به گزارش گروه فرهنگی باشگاه خبرنگاران به نقل از روابط عمومي پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات؛ نشست تخصصی بلوتوث و شبکه‏ سازی اجتماعی، توسط گروه مطالعات ارتباطی و رسانه‌های جدید پژوهشکده هنر و رسانه در روز چهارشنبه دوم بهمن برگزار شد.

در این نشست، اسماعیل رمضانی، مجری طرح مزبور، ابتدا فناوری بلوتوث را معرفی و سپس کاربردهای آن را در جهان امروز تشریح کرد. این پژوهشگر تفاوت کاربرد بلوتوث را در ایران و سایر کشورها توضیح داده و شبکه‏سازی از طریق این فناوری را تبیین کرد. وی با برشمردن آسیب‏های آن در جامعه، راهکارهایی را مطرح کرد.

ارتباطات بلوتوثي داراي توپولوژي منحصر به فرد است. برخلاف برخي فناوری‏هاي ارتباطي بيسيم که داده‏ها را از يک دستگاه فرستنده به دستگاه گيرنده ارسال مي‏کند، فناوری بلوتوث قادر است داده‏ها را از يک دستگاه به يک تا 7 دستگاه ديگر بفرستد. علاوه بر اين فرستنده و گيرنده در اين فناوری در هم آميخته شده و معناي هميشگي خود را ندارند. هنگامي که دو دستگاه پيوند بلوتوثي ايجاد مي‏کنند، يک دستگاه در نقش دستگاه پايه عمل مي‏کند و ديگري در نقش پيرو است. بلوتوث هر دستگاهي بر طبق تعاريف بلوتوث اس آي جي مي‏تواند هر کدام از اين نقش‏ها را بر عهده بگيرد. در واقع، نقش اصلي دلالت بر برتري يا قدرت بيشتري ندارد. بنابراين دستگاهي که در يک پيوند ارتباطي نقش يک پيرو را بر عهده دارد، مي‏تواند در پيوند ارتباطي ديگر، دستگاه پايه باشد.

با توجه به کاربردهای فناورانه و اجتماعی بلوتوث، زمینه‏های اجتماعی، سیاسی و فرهنگی جامعه می‏تواند بر کارکرد آن تاثیر بگذارد. به دلیل همین ویژگی‏ها بود که بلوتوث در جامعه ايراني به يك پديده اجتماعي تبديل شده است. کاربری ايراني‌ها از اين فناوری ارتباطي بي‌سيم بسيار متفاوت‌تر از مردمان جوامع ديگر است. برخلاف جوامع دیگر، بلوتوث در جامعه ايراني‌ محور ايجاد نوع جديدي از فضاي ارتباطي جمعي شده است.

بلوتوث با ساير قابليت‌هاي ارتباطي موبايل همچون امكان اتصال به شبكه اينترنت، اس.ام.اس و ام.ام.اس و نيز مجموعه مولفه‌هاي فرهنگي، اجتماعي و سياسي، جامعه ايراني تفاوت دارد. تفاوت اصلي بلوتوث با اس.ام.اس و ام.ام.اس در اين است كه يك ارتباط راديويي است و نه يك ارتباط مخابراتي. بنابراين در حال حاضر قابل كنترل و رديابي نيست و چون جزو ابزار‌هاي گوشي موبايل محسوب مي‌شود و نه سيم‌كارت، به نوعي يك ابزار ارتباطي منحصر به‌فرد براي جوامعي محسوب مي‌شود كه ارتباط مخابراتي تحت كنترل و نظارت دولت و حاكميت قرار دارد. بنابراین، نمی‏توان همانند اس.ام.اس و ام.ام.اس بر بلوتوث نظارت داشت، آن را قطع كرد و یا فرستنده آن را مورد شناسايي قرار داد. به همين دلیل اغلب پيام‌ها و متن‌هايي كه از طريق شبكه‌هاي شناخته شده‌اي چون شبكه جهاني اينترنت و شبكه ارتباطات موبايلي قابل توزيع نيستند، از طريق شبكه‌هاي بلوتوثي توزيع مي‌شوند.از این رو در جامعه ايراني بلوتوث به ابزاري براي شبكه‌سازي اجتماعي تبديل شده است كه گاهي از اوقات به واسطه آن مي‏شود برخي از محدوديت‏هاي موجود را دور زد.

