ماه رمضان،در آيينه تاريخ؛
مهمترين رخدادهاي تاريخي ماه رمضان
رويدادهاي تاريخي مهم و خطيري هم درماه عزيز رمضان رخ داده و گستره اي قابل تأمل را در فراخناي اين وسعت الهي پديد آورده است.
به گزارش گروه اجتماعی باشگاه خبرنگاران حج و زيارت خانه خدا در ميان عبادات، جايگاه و موقعيت ويژه اي دارد. مروري بر آيات قرآن، احاديث و كتب و منابع ديني اين واقعيت را آشكار مي‌سازد. آنچه در اين مختصر مورد توجه قرار گرفته، «جايگاه حج و زيارت خانه كعبه در ادعيه و زيارات ماه مبارك رمضان» است.
دعا و زيارت، يكي از ذخاير گرانبهاي مسلمانان، بهويژه شيعيان بوده و از معارف عميق و با ارزشي برخوردار است؛ به طوري كه از دعا به «قرآن صاعد» تعبير شده است.
دعاها و زيارت‌هاي مأثور، داراي مطالب گوناگون و متنوّع در زمينه‌هاي اعتقادي، اخلاقي، اجتماعي و سياسي است؛ به خصوص دعاهايي كه در بعضي از مقاطع تاريخي، از برخي ائمه اطهار (عليهم السلام) نقل شده و در وضعيت اجتماعي و سياسي ويژه اي صادر گرديده، داراي مضامين عميق و با محتوايي است.
دعاهاي امام سجاد، زين العابدين (عليه السلام)، از جمله اين دعاها است. دعاهاي ويژه ماه مبارك رمضان در ميان ادعيه ما از امتياز خاصي برخوردارند. از آنجا كه ماه رمضان، ماه رحمت، بركت و مغفرت است، درهاي رحمت الهي در اين ماه به روي بندگان باز بوده و بهترين فرصت براي استفاده از بركات معنوي است و به مردم سفارش شده كه بيشترين استفاده را از اين ماه كرده و لحظه‌هاي با ارزش آن را از دست ندهند.
شب‌ها و روزهاي ماه مبارك رمضان، به جهت وجود شب قدر در اين ماه، اهميتي مضاعف دارد.
شب قدر شبي است كه در آن، حوادث مهمي چون نزول قرآن، فرود فرشتگان الهي به زمين، تقدير و اندازه گيري اعمال و رفتار انسان‌ها رخ مي‌دهد، از اين رو، دعاهايي كه در ماه رمضان عموماً و در شب‌هاي قدر به خصوص وارد شده، به مهمترين مسائل اختصاص يافته است.
در خواست هايي كه در اين دعاها به درگاه الهي عرضه شده، با ارزش‌ترين و ضروري‌ترين نيازها و خواسته‌هاي مردم است كه از زبان بهترين بندگان خدا و برترين انسان‌ها صادر گرديده است.
از راه‌هاي شناخت مهمترين مسائل انسان، كه با سرنوشت و سعادت او پيوند دارد، مراجعه به ادعيه است.
