگان، قاهان، قلعه چم، قمرود، قنوات، کهک، بیدهند، کرمجگان، فردو و جمکران فعال هستند که 70 هزار نفر در این طرح زیر پوشش پزشک خانواده روستایی هستند.

بر اساس برنامه پزشک خانواده روستایی هر پزشک سه تا چهار هزار نفر را می‌تواند زیر پوشش قرار دهد.

محمدجواد باقریان، مدیر گروه گسترش مرکز بهداشت استان قم و مسئول اجرایی پزشک خانواده استان قم می‌گوید: کمبودهایی در سطح کشور در زمینه تامین پزشک در روستاها وجود داشت ولی ما در سطح استان قم مشکلی در زمینه تامین پزشک در روستاها نداریم و پزشکان فراوانی در این زمینه متقاضی بودند.

مزایای پزشک خانواده روستایی

دسترسی به پزشک در ساعات مختلف شبانه‌روز، کاهش هزینه‌ها نسبت به درمانگاه‌های سطح شهر، شناخت کامل بین پزشک و بیمار، تشکیل پرونده پزشکی، توجه به جنبه پیشگیری در سلامت خانواده، درمان به موقع بیمار، انتخاب علمی مسیر درمان و صیانت از سلامت افراد و اعمال طبابت علمی از جمله مزایای پزشک خانواده روستایی است.

اولویت دادن به معاینات بالینی، جلوگیری از عوارض مصرف بی‌رویه دارو و خدمات پزشکی، جلوگیری از سرگردانی بیمار، هدایت درمان متناسب با اقتصاد جامعه، احیای شاکله علمی پزشکی با تقویت جایگاه پزشک عمومی به عنوان بدنه طب، حفظ تناسب لازم میان پزشک عمومی و متخصص، حفظ حرمت و تقدس پزشکی و جلوگیری از تجاری شدن طب و تبدیل نظام سلامت از حالت منفعل به فعال از جمله مزایای اجرای پزشک خانواده بوده که پزشک خانواده روستایی نیز از این مزایا مستثنی نیست.

مشکلات پزشک خانواده روستایی

یکی از روستاییان با ابراز نارضایتی می‌گوید: شب گذشته به طور ناگهانی وضعیتم اورژانسی شد و به متخصص مراجعه کردم ولی به دلیل آنکه با پزشک خانواده روستایی هماهنگ نشده بود مجبور شدم هزینه اضافی پرداخت کنم.

فاطمه احمدی ورزنه، پزشک خانواده روستایی مرکز جمکران با اشاره به مشکلات طرح پزشک خانواده روستایی تصریح می‌‌کند: افراد در صورت نیاز به متخصص باید از سوی پزشک خانواده به پزشک متخصص ارجاع داده شوند، ممکن است فرد به صورت اورژانسی به متخصص نیاز پیدا کند، ولی مهر و کد ارجاع پزشک خانواده در صفحه دفترچه وی وجود نداشته باشد که این امر سبب هزینه‌های اضافی می‌شود.

وی عنوان می‌کند: این مشکل سیستم ارجاع کل است ممکن است هنوز بیمارستان‌ها یا درمانگاه‌ها هماهنگ با سیستم ارجاع نباشند به عنوان مثال می‌توانند به آن فرد بگویند که ویزیت صورت می‌گیرد و پس از مهر شدن دفترچه میزان هزینه اضافی برگردانده می‌شود.

پزشک خانواده روستایی مرکز جمکران خاطرنشان می‌کند: با مراکز بیمه، مرکز بهداشت و بیمارستان‌ها رایزنی شده تا این مشکل حل شود ولی بر اساس جمع‌بندی صورت گرفته در کل پزشک خانواده روستایی برنامه خوبی است و مردم نیز از برنامه پزشک خانواده روستا راضی هستند زیرا پزشک همیشه در روستا در اختیار مردم است.

وی ادامه می‌دهد: البته بیمار برای کاهش هزینه‌های خود باید همکاری لازم را داشته باشد و ابتدا به پزشک عمومی مراجعه کند و در صورت نیاز به پزشک متخصص ارجاع داده شود.

هر یک از افراد خانواده در طرح پزشک خانواده دارای پرونده سلامت مجزا هستند که در این پرونده اطلاعات فرد و تجویز داروها ثبت می‌شود و در صورت نیاز بیمار به متخصص ارجاع داده می‌شود.

احمدی با اشاره به مشکلات دیگر پزشک خانواده می‌گوید: زمانی‌که بیمار به متخصص ارجاع داده می‌شود هیچ نتیجه و گزارشی از سوی متخصص در زمینه مشکل بیمار و تجویز دارو به پزشک خانواده ارائه نمی‌شود تا در تجویزهای دیگر از آن استفاده کنیم.