قابليت‌هایی كه توانسته بلوتوث در همگرايي با مؤلفه‌هاي كلان فرهنگي‌ـ‌ اجتماعي به خلق فضاي شبکه‏سازی اجتماعی بينجامد:

§ قابليت شبكه‌سازي؛ فناوري بلوتوث قادر است يك خوشه ارتباطي 7تايي را شكل داده و خودش را با جابه‌جايي‌هاي مكاني كاربران نيز هماهنگ كند.

§ قابليت عدم كنترل و رديابي و شناسايي: از آنجا كه بلوتوث فناوری راديويي است و جزو سيستم‌هاي گوشي‌هاي تلفن همراه محسوب مي‌شود و نه سيستم‌هاي مخابراتي، امكان كنترل و رديابي نيز ندارد. علاوه بر اين قابل شناسايي نيز نيست و كاربر مي‌تواند بدون احراز هويت واقعي خويش اقدام به ايجاد ارتباط نمايد.

§ قابليت سهولت در انتقال و توزيع اطلاعات و داده‌ها؛ مزاياي بلوتوث نسبت به ساير فناوري‌هاي بي‌سيم كه پيش از آن بر روي موبايل نصب شده، باعث استقبال قابل توجه از آن شده است.

به نظر مي‌رسد پايدارترين و هميشگي‌ترين اجتماعات بلوتوثي در مترو شهر تهران شكل مي‌گيرد. مترو شهر تهران با چهار خط ريلي جداگانه روزانه بيش از ميليون‏ها مسافر را جابه‌جا مي‌كند. در ساعات خاصي از روز تراكم جمعيت در قطار‌ها و ايستگاه‌هاي مترو به حدي مي‌رسد كه حركت قطار‌ها نيز مختل مي‌شود. به همين دليل مترو تهران به مكان بسيار مناسبي براي شكل‌گيري اجتماعات بلوتوثي تبديل شده است.

این تحقیق میدانی در فضای مترو شهر تهران هم به بررسی اشکال نوین شبکه‏سازی اجتماعی پرداخته است و هم پیامدهای فرهنگی - اجتماعی این فضای جدید را بررسی کرده ‏است. شناخت یک مفهوم جدید در فضای ارتباطات به نام «اجتماع مجازی بلوتوثی» از جمله نتایج این پژوهش میدانی است. ضمن اینکه تحلیل‏های متنی و بینامتنی بر روی داده‏های دریافت شده در این فضا نیز بخشی از فضای تاریک جامعه ایرانی را روشن می‏کند.

یافته‏های تحقیق نشان می‏دهد که در بسياري از مواقع ارتباطات در اين محيط مجازي به صورت يك‌طرفه و از يكي به بسياري صورت مي‌گيرد. گاهي اوقات اين ارتباطات يك‌طرفه حالت تعاملي پيدا مي‌كند كه اغلب به صورت دوتايي است. در اين ميان ممكن است كاربران ديگر هم از اين تعاملات دوتايي بهره ببرند. در اين صورت ارتباطات يك‌طرفه و تعاملات دوتايي بيشتر خاصيت شبكه‌اي پيدا مي‌كنند. اما هرچه تعداد كاربران فعال و يا منتظر در يك محدوده جغرافيايي بلوتوثي بيشتر باشد، امكان شكل‌گيري يك شبكه ارتباطي گسترده‌تر، فراهم‌تر مي‌شود. در اين صورت وقتي شما به طور تصادفي در چنين شبكه‌اي قرار مي‌گيريد با ميزان تبادلات و تعاملات بسياري روبه‌رو مي‌شويد. كاربران از لحاظ نوع ميزان فعاليت در اين شبكه ارتباطي به سه دسته كاربران فعال و پيشقدم، كاربران منتظر و كاربران منفعل تقسيم شده‏اند.

