پیش از این نیز شهر اهواز در فهرست آلوده ترین شهرهای جهان قرار گرفته بود و موجی از تایید و تکذیبهای مسئولان امر در سازمان محیط زیست را به دنبال داشت تا این بار شرایط در مورد شهر خرم آباد که روزی به دیار چشمه ها و کوهها شهرت داشته است، تکرار شود.

گزارش سازمان جهانی بهداشت از سوی مسئولان شفاف سازی شود

این در حالیست که از زمان رسانه ای شدن موضوع قرارگیری خرم آباد در فهرست شهرهای آلوده جهان این خبر در سطح شبکه های اجتماعی و از طریق پیامک میان مردم منتشر شده تا بسیاری در مورد ملاک های سازمان بهداشت جهانی برای انتخاب خرم آباد به عنوان یکی از شهرهای آلوده جهان سردرگم شوند.

در این راستا به منظور اطلاع از چگونگی انتخاب این شهرها علاقمندان را سایت سازمان بهداشت جهانی ارجاع می دهیم و از طرفی نیز به نظر می رسد مسئولان امر در سازمان محیط زیست و دیگر متولیان می توانند با مرور مقالات و داده های منتشر شده در سایت این سازمان نسبت به بررسی و شفاف سازی در این زمینه اقدام کنند.

مطابق بررسی های خبرنگار مهر به نظر می رسد که اعلام خرم آباد به عنوان یکی از 20 شهر آلوده جهان با استناد به داده هایی است که از آوریل 2010 تا مارس 2011 توسط پژوهشگران از میزان ذرات معلق در هوای خرم آباد گردآوری شده است. یعنی داده های مورد استناد در این گزارش در مورد ذرات معلق در هوای مرکز لرستان مربوط به فروردین تا اسفندماه سال 1389 است.

پای ذرات با قطر کمتر از 2.5 میکرون در میان است

انتخاب خرم آباد به عنوان یکی از شهرهای آلوده جهان بر اساس ذرات با قطر کمتر از 2.5 میکرون بوده است و همین محدود کردن قطر ذرات، خرم آباد را بالاتر از شهرهایی مانند اهواز و حتی تهران قرار داده است چرا که خرم آباد به دلیل قرارگیری در خط دوم هجوم ریزگردها میزبان ذرات ریزتر گرد و غبار بوده و ذرات درشت تر در هوای استانهای مرزی مانند اهواز، ایلام و کرمانشاه باقی مانده و فرونشست پیدا می کند و ذرات سبک تر راهی آسمان لرستان می شود.

بد نیست برای ملموس شدن این ارزیابی افکار عمومی را به خبرهای منتشر شده از وضعیت آلودگی هوای مرکز لرستان در سال 89 ارجاع دهیم، روزهایی که میزان گرد و غبار موجود در هوای استان حتی تا مرز سه هزار و 200 میکروگرم بر مترمکعب یعنی 21 برابر حد استاندارد نیز رسید.

در داده هایی که روی سایت سازمان بهداشت جهانی از شهرهای مختلف دنیا بارگذاری شده است شهری مانند اهواز در زمینه وضعیت ذرات معلق با قطر 10 میکرون وضعیت بسیار بحرانی تری نسبت به خرم آباد دارد ولی خرم آباد در زمینه ذرات ریزتر از 2.5 میکرون که البته در نوع خود خطرناک تر هستند در وضعیت بدتری قرار گرفته است.

در گزارش سازمان بهداشت جهانی که هفتم ماه می 2014 منتشر شده است به نظر می رسد 1600 شهرستان از 91 کشور دنیا مورد ارزیابی قرار گرفته و اطلاعات مورد استناد از گزارشهای ملی، محلی، وب سایتهای ملی و محلی، سازمانهای ملی مربوطه و در صورت عدم وجود داده ها در این منابع از آژانس های سازمان ملل، سازمان های توسعه و مقالات مجلات کارشناسی شده گرفته شده است.

گزارش سازمان بهداشت جهانی و هشداری که نباید از آن غافل شد

هدف سازمان بهداشت جهانی از انتشار این گزارش دادن هشدارهایی به ساکنان شهرهای مختلف دنیا و مسئولان امر در زمینه عوارض آلودگی هوا، بیماری های ناشی از این پدیده، نگرانی در زمینه مرگ زودرس مردم بر اثر آلودگی هوا و ارائه راهکارهایی برای کاهش میزان آلودگی هوا بوده است.