وی ادامه می‌دهد: سیستم ارجاع از سوی خودمان راه‌اندازی شده و به مادرهای باردار و بچه‌ها در صورت ارجاع به متخصص گفته می‌شود، نتیجه نهایی را به پزشک خانواده برای درج در پرونده آن‌ها اطلاع دهند.

بر اساس طرح پزشک خانواده اطلاعات بیماران در سامانه ایرانیان ثبت شده به طوری که اگر مشخصات فرد وارد شود مشخصات و داروهای تجویز شده و مشکل و بیماری‌های ژنتیکی هر خانواده در زمینه دیابت،‌ فشارخون و ... نشان داده می‌شود و این امر در پزشک خانواده روستایی به طور مطلوب انجام شده است.

ساعت کاری پزشک خانواده روستایی

ساعت کاری پزشک خانواده روستایی از ساعت 7:30 تا 14:30 است و سپس شیفت کشیک از ساعت 14:30 همان روز تا 7:30 روز بعد به پزشک دیگر تحویل داده می‌شود که تنها بیماران اورژانسی در این ساعات ویزیت می‌شوند.

احمدی می‌گوید: بر اساس طرح پزشک خانواده خود بیمار وضعیت اورژانسی را تعیین می‌کند و اگر بیان کند که اورژانسی است پزشک باید وی را ویزیت کند.

وی با بیان اینکه فرم‌هایی وجود دارد که 270 نوع دارو، داروخانه‌ها و آزمایشگاه‌های طرف قرارداد با بیمه در آن مشخص شده است، گفت: در صورت تجویز داروهایی به جز این نوع داروها هزینه آزاد از بیمار دریافت می‌شود، البته در این زمینه محدودیت‌هایی در تجویز به وجود می‌آید.

پزشک خانواده شهری و دولت یازدهم

موفقیت طرح پزشک خانواده روستایی و خدمات‌دهی مناسب موجب شد اجرای طرح در مناطق شهری نیز مورد توجه متولیان نظام سلامت و بهداشت کشور قرار گیرد.

طرح پزشک خانواده شهری بنا بود بر اساس عزم دولت دهم از سال گذشته اجرا شود ولی این طرح ناقص ماند و تنها در 2 استان فارس و مازندران به صورت پایلوت اجرا شد.

باقریان می‌گوید: اکنون طرح پزشک خانواده وارد فاز مطالعاتی شده و در حال ارزیابی 2 استان هستند.

وی با بیان اینکه ثبت‌نام اولیه مردم در مطب‌ها، درمانگاه‌ها و برخی از مراکز بهداشتی صورت گرفته است، می‌گوید: سیستم‌های رایانه و خط اینترنت برای تمام مراکز بهداشتی درمانی فراهم شد و اقدامات مقدماتی انجام شده است ولی اکنون با تغییر دولت طرح پزشک خانواده شهری به فاز مطالعاتی رفته و هنوز دستور اجرایی در این زمینه ابلاغ نشده است.

اینکه آیا اجرای طرح پزشک خانواده موثر است یا خیر بستگی به نحوه اجرای برنامه دارد؛ به گفته مسئول اجرایی پزشک خانواده استان قم بسیاری از کشورها که پزشک خانواده را اجرا کردند به دلیل آنکه به خوبی این طرح اجرا نشد ضرر کردند و برخی دیگر که توانستند به خوبی این طرح را اجرا کنند، سود بردند.

وی با بیان اینکه 200 هزار نفر برای طرح پزشک خانواده ثبت‌نام کردند، می‌گوید: بیش از 500 تا 700 پزشک باید وارد پزشک خانواده می‌شد که هنوز این اتفاق نیفتاده است زیرا در این زمینه پزشکان موافق و مخالف وجود دارند.

مریم میرسپاسی که یک خانم خانه‌دار است، می‌گوید: سال گذشته بحث‌هایی در زمینه پزشک خانواده و انتخاب پزشک خانواده ابلاغ شد که این اقدام را انجام دادیم و پزشک خانواده خود را انتخاب کردیم ولی هنوز خبری از اجرای این طرح نشده است.

توقف طرح پزشک خانواده

در حال حاضر برنامه پزشک خانواده با مشکلات متعددی برای ارائه‌دهندگان و گیرندگان خدمات و ناهماهنگی‌های بسیاری بین وزارت بهداشت و بیمه‌ها مواجه است بنابراین باید تمام جوانب این برنامه مورد بررسی کارشناسی قرار گیرد.