حج در ماه رمضان
دقت در دعاهايي كه در ماه رمضان وارد شده، اين واقعيت را نشان مي‌دهد كه حج و زيارت خانه خدا، از خواسته‌هاي مهم پيشوايان معصوم ما بوده كه از رهگذر دعا از خود به يادگار گذاشته اند. اكنون تنها به اشاره اي در اين زمينه بسنده مي‌كنيم:
دعاي شب اول ماه رمضان
امام صادق (عليه السلام) به خواندن دعايي در شب اول ماه رمضان سفارش نموده، كه در آن، خداوند را با اسم «رَبَّ شَهْرِ رَمَضَان» خطاب كرده، با اشاره به بركات ماه رمضان، چنين درخواست هايي را مطرح مي‌كند: توفيق روزه داري، عبادت، تندرستي، سپري كردن ماه رمضان توأم با عافيت، مقدّر ساختن تقديري تغييرناپذير؛ يعني حجّ خانه خدا و قرار گرفتن در زمره حاجياني كه حجشان نيكو و تلاش و سعي شان مورد تقدير قرار گرفته و گناهانشان آمرزيده و خطاهايشان پوشانده مي‌شود. فرازي از اين دعا چنين است:
«اللَّهُمَّ رَبَّ شَهْرِ رَمَضَانَ مُنَزِّلَ الْقُرْآنِ… وَ اجْعَلْ فِيمَا تَقْضِي وَ تُقَدِّرُ مِنَ الاَْمْرِ الْمَحْتُومِ وَ فِيمَا تَفْرُقُ مِنَ الاَْمْرِ الْحَكِيمِ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ مِنَ الْقَضَاءِ الَّذِي لا يُرَدُّ وَ لا يُبَدَّلُ أَنْ تَكْتُبَنِي مِنْ حُجَّاجِ بَيْتِكَ الْحَرَامِ الْمَبْرُورِ حَجُّهُمْ الْمَشْكُورِ سَعْيُهُمْ الْمَغْفُورِ ذُنُوبُهُمْ الْمُكَفَّرِ عَنْهُمْ سَيِّئَاتُهُمْ وَ اجْعَلْ فِيمَا تَقْضِي وَ تُقَدِّرُ أَنْ تُطِيلَ لِي فِي عُمْرِي وَ تُوَسِّعَ عَلَيَّ مِنَ الرِّزْقِ الْحَلالِ». (۱)
۱. سيد بن طاووس، اقبال الأعمال، ج۱، ص۷۷
دقت در فرازهاي دعا، نشان مي‌دهد كه در ميان همه درخواست ها، آنچه به عنوان تقدير تغييرناپذير از پروردگار عالم خواسته مي‌شود، «حجّ خانه خدا» است كه در پرتو آن، گناهان آمرزيده و خطاها پوشانده مي‌شود.
دعاي هر شب ماه رمضان
ابن ابي عمير از يكي از خاندان رسول خدا (صلي الله عليه وآله) نقل كرده، كسي كه اين دعا را در شب اول ماه رمضان بخواند، گناهان چهل سالش آمرزيده مي‌شود. در اين دعا تنها سه درخواست مطرح است: درود بر محمد و آل محمد، حج خانه خدا در هر سال و بخشش گناهان.
متن دعا چنين است:
«اللَّهُمَّ رَبَّ شَهْرِ رَمَضَانَ الَّذِي أَنْزَلْتَ فِيهِ الْقُرآنَ وَ افْتَرَضْتَ عَلَي عِبَادِكَ فِيهِ الصِّيَامَ صَلِّ عَلَي مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد وَ ارْزُقْنِي حَجَّ بَيْتِكَ الْحَرَامِ فِي عامي هذَا وَ فِي كُلِّ عَام وَ اغْفِرْ لِيَ تِلْكَ الذُّنُوبَ الْعِظَامَ، فَإِنَّهُ لا يَغْفِرُهَا غَيْرُكَ يا رَحْمنُ يا عَلامُ». (۱)
در دعايي ديگر «حج خانه خدا» در عرضِ دخول در رحمت خدا، بالا رفتن در علّيّين و مقامات والا، نعمت‌هاي بهشتي، درك شب قدر و شهادت در راه خدا درخواست شده است. (۲)
دعاي روزانه ماه رمضان
از امام صادق و امام كاظم (عليهما السلام) دعايي نقل شده كه در ماه رمضان، در پي هر فريضه اي خوانده شود. در اين دعا آمده است:
«اللَّهُمَّ ارْزُقْنِي حَجَّ بَيْتِكَ الْحَرَامِ فِي عَامِي هَذَا وَ فِي كُلِّ عَام مَا أَبْقَيْتَنِي فِي يُسْر مِنْكَ وَ عَافِيَة وَ سَعَةِ رِزْق وَ لا تُخْلِنِي مِنْ تِلْكَ الْمَوَاقِفِ الْكَرِيمَةِ وَ الْمَشَاهِدِ الشَّرِيفَةِ وَ زِيَارَةِ قَبْرِ نَبِيِّكَ صَلَوَاتُكَ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ فِي جَمِيعِ حَوَائِجِ الدُّنْيَا وَ الآْخِرَةِ فَكُنْ لِي».
