این حیوان نادر دارای 6 زیرگونه بوده که یک زیرگونه آن کاملا از بین رفته، دو زیرگونه آن در معرض خطر جدی قرار دارد.

گورخر ایرانی از الاغ کمی بزرگتر است و شباهت بیشتری به اسب دارد اما نسبت به اسب پاهای کوتاه‌تری دارد و رنگ آن در فصول مختلف تغییر می‌کند به نحوی که در تابستان رنگی قهوه‌ای مایل به سرخ و در زمستان قهوه‌ای مایل به زرد دارد و بر پشت آن، نواری سیاه که با رنگ سفید احاطه شده، مشاهده می‌شود.

شکار بی‌رویه بلای جان گور ایرانی

در حدود 50 سال گذشته، دو سوم از وسعت ایران جزء زیستگاه گورخر ایرانی بود و گله‌های بزرگ گور در بسیاری از مناطق کشور مشاهده می‌شدند اما شکار بی‌رویه و تخریب زیستگاه، بلای جان این گونه شد و وسعت زیستگاه این جانور را به شدت محدود کرد.

منطقه بهرام گور، منطقه حفاظت شده توران، منطقه مرزی سرخس و بخش‌هایی از استان یزد اکنون تنها زیستگاه‌های گورخر ایرانی به شمار می‌روند.

از آنجا که یزد می‌توانست یکی از مناطق امن برای پرورش و تکثیر گورخر ایرانی باشد، اداره کل محیط زیست استان یزد حدود 17 سال پیش زیستگاهی انحصاری برای گورخر ایرانی در نظر گرفت و تصمیم به تکثیر این گونه نادر کرد.

به همین منظور، محدوده‌ای به وسعت 133 هکتار در دامنه‌های غربی ارتفاعات روستای گردکوه و در منطقه حفاظت شده کالمند بهادران انتخاب و حصارکشی شد و تلاش برای احیای این گونه نادر از همان زمان آغاز شد.

گوراب از سال 76 به محل تکثیر و پرورش گورخر ایرانی تبدیل شد

یک ساختمان دیده‌بانی، استخر ذخیره آب و غذای در دسترس در این منطقه محصور شده فراهم شد و پس از آن زنده‌گیری، انتقال و رهاسازی گورخر در این منطقه آغاز شد.

این منطقه که گوراب نام دارد، هم‌اکنون توانسته به عنوان یکی از بزرگترین سایت‌های تکثیر در اسارت گورخر ایرانی در کشور مطرح شود و حتی گله‌هایی نیز به سایر مناطق حفاظت شده کشور منتقل کرده است.

معاون محیط طبیعی اداره کل محیط زیست استان یزد در این زمینه اظهار داشت: در ابتدای کار پرورش و تکثیر گورخر ایرانی در منطقه گوراب، سه راس گورخر از منطقه توران زنده‌گیری شد و پس از انتقال دو راس گورخر نر و یک راس گورخر ماده به این منطقه، گوراب توانست در سال 76 به عنوان یک سایت تکثیر و پرورش رسمیت پیدا کند.

حسن اکبری ادامه داد: در دی ماه سال 77، یک راس گورخر ماده از توران زنده‌گیری و به گوراب منتقل شد و به این ترتیب جمعیت گورهای ساکن در گوراب به چهار راس رسید.

جمعیت 4 راس گورخر ایراین در یک دوره 11 ساله به 32 راس رسید

وی خاطرنشان کرد: امنیت منطقه همچنین دسترسی آسان به غذا و آب برای این گونه نادر سبب شد تا گورخر ایرانی خیلی زود به افزایش جمعیت برسند به نحوی که در یک دوره 11 ساله و پس از آمارگیری در سال 86، گورهای ایرانی گوراب به 32 راس رسیدند.

اکبری عنوان کرد: در سال‌های بعد یک جمعیت شش راسی به استان کرمان و یک جمعیت 12 راسی به تنگ حنا در شهرستان مهریز منتقل شد.

گوراب مرکز تامین مولد گورخر ایرانی

وی خاطرنشان کرد: گوراب هم‌اکنون به عنوان مرکز تامین مولد برای سایت‌های تنگ حنا در کالمند بهادران، پنج انگشتی در ابرکوه، دشتاب در پارک ملی خبر کرمان و خراسان جنوبی به شمار می‌رود.

