آنچه در عراق رخ داده یک رویداد چندوجهی است و بازیگران متعددی در آن دخیل هستند و صرفا یک شورش کور نظامی و بی هدف نیست که سرکوب آنها خیلی زود پایان یابد . شورشیان پشتوانه سیاسی، ایدئولوژیک و مالی قوی دارند و پدیده داعش تازه ترین ورژن از القاعده است. مسیر آینده داعش به نظر می رسد به سمت خلیج فارس و از طریق کویت خواهد بود و در نهایت داعش از بین خواهد رفت. بنابراین قبل از پاسخ به این سوال باید علل و عوامل پیشروی سریع داعش در مناطق سنی نشین عراق را برشمرد و سپس به چگونگی مقابله با عناصر تروریستی داعش پرداخت.
بدون تردید هر علتی معلولی دارد. هیچ رویداد مهم و غافلگیر کننده ای رخ نمیدهد مگر این که عواملی در پس آن قرار داشته باشد بنابراین مسئله اشغال موصل و نینوا از سوی تروریست های داعش و حتی مناطق اطراف آن اتفاقی ساده و بدون برنامه ریزی قبلی نیست. اشغال آن با برنامه و بنا بر دلایلی صورت گرفته است.
در ذیل به طور خلاصه مهم ترین عوامل و اسباب اشغال سریع و راحت موصل و دیگر مناطق عراق از سوی تروریست ها می آید:
- اوضاع ناآرام و بحران موجود در سوریه
شاید کمتر کسی به این موضوع توجه کند ولی حقیقت این است که سوریه کشور همسایه عراق است و تاثیر پذیری و تاثیر گذاری منفی و مثبت کشورهای همسایه روی یکدیگر امری طبیعی و غیر قابل انکار است به خصوص اگر این دو کشور از محورهای مشترکی مانند زبان ، تاریخ و فرهنگ بهره ببرند.
بحران داخلی در سوریه که بیش از سه سال است ادامه دارد پیامدهای منفی بر عراق نیز داشته است. زمانی که یک کشور درگیر بحران داخلی می شود کشور همسایه برای در امان ماندن از این بحران دست به اقداماتی می زند مثلا مرزهای مشترک را می بندد و اجازه نمی دهد که تحرکات غیرقانونی مرزی رخ بدهد ولی دولت عراق که خود دولتی تازه است از خلا امنیتی و معضلات شدید داخلی رنج می برد و نتوانست آن گونه که باید و شاید تدابیر امنیتی را در مرزهای خود اتخاذ کند و به همین علت تروریست ها توانستند آزادانه از خاک سوریه وارد عراق شوند و هرگونه که دلش ان می خواهند در این کشور جولان دهند و بعضا از مناطق بیابانی عراق برای پناهگاه و استراحتگاه موقت خود و حتی آموزش نیرو و اعزام به سوریه استفاده می کردند.
2. خیانت مقامات امنیتی مسئول در استان های سنی نشین از جمله در موصل و نینوا و الانبار و غیره.
نگاهی گذرا به تحولات اوضاع در عراق به خصوص همزمان با حمله تروریست ها و شواهد موجود حاکی از آن است که بسیاری از نیروهای مزدور و خود فروخته عراقی بدون هیچ مقاومتی خاک این کشور را تقدیم تروریست های وارداتی کردند و باعث شدند مناطقی در شرق و شمال عراق یکی پس از دیگری بدون هیچ مقاومتی در سیطره تروریست ها قرار گیرد.
3. نبود ارتشی مخلص و یکدست
عراق به خصوص بعد از اشغال آن از سوی آمریکا از داشتن ارتش منسجم ،قوی و متحد محروم مانده است. ارتش عراق در زمان جذب و استخدام در گزینش نیروها هیچ حساسیتی از خود نشان نداد و بسیاری از افرادی که عضو ارتش شدند یا از روی بیکاری و یا این که تحمیلی و برای روز مبادا بود. در واقع بدنه ارتش از وجود نیروهای مخلص و وطن دوستی که حاضرند جانشان را برای کشور و میهن شان بدهند خالی است و یا حداقل بسیار کم است.