«خداوندا! امسال و هر سال، تا وقتي مرا زنده مي‌داري، حجّ خانه خودت را روزي ام كن؛
۱. همان ص۱۴۴؛ محمد باقر مجلسي، بحار الانوار، ج۹۶، ص۳۱۱
۲. اقبال الاعمال، ج۱، ص۱۴۳
آنهم در آساني و تندرستي و وسعت روزي از سوي خودت. و جايم را در آن جايگاه‌هاي ارزشمند و حرم‌هاي شريف خالي مگذار و از زيارت قبر پيامبرت محرومم مكن و در همه نيازهاي دنيا و آخرت، پس براي من باش.»
در بخش ديگري از اين دعا درخواست شده كه يكي از مقدّرات حتمي در شب قدر را «حج خانه خودش» قرار دهد و در زمره حجاجي به شمار آورد كه حجشان پذيرفته، از تلاششان قدرداني گرديده، گناهانشان آمرزيده و بر خطاهايشان قلم عفو كشيده شده است.
متن دعا چنين است:
«اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ فِيمَا تَقْضِي وَ تُقَدِّرُ مِنَ الاَْمْرِ الْمَحْتُومِ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ مِنَ الْقَضَاءِ الَّذِي لا يُرَدُّ وَ لا يُبَدَّلُ أَنْ تَكْتُبَنِي مِنْ حُجَّاجِ بَيْتِكَ الْحَرَامِ الْمَبْرُورِ حَجُّهُمْ الْمَشْكُورِ سَعْيُهُمْ الْمَغْفُورِ ذُنُوبُهُمْ الْمُكَفَّرِ عَنْهُمْ سَيِّئَاتُهُمْ». (۱)
همان طور كه پيش‌تر اشاره شد، در اين دعا، كه همه در روز ماه رمضان پنج مرتبه، بعد از هر نماز واجب خوانده مي‌شود، در كنار همه خواسته ها، «حج و زيارت خانه خدا» به عنوان امر حتمي، كه تغييرپذير نباشد، از خداوند سبحان در خواست شده است، هرچند عمر طولاني در اطاعت خدا، وسعت روزي و اداي امانت و دَيْن نيز از ديگر خواسته‌ها در اين دعاي شريف است.
دعاي سحرگاهان
از دعاهاي بسيار مهم و نوراني در ماه مبارك رمضان، دعاي ابو حمزه ثُمالي، از امام سجاد (عليه السلام) است كه در سحرگاهان خوانده مي‌شود. در اين دعاي شريف، سه مرتبه زيارت كعبه از خداوند درخواست شده. چند بخش اين دعا چنين است:
«اَللَّهُمَّ اشْغَلْنَا بِذِكْرِكَ… وَ ارْزُقْنَا حَجَّ بَيْتِكَ وَ زِيَارَةَ قَبْرِ نَبِيِّكَ صَلَوَاتُكَ وَ رَحْمَتُكَ وَ مَغْفِرَتُكَ وَ رِضْوَانُكَ عَلَيْهِ وَ عَلَي أَهْلِ بَيْتِهِ إِنَّكَ قَرِيبٌ مُجِيبٌ…»
«وَ ارْزُقْنِي حَجَّ بَيْتِكَ الْحَرَامِ فِي عَامِنَا هَذَا وَ فِي كُلِّ عَام وَ زِيَارَةَ قَبْرِ نَبِيِّكَ وَ الاَْئِمَّةِ عَلَيْهِمُ السَّلامُ وَ لا تُخْلِنِي يَا رَبِّ مِنْ تِلْكَ الْمَشَاهِدِ الشَّرِيفَةِ وَ الْمَوَاقِفِ الْكَرِيمَةِ».
۱. همان، ص۷۹
«وَ ارْزُقْنِي حَجَّ بَيْتِكَ الْحَرَامِ فِي عَامِنَا ]عَامِي [ هَذَا وَ فِي كُلِّ عَام وَ ارْزُقْنِي رِزْقاً وَاسِعاً مِنْ فَضْلِكَ الْوَاسِعِ». (۱)
از اين كه در يك دعا، از ميان همه خواسته‌هاي دنيوي و اخروي امام سجاد (عليه السلام)، زيارت خانه خدا و زيارت حرم نبوي سه مرتبه تكرار شده، نشان از اهميت اين فريضه و علاقه وافر آن حضرت به حج و زيارت حرم حضرت رسول (صلي الله عليه وآله) است.
