عبدالله بن عبدالعزیز، پادشاه عربستان سعودی که همین تابستان ۹۰ ساله می‌شود، بی‌سر و صدا پسران خود را در پست‌های کلیدی و حساس گمارده است. قدرت فزاینده پسران ملک عبدالله در وزارت خارجه، گارد ملی و فرمانداری دو شهر مهم، آنان را برای ایفای نقش درازمدت در انتقال قدرت به نسل بعدیِ خاندان سلطنتی آماده کرده است.

پادشاه مانند تمامی اسلاف‌اش به دنبال آن است که فرزندان خود را در پست‌های حساس بنشاند؛ البته این روش کار تمام سیستم‌های سلطنتی است. موج ناآرامی‌های موسوم به بهار عربی با تکان دادن جهان عرب از اوایل سال ۲۰۱۱، ملک عبدالله را ترغیب کرد تا فرزندان خود را برای مقابله با تنش‌های کم‌نظیر سه سال گذشته، به میدان آورد.

عبدالعزیز بن عبدالله، فرزند ۵۱ ساله پادشاه سعودی هم‌اکنون معاون وزیر امور خارجه عربستان است. وی پس از دوره‌ای طولانی که در گارد ملی سعودی و با عنوان مشاور شاه گذراند، از جولای ۲۰۱۱ به وزارت خارجه فرستاده شد. شاهزاده عبدالعزیز که دانش آموخته انگلستان است، جانشین علی البدل شاهزاده سعود الفیصل (فرزند ملک فیصل) وزیر امور خارجه است. سعود الفیصل مدت زیادی است که سلامت و اوضاع جسمی مناسبی ندارد اما بر سر کار مانده تا با تخصص و تجربه سالیان دراز خود در این زمینه، به نظام سلطنتی کمک کند. احتمالاً عبدالعزیز پس از سعود الفیصل بر این مقام تکیه خواهد زد.

سال گذشته ملک عبدالله با تاسیس وزارت گارد ملی، نیروهای ویژه امنیتی سعودی را به درجه وزارتی ارتقا داد و با این کار، پسر دوم خود متعب بن عبدالله، ۶۲ ساله را به عنوان نخستین وزیر گارد ملی انتخاب نمود و وی را وارد کابینه کرد. متعب که اغلب به عنوان سخنگوی پدرش در امور منطقه‌ای و امنیتی ظاهر می‌شود، در حال تبدیل شدن به چهره‌ای مطرح و مهم در قلمرو سلطنتی است. گارد ملی عربستان سعودی موسوم به "الحرس الوطنی" از سال ۱۹۶۲ تا ۲۰۱۰ تحت فرماندهی ملک عبدالله بود. در این نیم قرن، عبدالله با دست و دلبازی برای خرید بهترین سلاح‌ها و تجهیزات، آن را به بهترین نیروی نظامی کشور (حتی بزرگتر و برتر از ارتش کلاسیک عربستان) تبدیل کرد. حرص الوطنی با بیش از یکصد هزار نیرو و تجهیزاتی چون خودروهای زرهی و هلی‌کوپترها، از سال ۱۹۷۵ تحت نظر مستشاران آمریکایی بود.

حرس الوطنی تحت عنوان محافظ نظام و خانواده سلطنتی کار می‌کند. این نیرو حفاظت از شهر ریاض به عنوان پایتخت سیاسی و دو شهر مقدس مکه و مدینه را بر عهده داشته و نفوذ بالایی در استان‌های نفت‌ خیز شرقی دارد که در آن‌جا جمعیت شیعیان زیادتر است. حرس الوطنی که در زبان انگلیسی با مخفف SANG شناخته می‌شود، در سال ۲۰۱۱ برای سرکوب جنبش اصلاحی بحرین به این کشور اعزام شد. جنبش مذکور خواهان حقوق بیشتری برای شیعیان در نظام پادشاهی سنی‌ مذهب حاکم بر منامه بود. با ارتقای سطح حرس الوطنی به وزارتخانه، ملک عبدالله دست پسر خود را در پروسه تصمیم گیری سلطنت سعودی در امور امنیتی داخلی و خارجی بازتر کرد.

متعب همچنین نقشی اساسی در مانور نظامی بهار امسال با رمز "شمشیر عبدالله" داشت. در جریان این تمرین نظامی، سعودی‌ها موشک‌های بالستیک برد متوسط CSS2 چینی خود را برای نخستین بار در انظار عمومی به نمایش گذاشتند تا قدرت بازدارنده نظامی پادشاهی خود را به رخ دیگران بکشند. تغییرات عمده‌ای که از زمان این مانور در میان فرماندهان ارتش کلاسیک سعودی رخ داد، نشانه‌ای دیگر از ارتقای قدرت شاهزاده متعب در زنجیره فرماندهی نظامی است.