به هر روی به دور از اینکه این گزارش چقدر می تواند در ذهن مسئولان و تصمیم گیران، محققان، کارشناسان و رسانه های کشورمان مستند و قابل تایید باشد باید با نگاهی بی طرفانه نسبت به واشکافی اثرات پدیده گرد و غبار و ریزگردها در استان لرستان و شهر خرم آباد اقدام کرد، موضوعی که ممکن است از خرم آباد و یا استان لرستان یکی از آلوده ترین شهرهای دنیا را نسازد ولی در نوع خود می تواند عوارض جبران ناپذیری روی سلامت مردم به جای بگذارد.

به هر روی در این راستا خبرگزاری مهر برای شفاف سازی هر چه بیشتر در این زمینه به سراغ مسئولان مختلف در این حوزه رفته است، شاید بتوان ابعاد بیشتری از این موضوع را برای مخاطبان واشکافی کرد.

تلنگری در زمینه مخاطرات ریزگردها در خرم آباد

مدیرکل حفاظت از محیط زیست استان لرستان که از منابع استناد سازمان بهداشت جهانی اطلاع دقیقی ندارد، از مطالعه گزارش این سازمان خبر داده و یادآور می شود که در این راستا اطلاعات مربوط به ایستگاههای سنجش آلودگی در خرم آباد طی یک دهه گذشته احصا شده است.

بازگیر معتقد است که اگر استناد این سازمان مربوط به آلودگی هوای استان در سال 89 باشد، در این سال خرم آباد میزبان موج های متعدد گرد و غبار بوده است، ادامه می دهد: به دور از اینکه این گزارش چقدر صحت دارد می توان از آن به عنوان تلنگری برای مقابله هر چه بیشتر به اثرات پدیده گرد و غبار و ریزگردها در استان یاد کرد.

وی با اشاره به استناد گزارش به ذرات معلق با قطر کمتر از 2.5 میکرون نیز می گوید: در شهرهای مرزی شدت گرد و غبار بیشتر و ذرات درشت تر هستند ولی تا مسافت را طی می کنند و به سمت لرستان می آیند ذرات ریزتر می شوند. تفاوت آلودگی هوای اهواز و خرم آباد در قطر ذرات گرد و غبار است. اما با این حال خرم آباد و لرستان در زمینه آلودگی هوا در کشورمان نیز در صدر جدول قرار ندارند.

ماندگاری ذرات گرد و غبار در دره خرم آباد بیشتر است

وی با یادآوری اینکه باید به سمتی رفت که اثرات آلودگی هوا در مرکز لرستان و آسیب های ناشی از آن کمتر شود، عنوان می کند: خرم آباد در یک دره قرار گرفته است و این امر موجب می شود که ماندگاری ذرات معلق در هوای این شهر نسبت به شهرهایی که در دشت قرار گرفته اند بیشتر باشد.

مدیرکل حفاظت از محیط زیست استان لرستان با اشاره به اینکه لرستان به طور میانگین هر ساله شاهد 100 روز آلوده بوده است، ادامه می دهد: توپوگرافی خاص خرم آباد و قرار گرفتن در پشت سر خط اول ورود گرد و غبار در کشور موجب شده که این شهرستان میزبان ذرات ریزتر گرد و غبار باشد.

بازگیر معتقد است که از طرف دیگر سیستم فرسوده حمل و نقل عمومی در خرم آباد و استفاده محدود مردم از این سیستم در افزایش ذرات معلق موثر است، یادآور می شود که برای رفع این مشکل باید به سمت توسعه سیستم های نوین حمل و نقل نسبتا پاک و خارج کردن وسایل نقلیه فرسوده از شبکه حمل و نقل خرم آباد اقدام کرد.

وی ارتقای سرانه فضای سبز در خرم آباد و اجرایی کردن طرح های حمل و نقل عمومی مطابق با توپوگرافی و اختلاف ارتفاع مناطق مختلف خرم آباد را از راهکارهایی دانست که می توان برای رفع مشکل آلودگی هوا در دستور کار قرار داد.