4. حمایت منطقه کردستان عراق از تروریست ها
سقوط شهر موصل برای نخستین باز از سوی رسانه های وابسته به منطقه کردستان عراق منتشر شد. بسیاری از شواهد و اسناد نشان می دهد حمله عناصر داعش به برخی از مناطق عراق و اشغال آن با اطلاع قبلی و هماهنگی مقامات مسئول محلی در منطقه کردستان عراق صورت گرفته است. کردها این فرصت را برای خود به منظور برخی از مناطق درگیر و مورد مناقشه با دولت مرکزی عراق از جمله کرکوک غنیمت طلایی قلمداد کردند و با حمایت از عناصر تروریستی توانستند بعد از عقب نشینی نیروهای دولتی بدون هیچ زحمتی این مناطق نفت خیز را تحت کنترل خود درآورند. منطقه کردستان عراق به اتیل
النجیفی استاندار فراری نینوا پناه داد و با این کار حمایت از تروریست ها و تحولات کنونی در عراق را مسجل کرد.
5. خلا موجود در عراق
حمله تروریست های داعش به برخی از مناطق عراق در حالی صورت گرفت که این کشور از کشمکش سیاسی داخلی به شدت رنج می برد. احزاب و گروه های سیاسی سرگرم اختلاف و تنش بر سر تعیین نخست وزیر جدید و سهم خواهی طایفه ای بودند که ناگهان با اشغال برخی از خاک کشور خود از سوی تروریست ها مواجه شدند.
6. اختلافات داخلی میان گروه ها
در حالی که گروه های تروریستی داعشی توانسته بودند کردها ، برخی از گروه های سنی و مزدوران باقیمانده بعث را متحد و با خود همراه کنند گروه های سیاسی و احزاب مختلف شیعی در حال افزایش شکاف ها ، اختلاف ها و اتهام زنی ها علیه یکدیگر بودند. تروریست ها از این اختلاف میان گروه های شیعی نهایت استفاده را بردند و توانستند با چراغ سبز دیگر گروه های عراقی دست به اقدام وحشیانه بزنند.
7. توطئه های منطقه ای و بین المللی
یکی دیگر از عوامل سقوط موصل توطئه های کشورهای منطقه ای مخالف دولت مالکی است. بسیاری از کشورهای منطقه ای از جمله عربستان ، ترکیه و قطر در تلاش برای سرنگونی حکومت مالکی دست به توطئه شومی علیه وی زدند. در عراق تنها جایی که زمینه لازم را برای چنین حملاتی داشت موصل بود. داعش پدیده شومی است که بار سیاسی آن روی دوش آمریکا ، بار مالی آن بر دوش عربستان و قطر و بار تسلیحاتی آن بر روی ترکیه و اردن است.
حال در چنین شرایطی بار دیگر این سوال مطرح می شود که آیا تروریست ها داعش در موصل می مانند و می توانند اهداف شوم خود و حامیان منطقه ای و فرا منطقه ای خود از جمله صهیونیست ها را محقق کنند.؟ پاسخ « نه » بزرگ است. و برای روشن شدن موضع ذکر چند نکته درباره چگونگی مقابله با تروریست ها در عراق ضروری به نظر می رسد:
1- داعش مقطعی و ابزاری جدید در دست آمریکا برای باج گیری از دولت عراق است.
حقیقت مطلب این است که آمریکا از داعش برای رسیدن به اهداف خود استفاده می کند و زمانی که تاریخ مصرف آن تمام شود داعش بار دیگر یک گروه مطرود شده است که فعالیت های خود را باید به طور سری و زیرزمینی انجام دهد. آمریکایی ها حرکت داعش را به عنوان فرصتی برای رسیدن به اهداف خود تلقی می کنند و این مسایل نشان می دهد فاصله ای میان تروریزم و سیاست های آمریکا وجود ندارد و هر دو با هدف تغییر در عراق وارد عمل شدند.
2- کنترل مرزها
عراق باید برای مقابله بهتر و سریع تر با تروریست ها تدابیر و استحکامات نظامی در مناطق مرزی به خصوص در مرز با سوریه را تقویت کند. امروز مرزهای سوریه با عراق باز است و هیچ گروهی بر آن ها نظارت نمی کند. بسیاری از گروه های تروریستی از سوریه وارد عراق می شوند و در آن جولان می دهند و هنگام لزوم از آن خارج و وارد سوریه می شوند. بنابراین دولت عراق باید برای محاصره و در تنگنا قرار دادن تروریست ها مناطق پشتی آنان را که همان مناطق مرزی با سوریه است مسدود کند و لحظه به لحظه حلقه محاصره را بر آنان تنگ تر کند.