دعاهاي شب قدردعاهاي متعددي در شب قدر وارد شده و در ميان خواسته‌هاي اين شب، كه شب تقدير انسان‌ها است، حج خانه خدا برجسته است.
خداوندا! امسال و هر سال، تا وقتي مرا زنده مي‌داري، حجّ خانه خودت را روزي ام كن؛ آنهم در آساني و تندرستي و وسعت روزي از سوي خودت. و جايم را در آن جايگاه‌هاي ارزشمند و حرم‌هاي شريف خالي مگذار و از زيارت قبر پيامبرت محرومم مكن
امام جعفر صادق (عليه السلام) در وصيت به فرزندش، بهره گيري از ماه مبارك رمضان و شب قدر را گوشزد مي‌كند و يادآور مي‌شود كه در اين ماه و در شب قدر روزي انسان تقسيم مي‌شود، زمان مرگ انسان معين مي‌گردد و كاروان‌هاي حج كه به سوي خدا سفر مي‌كنند، مقرّر مي‌شوند.
در روايتي ديگر از امام صادق (عليه السلام) در اين باره نقل شده كه مقدّرات شب قدر غير قابل تغييراست، اگر كسي به عنوان زائر بيت الله الحرام معين گردد، لاجرم به اين سفر خواهد رفت حتي اگر فقير و بيمار باشد و اگر كسي به عنوان مسافر حق مقدر نشد، توان انجام حج را نخواهد داشت حتي اگر تندرست و ثروتمند باشد.
«… يُكْتَبُ فِيهَا وَفْدُ مَكَّةَ، فَمَنْ كَانَ فِي تِلْكَ السَّنَةِ مَكْتُوباً لَمْ يَسْتَطِعْ أَنْ يَحْبِسَ وَ إِنْ كَانَ فَقِيراً مَرِيضاً وَ مَنْ لَمْ يَكُنْ فِيهَا مَكْتُوباً لَمْ يَسْتَطِعْ أَنْ يَحُجَّ وَ إِنْ كَانَ غَنِيّاً صَحِيحاً». (۲)
احاديثي هم كه در تفسير آيه شريفه } فِيهَا يُفْرَقُ كُلُّ أَمْر حَكِيم{ (۳) نقل شده، آن شب
۱. همان، ص۱۵۷
۲. همان، ص۳۴۱؛ بحار الانوار، ج۹۸، ص۱۴۲
۳. دخان: ۴
مبارك را كه قرآن در آن نازل گرديده و امور مقدّر مي‌شود، شب قدر معرفي كرده كه كاروان‌هاي حج در آن مشخص مي‌شود. (۱)
دعاي روز عيد فطر
غير از دعاهاي شب‌ها و روزهاي ماه مبارك رمضان كه زيارت خانه خدا در آن‌ها درخواست شده دعاي روز عيد فطر است. در دعاي اين روز، كه پس از نماز عيد خوانده مي‌شود، بار ديگر حجّ خانه خدا آرزو شده است. امام صادق (عليه السلام) از اميرمؤمنان، علي (عليه السلام) نقل كرده كه آن حضرت، دعايي را كه بعد از نماز عيد فطر خوانده مي‌شود، مطرح كرد. در بخشي از اين دعا آمده است:
«…أَنْ تُصَلِّيَ عَلَي مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد وَ أَنْ تَقْبَلَ مِنِّي شَهْرَ رَمَضَانَ وَ تَكْتُبَنِي فِي الْوَافِدِينَ إِلَي بَيْتِكَ الْحَرَامِ…». (۲)
در اين دعا كه در حال سجده خوانده مي‌شود، پس از صلوات برمحمد و آل محمد، چند خواسته آمده، كه نخستين آن‌ها پذيرش ماه رمضان و اعمال و عبادات اين ماه، سپس ميهمان كردن در خانه خدا، بخشش گناهان و مشمول رحمت خدا قرار دادن است.