مدیرکل حفاظت از محیط زیست استان لرستان بدون تایید یا رد گزارش سازمان جهانی بهداشت از ادامه بررسی ها برای اطلاع از چند و چون انتخاب خرم آباد به عنوان یکی از 20 شهر آلوده دنیا خبر داد.

بی اطلاعی از مبنای رتبه بندی میزان آلودگی شهرهای جهان

مسئول بعدی که خبرنگار مهر برای کسب اطلاع با وی تماس گرفت شینا انصاری مدیر کل دفتر پایش فراگیر سازمان حفاظت محیط زیست بود که وی نیز از مبنای رتبه بندی میزان آلودگی شهرهای جهان در گزارش سازمان جهانی بهداشت ابراز بی اطلاعی کرد.

وی با یادآوری اینکه سازمان حفاظت محیط زیست 165 ایستگاه دارد که کار آنالیز ذرات معلق در هوای استانهای مختلف کشور را انجام می دهند، از وجود این داده ها طی سالهای گذشته در بانک اطلاعاتی این سازمان خبر داد.

انصاری از پیگیری گزارش سازمان جهانی بهداشت و بررسی جدی ابعاد آن خبر داد و ابراز امیدواری کرد که به زودی در این زمینه نتایج بررسی ها اعلام شود.

مبنای اظهار نظر سازمان بهداشت جهانی روشن نیست

مسئول بعدی که خبرنگار مهر به سراغ وی رفت ضیاء الدین شعاعی مدیر ملی مقابله با پدیده گرد و غبار بود که وی نیز معتقد بود که مبنای اظهار نظر سازمان جهانی بهداشت و آیتم هایی که مورد سنجش قرار داده است روشن نیست.

وی با یادآوری اینکه ممکن است ملاک ارزیابی آلودگی شهرهای جهان از سوی این سازمان از پدیده گرد و غبار فراتر بوده باشد، از بررسی این موضوع خبر داد و ابراز امیدواری کرد که ظرف یک هفته آینده بتوان در این زمینه اطلاعات بیشتری را ارائه داد.

شعاعی معتقد بود که باید فعلا با دیده شک و تردید به این گزارش نگریست و تصریح کرد که به زودی نتایج بررسی ها در این زمینه اطلاع رسانی خواهد شد.

گزارشی که به 16 سال غفلت در زمینه مقابله با گرد و غبار تلنگر زد

و اما یک کارشناس ارشد آلودگی محیط زیست معتقد است که این گزارش می تواند تلنگری به سالها غفلت در زمینه مقابله با پدیده گرد و غبار در استانهای مختلف کشور به ویژه لرستان و شهر خرم آباد باشد.

محسن تیزهوش در گفتگو با مهر می گوید: 16 سال است شاهد غفلت سازمان محیط زیست در امر کنترل کانونهای گرد و غبار و ایفای نقش نظاره گر بودن در تولید این ریزگردها هستیم.

وی معتقد است به دور از اینکه بخواهیم گزارش سازمان جهانی بهداشت را تایید یا تکذیب کنیم باید به عملکرد خودمان در 16 سال گذشته در زمینه مقابله با پدیده گرد و غبار نگاهی بیندازیم، ادامه می دهد: اگر بخواهیم علت قرارگیری خرم آباد در بین 20 شهر آلوده دنیا را بررسی کنیم کاملا مشخص است که علت این موضوع نمی تواند آلایندگی کارخانجات و یا صنایع باشد چرا که خرم آباد چندان در معرض آلودگی های صنعتی قرار ندارد.

انگشت تقصیرها به سمت گرد و غبار نشانه رفت

تیزهوش معتقد است که آلودگی ناشی از ذرات گرد و غبار و خودروهای فرسوده در خرم آباد می تواند مورد توجه قرار گیرد، ادامه می دهد: آلودگی خودروهای فرسوده نیز نمی تواند خرم آباد را در میان 20 شهر آلوده جهان قرار دهد. با این تفاسیر متهم ردیف اول بحث ریزگردهای با قطر کمتر از 2.5 میکرون است که بر اساس تحقیقات این ذرات به شدت می توانند بر سلامت عمومی مردم تاثیر منفی بگذارند.