سید حسن قاضی‌زاده هاشمی، وزیر بهداشت،‌ درمان و آموزش پزشکی چندی پیش گفته بود که پزشک خانواده را در استان جدیدی که هنوز کلید نخورده فعلاً آغاز نخواهیم کرد ولی در بودجه سال 93، 21 هزار میلیارد تومان به طرح پزشک خانواده در کشور اختصاص پیدا می‌کند که امیدواریم مشکلات موجود این طرح حل شود.

زهرا یزدی‌پور، کارشناس مسئول برنامه پزشک خانواده استان قم می‌گوید: اکنون کارشناسان در حال آسیب‌شناسی طرح پزشک خانواده در استان‌های مجری طرح هستند بنابراین باید این طرح متوقف شود تا آسیب‌شناسی صورت گیرد و منابع مالی تامین شود.

وی عنوان می‌کند: طرح پزشک خانواده شهری تنها برای پزشکان عمومی نیست به عنوان مثال پزشکان متخصص یا فوق‌تخصص هنوز در پذیرش این برنامه مشکل دارند و همکاری آن‌ها کم است.

پزشک در ابتدای طرح برای دریافت اطلاعات باید برای هر بیمار 45 دقیقه زمان صرف کند ویزیت پایه انجام شود و مشکل دیگر از نظر زیرساخت‌های لازم است که خانه‌های بهداشت باید اینترنت یا اینترانت داشته باشند تا بتوانند به پرونده سلامت ایرانیان دسترسی پیدا کنند.

به دلیل آنکه زیر ساخت هنوز طوری که باید و شاید فراهم نیست بنابراین مشکل است و نارضایتی برای مردم و برای سیستم ارجاع به وجود می‌آید، یزدی‌پور خاطرنشان می‌کند: با آنکه در قم زیرساخت‌های سخت‌افزاری آماده کرده بودیم با توجه به مشکلات تامین اعتبار دستور به توقف دادند.

جلسات طرح پزشک خانواده شهری در اواخر سال 90 در استان قم برگزار شد و در سال 91 تدارک زیرساخت‌ها و آموزش سامانه ورود اطلاعات صورت گرفت و بسیاری از افراد فرم سرشماری را دریافت کردند.

به گفته یزدی‌پور، اطلاعات 120 تا 130 هزار نفر وارد سامانه شده است.

پزشک خانواده روستایی مرکز جمکران تصریح می‌کند:‌ به پزشکان ابلاغ شده بود که برای اجرای پزشک خانواده شهری باید تلفن همراهی روشن داشته باشند تا در دسترس بیماران در مواقع اورژانسی باشند که در این زمینه پزشکان اعتراض کردند.

موافقان و مخالفان طرح پزشک خانواده

هدف طرح پزشک خانواده این است که سلامت مردم مورد کنترل قرار گیرد و ارتقا داده شود و رعایت مسائل بهداشتی، آموزش، پیشگیری از بیماری‌ها، درمان، کارهای تخصصی در زمینه سونوگرافی و ام آر آی و ... درست و به موقع صورت گیرد.

هیاهوها و مخالفت‌هایی در هنگام زمزمه این طرح به گوش می‌رسید؛ یزدی‌پور معتقد است که این مخالفت‌ها به این دلیل است که پزشکان افق و راه خود را روشن و واضح مشاهده نمی‌کردند.

بسیاری از پزشکان مخالف تهدید موقعیت شغلی، بی‌اعتمادی به سازمان‌های بیمه‌گر در پرداخت حق و حقوقشان، افزایش بار مسئولیت پزشکی و عدم پشتوانه مالی در این طرح را از دغدغه‌های خود در زمینه مخالفت با اجرای طرح پزشک خانواده مطرح می‌کنند.

کارشناس مسئول برنامه پزشک خانواده استان قم می‌گوید:‌ اکنون که امکان اجرای طرح پزشک خانواده در شهرها وجود ندارد،‌ 17 منطقه حاشیه شهر مانند شهر قائم، ‌شادقلی خان، شیخ‌آباد، ‌قلعه کامکار و ... در اولویت قرار گرفته زیرا این مناطق دارای وضعیت نامناسبی هستند.

اکنون ادامه طرح پزشک خانواده بر عهده دولت یازدهم گذاشته شده ولی تاکنون که این طرح به تعویق افتاده امیدواریم با تلاش و دقت بیشتر و بدون نقص، استارت مجدد این طرح را شاهد باشیم که رضایت 2 طرف بیمار و پزشک در این طرح تضمین شود./س

گزارش: ایمن‌السادات موسوی‌نژاد