يكي از درخواست‌هاي حتمي در اوقات و لحظات ماه مبارك رمضان، توفيق زيارت خانه خداست؛ خواسته اي كه در كنار خواسته‌هاي ديگر، تكرار شده است.
مروري دوباره بر دعاهايي كه در آن‌ها حجّ خانه خدا از خداوند سبحان درخواست شده، نشان مي‌دهد كه يكي از درخواست‌هاي حتمي در اوقات و لحظات ماه مبارك رمضان، توفيق زيارت خانه خداست؛ خواسته اي كه در كنار خواسته‌هاي ديگر، تكرار شده است.
شايد يكي از حكمت‌هاي آن، اين نكته باشد كه چون ترك گناه و تقواي الهي برترين اعمال در ماه رمضان است؛ چنانچه پيامبر خدا (صلي الله عليه وآله) در خطبه معروف شعبانيه فرمود: «أَفْضَلُ الاَْعْمَالِ فِي هَذَا الشَّهْرِ الْوَرَعُ عَنْ مَحَارِمِ اللَّهِ». (۳)
روشن است كه آمرزش گناهان، بزرگترين آرزوي بندگان خدا مي‌باشد و بهترين فرصت
۱. بحار الأنوار، ج۹۷، ص۹ و ۲۳؛ شيخ صدوق، الهدايه، ص۱۹۸
۲. اقبال الاعمال، ج۱، ص۴۶۱؛ بحار الانوار ج۹۱، ص۱۲۰
۳. همان، ج۹۶، ص۳۵۶
براي برآورده شدن اين آرزو، شب‌هاي قدر است. در روايات ما نقل شده كه اگر انسان در شب قدر آمرزيده نشد، پس از آن آمرزيده نمي‌شود، مگر آن كه در روز عرفه در سرزمين عرفات حضور يابد و مشمول رحمت و مغفرت الهي شود.
طبيعي است چون انسان براي رسيدن به اين خواسته بهترين فرصت‌ها را انتظار مي‌كشد، در خواست حجّ خانه خدا و قهراً حضور در عرفات در روز عرفه، معنا و مفهوم خود را پيدا مي‌كند تا اگر احياناً در شب قدر آمرزيده نشد، بتواند از فرصت نهايي روز عرفه نيز استفاده كند، هرچند سفر خانه خدا حكمت‌هاي فراوان فردي، اجتماعي، سياسي و فرهنگي دارد كه هركدام به تنهايي كافي است كه هر مسلماني آرزوي آن را داشته باشد و در مظانّ اجابت دعا از خداوند سبحان طلب نمايد.
انتهای پیام/
دعا و زيارت، يكي از ذخاير گرانبهاي مسلمانان، بهويژه شيعيان بوده و از معارف عميق و با ارزشي برخوردار است؛ به طوري كه از دعا به «قرآن صاعد» تعبير شده است.
دعاها و زيارت‌هاي مأثور، داراي مطالب گوناگون و متنوّع در زمينه‌هاي اعتقادي، اخلاقي، اجتماعي و سياسي است؛ به خصوص دعاهايي كه در بعضي از مقاطع تاريخي، از برخي ائمه اطهار (عليهم السلام) نقل شده و در وضعيت اجتماعي و سياسي ويژه اي صادر گرديده، داراي مضامين عميق و با محتوايي است.
دعاهاي امام سجاد، زين العابدين (عليه السلام)، از جمله اين دعاها است. دعاهاي ويژه ماه مبارك رمضان در ميان ادعيه ما از امتياز خاصي برخوردارند. از آنجا كه ماه رمضان، ماه رحمت، بركت و مغفرت است، درهاي رحمت الهي در اين ماه به روي بندگان باز بوده و بهترين فرصت براي استفاده از بركات معنوي است و به مردم سفارش شده كه بيشترين استفاده را از اين ماه كرده و لحظه‌هاي با ارزش آن را از دست ندهند.
شب‌ها و روزهاي ماه مبارك رمضان، به جهت وجود شب قدر در اين ماه، اهميتي مضاعف دارد.
شب قدر شبي است كه در آن، حوادث مهمي چون نزول قرآن، فرود فرشتگان الهي به زمين، تقدير و اندازه گيري اعمال و رفتار انسان‌ها رخ مي‌دهد، از اين رو، دعاهايي كه در ماه رمضان عموماً و در شب‌هاي قدر به خصوص وارد شده، به مهمترين مسائل اختصاص يافته است.