3- رقابت در فضای مجازی
گروهک تروریستی داعش که بدنبال تشکیل به اصطلاح دولت اسلامی عراق و شام هستند در شبکه های مجازی حضور فعال و هوشمندانه دارد. جنگ نیروهای (داعش) به صورت آنلاین هم در جریان است. شورشیان داعشی از زمان آغاز عملیات خود در عراق اسناد مربوط به پیشروی های خود را با همه جزئیات در اینترنت منتشر می کنند. توییتر، فیس بوک، یوتیوب، اینستاگرام و تامبلر مملو از عکس ها و پیام های جهادگرایان هستند. در این سیل انتشار اطلاعات، دو محور ثابت وجود دارد که یکی شکوه بخشیدن به خشونت های جنگ و دیگری تلقین وحشت به دشمنان است. حضور شورشیان در
اینترنت بسیار پیچیده است. دولت به اصطلاح اسلامی عراق و شام (داعش) شماره حسابی رسمی به زبان انگلیسی در توییتر دارد. این حساب به طور منظم بسته می شود و حساب دیگری با نامی دیگر باز می شود. این سازمان تروریستی همچنین نرم افزار موبایل ویژه ای با نام« افق خبرهای خوب»دارد. این نرم افزار در زمانی خاص به طور خاص در توییتر پیام هایی که در حساب اصلی سازمان نوشته شده است، برای کابران ارسال می کند. جان برگر در وبلاگ امنیت ملی اینتل وایر می گوید، هدف آنها افزایش میزان دیده شدن در اینترنت است.
جهادگرایان به طور مداوم در اینترنت نماد پیشوندی جدید(#) ایجاد می کنند که از آنها برای دریابی توییت های خود در میان موضوعات مطرح در شبکه های اجتماعی استفاده می کنند. هم اکنون ده ها توییت با کلمه کلیدی #AllEyesOnISIS در اینترنت نوشته شده است که به معنای« چشم های دوخته شده به(داعش) است. بنابراین در چنین شرایطی سربازان جنگ نرم در عراق و استفاده بهینه از فضای مجازی برای افشاگری و روشنگری درباره تروریست ها داعشی می تواند در جهت تنویر افکار بین المللی درباره ماهیت این گروهک می تواند بسیار مثمر ثمر و مفید باشد. در واقع داعش ورژن جدیدی از القاعده در افغانستان است و با توجه به این که جامعه جهانی اطلاعات و آگاهی بیشتری در باره القاعده دارد تعریف داعش در چارچوب القاعده و معرفی آن می تواند سهم بسزایی در تشدید تنفر جهانی از آنان داشته باشد. در چنین شرایطی باید رسانه های عراق حمایت بیشتری از ارتش این کشور برای مقابله با تروریست ها داشته باشند. امروز می توان گفت یک جنگ منطقه ای و بین المللی علیه ملت عراق تحمیل شده است و در این جنگ از ابزارهای شرعی فتوی، رسانه و تسلیحات مختلف استفاده می شود. استفاده از این ابزارها در این جنگ به صورت تدریجی بوده است. باید تدابیر پیشگیرانه ای علیه این شبکه های مغرض و مخالف دولت عراق اتخاذ کرد. دروغ پردازی های شبکه های مغرض بر هیچ کس پوشیده نیست. این شبکه ها اخباری دروغ را از تحولات عراق منتشر می کنند متاسفانه حمله گسترده رسانه های خارجی با حمایت برخی نیروها در داخل عراق صورت می گیرد. یکی از مشکلاتی که در این کشور وجود دارد این است که رسانه های عراقی از قدرت بالایی حرفه ای در عرصه منطقه ای و جهانی برخوردار نیستند. بستن و مسدود کردن برخی از سایت ها و ممنوعیت فعالیت برخی از شبکه ها در عراق امری پسندیده و مطلوب است.