در همین ماه مه [سال ۲۰۱۴]، پادشاه سعودی فرزند دیگر خود ترکی بن عبدالله، ۴۳ ساله را به سمت فرمانداری ریاض منصوب کرد. ترکی در یک سال اخیر معاون فرماندار پایتخت عربستان بود. ریاض بالاترین سرعت رشد در کشور را دارد. ترکی، خلبان پیشین نیروی هوایی سعودی است که در پایگاه هوایی لاک‌لند تگزاس و کالج فرماندهی مشترک انگلستان دوره دیده و درجه کارشناسی ارشد خود را در علوم نظامی از دانشگاه ولز اخذ نموده است.

ترکی در کنار فرمانداری ریاض، در کابینه نیز حضور دارد. وی وعده داده تا طرح بلند پروازانه متروی شهر را سریعاً به انجام رساند. در برابر یک خط مترو که در ۱۵ سال اخیر کشیده شده، ترکی قول بهره‌برداری از شش خط دیگر را تنها در عرض چهار سال داده است. این قول، از نوع طرح‌های سازندگی جاه طلبانه ولیعهد سلمان است که در طی ۵۰ سال فرمانداری ریاض (قبل از این‌که به جایگاه دوم در سیستم سلطنتی سعود کند) در دست داشت.

ریاض به عنوان محل اصلی اقامت اکثر اعضای خاندان سلطنتی، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. زمانی که شاهزاده سلمان فرماندار بود، نقش ضامن اجرایی غیر رسمی خانواده سلطنتی را برای کنترل شاهزاده‌ها و شاهدخت‌های دردسر ساز بازی می‌کرد. وی آنان را بدون اینکه شرمساری عمومی به بار آورند، کنترل کرده و به مسیر رسمی باز می‌گرداند. به نظر می‌رسد که نقش پلیس مخفیِ درون‌گروهی در خاندان سلطنتی را زین پس پرنس ترکی بازی کند.

مشعل [بن عبدالله]، برادر شاهزاده ترکی، فرماندار دومین استان مهم عربستان یعنی مکه است. مکه محل زیارت حاجیان و مقدس‌ترین شهر مسلمانان به شمار می‌رود. لقب دوم پادشاه، "خادم حرمین شریفین" بوده و فرمانداری مکه و مدینه در حفظ مشروعیت خاندان سعودی بسیار موثر و مهم است. مشعل که پیش‌تر فرماندار نجران در مرز عربستان با یمن بود، از دسامبر سال ۲۰۱۳ به مقام جدید منصوب شد.

خالد بن عبدالله، پسر ارشد پادشاه که ۶۴ سال سن دارد، در دو دهه گذشته از انظار عموم دور بوده است. بلافاصله پس از وقایع مربوط به تصرف مسجد الحرام توسط گروه‌های فناتیک تندرو در سال ۱۹۷۹، خالد به معاونت فرماندهی غربی حرس الوطنی رسید. تصرف مسجد الحرام و باز پس گیری آن بزرگ‌ترین رویداد تاریخ پادشاهی و خانواده سلطنتی سعودی محسوب می‌شود. خالد در سال ۱۹۹۲ از خدمت در نیروی حرس الوطنی بازنشسته شد اما هنوز پشت صحنه فردی اثر گذار است.

تمامی انتصاب‌های جدید ملک عبدالله با نیم نگاهی به مساله وراثت سلطنت صورت می‌گیرد. شاه و ولیعهدش هر دو سالخورده و بیمارند. شاهزاده مقرن بن عبدالعزیز هم‌اکنون سومین نفر در صف سلطنت است و به جانشینی ولیعهد منصوب شده است. مقرن آخرین فرزند زنده عبدالعزیز ابن سعود، بنیان‌گذار سلطنت آل سعود به شمار می‌رود که قادر به کنترل این پادشاهی است. وقتی مقرن هم شاه شود، خاندان سلطنتی با یک تنش و رویارویی بی‌مانند مواجه می‌شود: "چگونه پادشاه بعدی از میان نسل جدید شاهزادگان سعودی انتخاب شود؟"

فرزندان ملک عبدالله اکنون برای ایفای نقش کلیدی در چنان پروسه‌ای آماده شده‌اند. متعب یکی از هماوردهای کلیدی و مهم این منازعه است. سیاست در خانواده سلطنتی سعودی نه تنها شفاف نیست، بلکه بسیار متغیر بوده و با دگرگونی شرایط سلامت پیران خاندان و رقابت شاهزادگان پرشمار، جابجا می‌شود. در داخل خاندان، پسران عبدالله بازیگران اصلی در معادلات مبهم آینده نظام سلطنتی هستند.