این فعال محیط زیست با یادآوری اینکه همراه با این ذرات فلزات سنگین قلیایی، خاک و موادی مثل سیلیس می تواند جابجا شود، می گوید: در هر گرم خاکی که توسط ریزگردها جابجا می شد "10 به توان 7" باکتری و "10 به توان 6" قارچ وجود دارد که می تواند اسباب بیماریهای مختلف تنفسی و قلبی و عروقی باشد.

تیزهوش ادامه می دهد:  گزارشهایی که سازمان جهانی بهداشت منتشر کرده نشان می دهد سالانه 500 هزار نفر در دنیا در مواجهه با همین ذرات کمتر از 2.5 میکرون دچار مرگ زودرس می شوند. این در حالیست که همین ذرات می توانند تا 12 برابر بیماریهای آسم و آلرژی را تشدید کنند.

وی یادآور می شود: تحقیقات صورت گفته در شهرهای غربی کشور نیز نشان می دهد که این ذرات تا شش برابر بر روی کودکان و تا هفت برابر بر روی افراد بالای 60 سال اثر منفی دارند و بیماری آسم و قلبی و عروقی را تشدید می کنند.

از کانونهای تولید گرد و غبار در داخل کشورمان غافل شده ایم

تیزهوش با یادآوری اینکه متاسفانه ما در سالهای گذشته با پسوند "عربی" که به این ریزگردها داده ایم از کانونهای تولید گرد و غبار در داخل کشورمان غافل شده ایم، می گوید: این در حالیست که تحقیقات نشان می دهد حجم اصلی ریزگردها منشا تالابی دارد و سازمان حفاظت محیط زیست طی 10 سال گذشته نه تنها در کنترل کانونهای گرد و غبار موفق عمل نکرده بلکه نظاره گر افزایش این کانونها بوده است.

وی معتقد است که اگر اقدام اصولی در این زمینه صورت می گرفت ما امروز شاهد این موضوع نبودیم که بودجه مهار بحران گرد و غبار در کشور به صفر نزدیک شود و به نظر می رسد بی توجهی به سلامت عمومی مردم، تحمیل هزینه های اقتصادی و اجتماعی به مردم، محیط زیست و اقتصاد کشورمان است.

این کارشناس ارشد آلودگی های محیط زیست تصریح می کند: در حقیقت آنچه طی یک دهه گذشته به دلیل آثار منفی گرد و غبار بر حوزه های مختلف مثل کشاورزی، شیلات و زنبورداری گذشته نشان می دهد که سازمانهای مرتبط در زمینه مهار و کنترل مشکل ناتوان بودند و در این امر موفقیت جدی نداشته اند.

تیزهوش معتقد است به دور از اینکه چقدر می توان گزارش اخیر سازمان بهداشت جهانی را تایید کرد، همواره این سازمان سعی می کند با یک نگاه هشدار دهنده به کشورهایی که در معرض چالشهای زیست محیطی قرار دهند موارد لازم را اعلام کند و ما امروز وظیفه داریم این هشدار را جدی بگیریم.

وی یا یادآوری اینکه سالانه در کشورمان 19 هزار نفر بر اثر آسیبهای ناشی از ریزگردها به بیمارستان مراجعه می کنند و این موارد مربوط به بیماریهای تنفسی و قلبی و عروقی است، می گوید: خرم آباد در سالهای 88 تا 90 شاهد روزهای آلوده زیادی بوده به طوریکه آمارها حکایت از آلوده بودن یک سوم روزهای سال دارد و در بسیاری از مواقع شدت آلودگی به 20 برابر حد مجاز هم می رسیده است و نمی توانیم از کنار این موضوع و خسارات جبران ناپذیر آن به راحتی عبور کنیم.

به هر روی ما در این گزارش قصد تایید یا تکذیب گزارش سازمان جهانی بهداشت در زمینه قرار دادن خرم آباد در فهرست 20 شهر آلوده جهان را نداریم چرا که این موضوع نیازمند اظهار نظر مسئولان امر در سازمان محیط زیست و متخصصان کشور است، با این حال به نظر می رسد شدت پدیده گرد و غبار در استانهای غربی و جنوبی کشور طی یک دهه گذشته اثرات منفی جبران ناپذیری را بر روی سلامت مردم به جای گذاشته که باید در این زمینه چاره اندیشی جدی شود.