4- عراق ، سوریه نیست
بیش از هفتاد گروه تروریستی که تا دندان مجهز هستند و از حمایت های بی دریغ منطقه ای و بین المللی بیش از سه سال است نتوانستند نظام سوریه را به زانو درآورند بلکه بر عکس این ارتش سوریه است که هر ساعت و هر روز پیروزی های جدیدی کسب می کند. شرایط در عراق با سوریه بسیار متفاوت است. اکثریت عراق را شیعیان تشکیل می دهند. در روز تاسوعا و عاشورای حسینی بیش از 20 میلیون عراقی به رغم همه تهدیدها و انفجارها و ناآرامی ها به کربلا می آیند پس چگونه تروریست ها می توانند با چنین خیل عظیمی از ملت مومن و معتقد مقابله کند. تروریست ها در سوریه که اکثر آن را سنی ها
تشکیل می دهند و علوی ها تنها 13 تا 15 درصد از جمعیت را تشکیل می دهند نتوانستند کاری از پیش ببرند پس چکونه می توانند در عراق به نان و نوایی برسند. عراق از نعمت مرجعیت که میزان قدرت و تاثیر گذاری آْن برای همگان مشخص است بهره می برد این در حالی است که سوریه از چنین نعمتی برخوردار نیست ولی توانست تروریست ها را ناکام گذارد.
5- تنفر زودهنگام مردم از تروریست ها
شاید ساکنان برخی از مناطق در سوریه از حضور تروریست ها و گروه های مسلح در محل زندگی شان خوشحال بودند ولی بعد از گذشته برهه نه چندان طولانی این خوشحالی و خرسندی به تنفر و کینه ای شدید تبدیل شد و هر لحظه آرزو می کردند که خود سلاح به دست می گرفتند و اجازه ورود به تروریست ها به شهر و منطقه شان را نمی دادند. در واقع تروریست ها به هر شهر و روستای که پا می گذارند با خود نکبت و بدیختی را برای ساکنان آن به ارمغان می آورند. جنایات زیادی مرتکب می شوند. به شیعه و سنی کاری ندارند بلکه فقط در صدد محقق کردن اهداف شوم وهابیسم و صهیونیسم هستند. به کوچک و بزرگ رحم نمی کنند و همه را از دم تیغ می گذارند. هر کسی با آنان باشد دوست و مخالفان خود را چه شیعه باشد چه سنی چه کرد باشد و چه مسیحی قتل عام می کنند. تروریست ها داعش و دیگر گروه های تروریست اصلا با انسانیت و بشریت مخالفند. بدون تردید حضور اندک تروریست ها در عراق نیز آتش خشم و کینه را در میان برادران اهل تسنن نیز شعله ور خواهد کرد و باعث خواهد شد قیام سنی گسترده ای علیه داعشی ها صورت بگیرد.
6- اختلافات میان گروه های مسلح و تروریستی
تجربه سوریه نشان داده است که تروریست ها هدف و برنامه متحدی ندارند. هر کسی به دنبال ریختن آتش به پای دیزوی خود است و اگر معارضی باشد حتی اگر تروریست باشد آن را از پیش روی بر می دارد. امروز در سوریه گروه های تروریستی در سوریه با یکدیگر نیز می جنگند. این چیزی است که دیر یا زود در عراق نیز رخ می دهد و نشانه های بروز آن به تدریج در حال آشکار شدن است تا جایی که برخی از عناصر مسلح وابسته به ژنرال های بعثی شماری از داعشی ها را در تکریت اعدام کردند. اهداف و تفکر داعش فراتر از عراق است و امارت اسلامی در عراق و شام را شامل می شود ولی بعثی ها و برخی دیگر از گروه های مسلح فقط هدف داخلی دارند و برای سرتگونی نظام مالکی تلاش می کنند. از سوی دیگر بسیاری از علما و شخصیت های سنی مستقر در مناطق تحت سیطره تروریست های داعشی عملا فتوای جهاد با داعشی ها را صادر کرده اند و این خود نشان می دهد که تروریست ها در میان سنی ها در مناطق مختلف عراق جایگاهی ندارند. بنابراین باید گفت تروریست ها داعش در آینده عراق جایی نخواهند داشت زیرا ملت عراق دژ محکمی در مقابل آنان ایجاد کرده است. این درگیری ها با توجه به گستردگی مناطق ، فرسایشی خواهد بود. بنابراین اگر چه مهار کردن این جریان زمان می برد اما حتی حداقل موفقیت هم برای این جریان قابل تصور نیست زیرا از حمایت مردمی برخوردار نیستند.