به گزارش مجله شبانه باشگاه خبرنگاران،  می‌دانیم که حرف زدن درباره اینکه سرانه مطالعه در کشور ما پایین است و مردم تمایل چندانی به مطالعه ندارند، خیلی تکراری است، پس این بار به جای حرف زدن در این باره می‌خواهیم شما را با حقی آشنا کنیم که باید در اختیارتان قرار گیرد تا کتاب‌خوان شوید. با یک نوشته درباره نگاه قانون به کتاب‌خانه‌های عمومی مهمان ما باشید.

 نه اینکه بحث جدیدی باشد! از دهه 40 درباره ایجاد کتابخانه‌های عمومی و ایجاد آنها و باید و نبایدهایی که قانون برای دولت معین کرده است قانون داریم اما جدیدترین آن به سال 1381 باز می‌گردد، قانونی 15 ماده‌ای که آمد و خطی روی قانون قبلی کشید.
 
همه داشته‌های یک کتابخانه

در قدم اول بدانید که این قانون حاکم بر تمام کتابخانه‌های عمومی است که در کشور وجود دارند و برای این که کتابخانه‌ها براساس قانون اداره شوند باید هيأت امنايی داشته باشد، هیاتی که  افراد زیر عضوش هستند:

وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي به عنوان رئيس هيأت امنا؛ رئيس شوراي عالي استان‌ها؛ معاون ذي‌ربط از سازمان مديريت و برنامه‌ريزي كشور؛ يك عضو از كميسيون فرهنگي به پيشنهاد آن كميسيون و تصويب مجلس شوراي اسلامي به عنوان ناظر و البته رئيس كتابخانه ملي ايران.
البته در این گروه باید پنج نفر از صاحبنظران و شخصيت‌هاي علمي فرهنگي كشور كه حداقل دو نفر آنان را بانوان تشكيل دهند به پيشنهاد وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي و با حكم رئيس جمهور براي مدت چهارسال انتخاب شوند كه يك نفر از آنان به انتخاب وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي به‌عنوان دبيركل هيأت امنا مسؤليت اداره امور دبيرخانه را به عهده خواهد داشت.
 
 وظایف این هیات

این همه افراد منصب دار کنار هم در هیات امنا الکی جمع نشده‌اند، حضور این افراد در قدم نخست نشان می‌دهد که موضوع کتابخانه برای متولیان و قانون‌گذاران کشور ما از اهمیت زیادی برخورد است و در قانون نحوه اداره و تاسیس کتابخانه‌ها 8 وظیفه این افراد مشخص شده است.

نخستین وظیفه این افراد  برنامه‌ريزي برای تأسيس، ساخت، تجهيز و توسعه و نظارت بر فعاليت كتابخانه‌هاي عمومي كشوراست. در قدم بعد آنها باید دستورالعمل‌هاي لازم براي حمايت و نظارت بر ارائه خدمات كتابخانه‌هاي عمومي بخش خصوصي را تدوین کنند و گزارش‌هایی که درباره وضعيت كتابخانه‌هاي عمومي كشور به آنها می‌رسد را بررسی کنند و درباره آنها تصميم بگیرند.

 رسیدگی به مسایل مالی و تیم اداری کتابخانه‌ها، تجهیز این مراکز و تشكيل انجمن‌هاي كتابخانه‌هاي عمومي استان، شهرستان، بخش، شهر و روستا و هدايت فعاليت‌هاي آنها نیز از مسئولیت این افراد است. تعيين معيارها و سرانه‌هاي مربوط به امور مختلف كتابخانه‌هاي عمومي و بررسي و توصيف شرح وظايف، تشكيلات، ساختار، نحوه تأمين نيروي انساني و ... نیز در این بخش قرار دارد. دو وظیفه آخر آنها برنامه‌ريزي براي استفاده از امكانات كتابخانه‌ها در زمينه فعاليت‌هاي فرهنگي و هنري و برنامه‌ريزي براي استفاده نابينايان از امكانات كتابخانه‌هاي عمومي است.
در این باره این نکته را به خاطر داشته باشید که اگر منطقه شما فاقد کتابخانه عمومی است یا دراین کتابخانه‌های امکاناتی برای نابینایان فراهم نشده، حق اعتراض محفوظ است.
 
 پول کتابخانه از کجا می‌آید؟

تهیه فضای مناسب، امکانات، نیروی انسانی و از همه مهمتر کتاب، نیاز به منابع مالی دارد، منابعی که در ماده 5 مورد توجه قرار گرفته است. به این ترتیب منابع مالي براي اداره امور دبيرخانه هيأت امنا انجمن‌ها و كتابخانه‌هاي عمومي به شرح زير تهیه می‌شود:

1) كمك‌هاي دولت در بودجه ساليانه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي؛
2) کمک شهردار‌ها.
3) هدايا و كمك‌هاي مردمي سازمان‌ها، مؤسسات و نهادهاي عمومي غيردولتي و بخش خصوصي و مجامع بين‌المللي.
4) موقوفات.
5) درآمدهاي اختصاصي انجمن‌ها و كتابخانه‌هاي عمومي از محل انجام فعاليت‌هاي فرهنگي آموزشي مرتبط و دريافت حق عضويت.