درصد و ميزان فراواني فايل‌هاي دريافت شده از لحاظ محتواي غالب در جدول زیر نشان داده است:

از آنجا که هر شخصي به‏ناچار بايد براي بلوتوث گوشي موبايل خود نامی انتخاب كند. نام همه‌گوشي‌هاي موبايل به صورت پيش فرض نام كارخانه سازنده و مدل همان گوشي است كه هر كسي مي‌تواند اين نام را براي گوشي خود عوض کند. اين نام‌ها که مي‌تواند نام كاربري افراد در اين محيط نسبتا مجازي باشد، در واقع تنها شناسه افراد در اين محيط به شمار مي‌رود. لذا انتخاب اين نام براي افرادي كه مي‌خواهند در اين شبكه حضور داشته باشند حائز اهميت بسياري است. اين نام به خودي خود حتي مي‌تواند دربردارنده پيام‌هاي بسياري براي ديگران باشد و يا حتي متغيري باشد براي ميزان دريافت فايل‌هاي بلوتوث شده در اين شبكه روابط مجازي.

در اين پژوهش به مدت دو نيم روز با نصب نرم‌افزار‌هاي خاصي بر روي يک دستگاه نوت بوک، تعداد 601 نام كاربري منحصر به فرد گردآوري شده است. اين نام‌ها منحصر به فرد و هركدام متعلق به تنها يك گوشي خاص است كه نرم‌افزار‌هاي مذكور به همراه‌شناسايي اين نام كاربري، روز، ساعت، دريافت و البته كد هر دستگاه موبايل را نيز در هنگام عمليات شناسايي ثبت مي‌كنند. تقسيم‌بندي كلي نام‌هاي كاربري به شرح ذیل بود:

در نهایت، می توان گفت که باتوجه به نقش و کارکرد راحت بلوتوث برای شبکه سازی، بسیاری از شرکت ها و نهادها سعی در گسترش این فناوری هستند و هر روز بر تعداد فناوری های آن افزوده می شود که قدرت و قابلیت بیشتری دارند مثل NFC. برای مواجهه با چنین پدیده‏ای، راهکارهایی ارائه می‏شود:

- قانوني و پليسي، به طور مثال بازرسي گوشي موبايل افراد که حساسيت‌های بسیاری را به دنبال خواهد داشت.

- ايجاد پارازيت. اين اقدام نيز در حال حاضر از لحاظ فناوری غير‌ممكن است. اما حتي اگر روزي چنين فناوري نيز ابداع شود؛ اين اقدام يك سياست غلط ارتباطي است، چرا كه در اين صورت ممكن است اين شبكه ارتباطي از مترو به هر جاي ديگري كوچ كند. اين نوع سياست محدود‌كننده كه خود يكي از عوامل شكل‌گيري همين فضا نيز به شمار مي‌رود مي‌تواند جامعه كاربران اين شبكه را وادارد كه شيوه جديدي براي اين نوع ارتباطات خود ايجاد كنند.

- تنها راهكار موثر از نظر اين پژوهش اين است كه بتوان از جنس صورت‌مسئله براي مداخله و حل آن استفاده كرد. در اين صورت مي‌بايست با راه‌اندازي يك شبكه ارتباطي موازي در فضاي مترو و حضور مداوم در فضاي دوم زندگي در اين شبكه ارتباطي ريلي از بار پيامد‌هاي اجتماعي اين اجتماع مجازي شكل گرفته کاست.

با توجه به اینكه بخشي از كاربران برای پر كردن اوقات فراغت و سرگرمي وارد اين فضاي مجازي مي‌شوند، راه‌اندازي چنين شبكه ارتباطي در همين فضا مي‌تواند بخشي از كاربران را از آن محيط آسيب‌زا دور نمايد. در اين صورت به احتمال قوی بخش عمده‌اي از پيام‌هاي ارتباطي اين فضا، محتوايي خواهد بود كه نه تنها جنبه تخريبي نداشته، بلكه همان محتواهاي مخرب را نيز به حاشيه رانده و از آسيب‌هاي احتمالي آنها خواهد کاست.