گرچه گورخر ایرانی همچنان هم در فهرست گونه‌های نادر و در معرض خطر انقراض است اما از وضعیت گذشته خارج شده و تکثیر این گونه گرچه در اسارت انجام شده، اما نسل آن را حفظ کرده است.

اکنون کالمند بهادران به عنوان یکی از اصلی‌ترین زیستگاه‌های گورخر ایرانی شهرت یافته و محققان بسیاری سالانه برای بازدید از این سایت به استان یزد مراجعه می‌کنند.

اما کالمند بهادران که بخشی از آن گوراب، یعنی همان منطقه حفاظت و تکثیر گورخر ایرانی است، منحصر به این منطقه نشده و گونه‌های دیگری در بخش‌های مختلف این منطقه حفاظت شده زندگی می‌کنند.

کالمند بهادران از اول خردادماه سال 70 با تصویب شورای عالی حفاظت محیط زیست ه عنوان منطقه حفاظت شده معرفی و به جرگه مناطق چهارگانه سازمان حفاظت محیط زیست پیوست.

این منطقه در مجموع 229 هزار هکتار وسعت دارد و در 40 کیلومتری جنوب شرقی یزد و در حوزه استحفاظی شهرستان مهریز قرار گرفته است.

یکی از کارشناسان این منطقه حفاظت شده در گفت‌وگو با خبرنگار فارس در یزد با اشاره به ویژگی‌های اقلیمی و پوشش گیاهی این منطقه اظهار داشت: منطقه حفاظت شده کالمند بهادران در ناحیه رویشی ایران و تورانی و زیر ناحیه استپی قرار دارد به همین دلیل وجود اراضی مسطح با خاک نسبتا عمیق در مناطق دشتی موجب شده تا یک رویشگاه استپی با وضعیت مطلوب در این محدوده پدید آید.

شناسایی 115 گونه گیاهی در کالمند بهادران

محمدرضا زارع‌ عنوان کرد: در این منطقه 115 گونه گیاهی متعلق به 35 تیره و 100 جنس در قالب اشکال رویشی مختلف شامل فصلی، یک‌ساله، علفی، چندساله، بتونه‌ها و درختچه‌ها مشاهده می‌شوند.

وی از بومادران، شورمرغ، جگن، شقایق کوهی، خیارک، آنغوزه، خارشتر، بادام کوهی، انجیر کوهی، اسکنبیل و ... به عنوان مهم‌ترین گونه‌های گیاهی این منطقه یاد کرد.

زارع در مورد گونه‌های جانوری این منطقه نیز اظهار داشت: به جز گورخر ایرانی که شهرت اصلی این منطقه را سبب شده است، گونه‌هایی نظیر آهو، جبیر، کل و بز، قوچ و میش، پلنگ، یوزپلنگ، کاراکال، روباه معمولی، روباه شنی، شغال، گرگ، کفتار، تشی، خرگوش و ... نیز در این منطقه مشاهده می‌شوند.

شناسایی 50 گونه پرنده و 13 گونه خزنده در منطقه حفاظت شده کالمند بهادران

وی همچنین از شناسایی بیش از 50 گونه پرنده در این منطقه حفاظت شده خبر داد و یادآور شد: شاهین، زاغ نوک سرخ، غراب، کبک، تیهو، زاغ بور، چکاوک هدهدی، چکاوک کاکلی، جغد کوچک، هوبره، عقاب طلایی، چک‌چک و ... از گونه‌های شناسایی این منطقه به شمار می‌روند.

زارع همچنین از تنوع خزندگان و دوزیستان در این منطقه خبر داد و بیان کرد: 13 گونه دو زیست و خزنده نیز در این منطقه شناسایی شده که بخشی از آن انواع مارهای سمی و غیرسمی نظیر افعی جعفری، مار شاخدار و ... هستند.

گرچه وجود معادنی نظیر سرب مهدی آباد و دیگر تعارضات در این منطقه، کالمند بهادران را به یکی از پرتعارض‌ترین مناطق تحت مدیریت سازمان محیط زیست تبدیل کرده است اما به نظر می‌رسد رفع برخی موانع و تعارض‌ها بتواند همچنان کالمند بهادران را به یکی از مناطق منحصر به فرد محیط زیست مورد توجه قرار دهد.