در این باره بد نیست دو نکته را نیز بدانید اول اینکه دولت مي‌تواند اعتبارات تخصيصي خود را براي رسیدن به حداقل سرانه‌ها و معيارهاي قابل قبول در بودجه‌ای که هر سال در اختیار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي قرار می‌دهد، پيش‌بيني کند. و دوم اینکه برابر ماده 6 شهرداري‌ها مكلف شده‌اند هر سال حداقل نيم درصد از درآمدهاي خود را برای اداره امور كتابخانه‌ها در اختيار انجمن‌هاي كتابخانه‌هاي عمومي شهر خود قرار دهند.
 
 یک سری فعالیت های قانونی

البته کمی دقت کنید متوجه می‌شوید که موضوع به همین راحتی هم نیست و به دلیل نبود بودجه مناسب و احتمالا محقق نشدن بودجه‌های سنواتی ما از نظر سرانه کتابخانه‌ها هم در مضیقه هستیم به طور حتم به همین دلیل است که قانون‌گذار در ماده 9 این قانون وظایفی را برای تامین بودجه بر عهده انجمن كتابخانه‌هاي عمومي شهرستان گذاشته است.

به این ترتیب اعضای این انجمن وظیفه دارند برنامه و بودجه سالانه و عمراني كتابخانه‌هاي تحت پوشش را بررسی و تدوین کنند. ضمن آنکه آنان باید با همكاري وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي و ساير دستگاه‌هاي دولتي به ساخت، تجهيز، تكميل و بازسازي كتابخانه‌ها  اقدام کنند. تشويق مردم به اهداي زمين، كتاب و ساير كمك‌هاي نقدي و غيرنقدي نیز از وظایف این گروه است.

ضمن آنکه آنها باید حسابی مخصوص در يكي از بانك‌هاي دولتي براي نگهداري وجوه حاصل شده از محل كمك‌ها و درآمدها داشته باشند.این را نیز بدانید که كتابخانه‌هاي عمومي به‌عنوان نهادی عمومي و غيردولتي از استقلال مالي برخوردار است و هيأت امناي انجمن‌ها و دبيرخانه‌هاي آنها از اركان آن محسوب مي‌شوند.
 
 با زهم پای شهرداری در میان است

همانطور که در بالا گفتیم برابر این قانون شهرداری موظف است نیم درصد از درآمد خود را برای ساخت، توسعه و تجهیز کتابخانه‌های عمومی هزینه کند. این قانون در ماده 12وظیفه دیگری را نیز بردوش شهرداري‌ها گذاشته است و براساس آن شهرداری‌ها مي‌توانند مقدار مناسب از اراضي متعلق به خود را براي ساختمان كتابخانه‌هاي عمومي براساس طرح‌هاي توسعه شهري به صورت بلاعوض در اختيار انجمن كتابخانه‌ها قرار دهند. مؤسسه‌ها و شركت‌هاي دولتي يا وابسته به دولت نيز مجازند زمين و ساختمان‌های مورد نياز را براي ساختن كتابخانه عمومي به صورت بلاعوض واگذار کنند.

البته در ماده 17 آیین نامه اجرایی این قانون شهرداري‌ها مكلف شده‌اند حداكثر تا پايان وقت اداري روز پانزدهم هر ماه، نيم درصد از كل درآمد ماه قبل خود را به صورت علي‌الحساب به حسابي كه انجمن كتابخانه‌هاي عمومي شهر معرفي كرده است، واريز کنند و نسخه‌اي از رسيد بانكي، همراه نسخه‌اي از آمار درآمدهاي وصولي تهيه شده براساس صورت جامع درآمد و هزينه شهرداري كه در مقاطع شش ماهه به تأييد شواي اسلامي شهر مي‌رسد، به انجمن تحويل دهند.

در این میان وزارت مسكن و شهرسازي مكلف شده است فضاهاي مورد نياز كتابخانه‌هاي عمومي را كه براساس استانداردهای تعیین شده در طرح‌هاي توسعه منظور و مشاوران طرف قرارداد خود را ملزم به رعايت آنها کند.
 
 شکایت از این کمبود

به این ترتیب اگر همه شرایط بالا محقق شود دیگر مشکلی به نام سرانه کتابخانه در کشور نخواهیم داشت و با وجود کتابخانه‌های زیاد مردم نیز تمایل بیشتری در مطالعه خواهند داشت و به این ترتیب سرانه مطالعه نیز افزایش می‌یابد. طبق روال هر دفعه حالا باید بدانید اگر کتابخانه ندارید و احساس می‌کنید باید در محل شما کتابخانه‌ای ساخته شود باید به کجا مراجعه کنید. اولین مرکز، تماس با نهاد کتابخانه‌های عمومی است.

دومین جایی که می‌توانید از این کمبود غیرقانونی شکایت کنید وزارت ارشاد است و در نهایت هم شهرداری‌ها که تاسیس کتابخانه‌های عمومی در راستای افزایش این سرانه و از سوی شورای شهرها برگردانشان انداخته شده است. در این میان یک نکته بیش از بقیه موارد حایز اهمیت است و اینکه در تهران کمبود کتابخانه بیش از سایر شهرهای کشور است و متاسفانه فضایی که برای سرانه کتابخانه در تهران داریم از متوسط کشور پایین‌تر است، به عبارتی این قانون در شهر تهران کمتر از سایر شهرهای کشور مورد احترام قرار می‌گیرد.