بازکردن مسیر خروجی آبراهه های تخت جمشید  که با رسوبات و آوار قدیمی و همچنین تلی از خاک کاوش های صدسال اخیر، پوشیده شده بود این امکان را فراهم می آورد که پس از گذشت سده ها و بلکه هزاره های متمادی، آب جمع شده حاصل از بارندگی در سطح بناهای تخت جمشید از دریچه خروجی این آبراهه ها خارج شده و سازوکار دوره هخامنشی آنها دوباره احیا شود. دومین هدف مهم کاوش آگاهی از وضعیت بخش جنوبی تخت گاه تخت جمشید و شناخت مسیر حرکت آب پس از خروج از آبراهه ها، در دوره هخامنشی بود. این موضوع با توجه به اینکه با فاصله کمی جنوب تخت گاه مجموعه برزن جنوبی قرار دارد، حائز اهمیت بود.

خروجی آبراهه های تخت جمشید در گوشه جنوب خاوری این تخت گاه قرار دارد این محل در کاوش های سال 1384 آبراهه ها شناسایی شد با این حال تا پیش از کاوش اخیر، با توجه به اینکه ضلع جنوبی تخت گاه با تلی از خاک دور ریز کاوش های پیشین این محوطه پوشیده شده بود امکان خروج آبی که هر ساله بر اثر باران های سالیانه محوطه در داخل آبراهه ها جمع می شد، وجود نداشت علاوه بر این مشخص نبود که جریان آب آبراهه ها پس از خروج از تخت گاه در دوره هخامنشی به چه صورت بوده است با توجه به این وضعیت بود که پرداخت بخشی از خاک دور ریز کاوش های گذشته در فاصله بین خروجی آبراهه های تخت جمشید تا محل اتمام خاک ها یعنی مسافتی حدود 100 متر (به سمت جنوب) مد نظر قرار گرفت.

امروزه ساختارهای متعددی از جمله یک کافی شاپ مجموعه ای از فضاهای اداری، پارکنیک و همچنین سرویس های بهداشتی در محدوده جنوبی تخت گاه و بر روی خاک کاوش های گذشته ایجاد شده است با توجه به این وضعیت کوتاه ترین مسافتی که بدون برخورد با هیچ کدام از ساختارها امکان ایجاد کارگاهی طولی به سمت جنوب و تا محدوده پایانی خاک کاوش های گذشته را به وجود می آورد مسیری بود که دریچه خروجی آبراهه ها آغاز شده و با امتداد حدود 90متر به سمت جنوب در حاشیه خاوری پارکینگ کارکنان به سطح زمین های معمول جنوب تخت گاه می رسید.

شروع عملیات کاوش

برنامه ریزی و اجرای کاوش امتداد خروجی آبراهه های تخت جمشید با پیچیدگی و دشواری های ویژه ای همراه بود. نبود هیچ گونه آگاهی از چگونگی ادامه مسیر آبراهه های زیر تخت گاه در ضلع جنوبی این مجموعه نیاز به برداشت حجم عظیمی از خاک مربوط به کاوش های گذشته خطرات احتمالی ناشی از ریزش دیواره کارگاههای کاوش برنامه ریزی و سازماندهی کاری بیش از 80 نفر کارشناس و کارگر طولانی بودن روند کار و فرسودگی تدریجی نیروها و در نهایت حساسیت های ویژه کاوش در مجموعه عظیم تخت جمشید تنها بخشی از دشواری های این عملیات را شامل می شد. با این حال این ضرورت وجود داشت که این کاوش تنها در یک فصل کاری و پیش از شروع بارندگی های سالانه به اتمام برسد چه در غیر این صورت با آغاز بارندگی سستی لایه های خاک و عمق کارگاههای کاوش، خطرات ناشی از ریزش دیواره کارگاهها را افزایش داده و موجب ناتمام ماندن عملیات می شد.

بررسی نتایج کاوش

با شروع کاوش و برداشت لایه های فوقانی آوار در محدوده اطراف محل خروجی آبراهه ها جزئیات جدیدی از دیواره تخت گاه در این بخش مشخص شد نخستین مورد مهم این بود که تراش بخشی از امتداد صخره های طبیعی کوه در پس دیوار جنوبی تخت گاه ناتمام بازمانده بود. از همین رو در ایجاد به منظور هدایت آب پس از دریچه خروجی آبراهه ها یک مسیر تراشیده شده در صخره های طبیعی که در بازمانده بود. در اینجا به منظور هدایت آب پس از دریچه خروجی آبراهه ها یک مسیر تراشیده شده در صخره های طبیعی که در حدود 9 متر به سمت جنوب امتداد یافته ایجاد شده است ظاهرا قصد بر این بوده است که صخره هایی که این مسیر در آن ایجاد شده به تدریج تراشیده و برداشت شود هر چند این عملیات با توجه به ردیفی از سوراخ های مستطیلی شکل بر افقی صخره که برای قرار دادن گوه و جدا کردن سنگ ایجاد شده ناتمام بازمانده است.

نتیجه مهم دیگر کاوش اخیر در بخش خروجی آبراهه ها نشان داد که دیواره تخت گاه در این بخش درست بر روی دریچه خروجی پایان یافته است ایجاد یک کارگاه کوچک در سمت خاوری دریچه مذکور بیانگر این بود که بلوک سنگی قرار گرفته و در بالای دریچه خروجی آبراهه ها آخرین بلوک دیواره جنوبی تخت گاه (از سمت خاوری) به شمار می رود و پس از سنگ مذکور صخره های طبیعی کوه قرار دارد به نظر می رسد در دوره هخامنشی امتداد دیوار خشتی باروی جنوبی پس از این قسمت بر سطح صخره های طبیعی کوه قرار داشته است.

کشف سازه های جدید

به جز آثار شناسایی شده در محدوده خروجی آبراهه ها سازه های دیگری نیز در داخل کارگاه کاوش شناسایی شد. مهم ترین اینها شامل بخش هایی از چند آبراه بود. آنچه در حال حاضر و با بررسی این سازه ها در ارتباط با وضعیت جنوب خاوری تخت گاه تخت جمشید می توان عنوان کرد، ساختارهای ساده به منظور هدایت و ساماندهی آب های خارج شده از آبراهه های زیر تخت گاه و همچنین سیلابهای دره واقع در جنوب این مجموعه است همانطور که بیان شد امتداد به یک باره قطع شده آبراهه های شناسایی شده شاید نشانگر آن باشد که بخشی از فضای جنوب خاوری تخت گاه محل یک آب گیر فصلی بوده است. ممکن است تمامی آبهای کنترل شده در ناحیه جنوب خاوری تخت گاه در نهایت به داخل مجموعه بناهای برزن جنوبی راه پیدا می کرده است.