در خواست هايي كه در اين دعاها به درگاه الهي عرضه شده، با ارزش‌ترين و ضروري‌ترين نيازها و خواسته‌هاي مردم است كه از زبان بهترين بندگان خدا و برترين انسان‌ها صادر گرديده است.
از راه‌هاي شناخت مهمترين مسائل انسان، كه با سرنوشت و سعادت او پيوند دارد، مراجعه به ادعيه است.
حج در ماه رمضان
دقت در دعاهايي كه در ماه رمضان وارد شده، اين واقعيت را نشان مي‌دهد كه حج و زيارت خانه خدا، از خواسته‌هاي مهم پيشوايان معصوم ما بوده كه از رهگذر دعا از خود به يادگار گذاشته اند. اكنون تنها به اشاره اي در اين زمينه بسنده مي‌كنيم:
دعاي شب اول ماه رمضان
امام صادق (عليه السلام) به خواندن دعايي در شب اول ماه رمضان سفارش نموده، كه در آن، خداوند را با اسم «رَبَّ شَهْرِ رَمَضَان» خطاب كرده، با اشاره به بركات ماه رمضان، چنين درخواست هايي را مطرح مي‌كند: توفيق روزه داري، عبادت، تندرستي، سپري كردن ماه رمضان توأم با عافيت، مقدّر ساختن تقديري تغييرناپذير؛ يعني حجّ خانه خدا و قرار گرفتن در زمره حاجياني كه حجشان نيكو و تلاش و سعي شان مورد تقدير قرار گرفته و گناهانشان آمرزيده و خطاهايشان پوشانده مي‌شود. فرازي از اين دعا چنين است:
«اللَّهُمَّ رَبَّ شَهْرِ رَمَضَانَ مُنَزِّلَ الْقُرْآنِ… وَ اجْعَلْ فِيمَا تَقْضِي وَ تُقَدِّرُ مِنَ الاَْمْرِ الْمَحْتُومِ وَ فِيمَا تَفْرُقُ مِنَ الاَْمْرِ الْحَكِيمِ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ مِنَ الْقَضَاءِ الَّذِي لا يُرَدُّ وَ لا يُبَدَّلُ أَنْ تَكْتُبَنِي مِنْ حُجَّاجِ بَيْتِكَ الْحَرَامِ الْمَبْرُورِ حَجُّهُمْ الْمَشْكُورِ سَعْيُهُمْ الْمَغْفُورِ ذُنُوبُهُمْ الْمُكَفَّرِ عَنْهُمْ سَيِّئَاتُهُمْ وَ اجْعَلْ فِيمَا تَقْضِي وَ تُقَدِّرُ أَنْ تُطِيلَ لِي فِي عُمْرِي وَ تُوَسِّعَ عَلَيَّ مِنَ الرِّزْقِ الْحَلالِ». (۱)
۱. سيد بن طاووس، اقبال الأعمال، ج۱، ص۷۷
دقت در فرازهاي دعا، نشان مي‌دهد كه در ميان همه درخواست ها، آنچه به عنوان تقدير تغييرناپذير از پروردگار عالم خواسته مي‌شود، «حجّ خانه خدا» است كه در پرتو آن، گناهان آمرزيده و خطاها پوشانده مي‌شود.
دعاي هر شب ماه رمضان
ابن ابي عمير از يكي از خاندان رسول خدا (صلي الله عليه وآله) نقل كرده، كسي كه اين دعا را در شب اول ماه رمضان بخواند، گناهان چهل سالش آمرزيده مي‌شود. در اين دعا تنها سه درخواست مطرح است: درود بر محمد و آل محمد، حج خانه خدا در هر سال و بخشش گناهان.
متن دعا چنين است:
«اللَّهُمَّ رَبَّ شَهْرِ رَمَضَانَ الَّذِي أَنْزَلْتَ فِيهِ الْقُرآنَ وَ افْتَرَضْتَ عَلَي عِبَادِكَ فِيهِ الصِّيَامَ صَلِّ عَلَي مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد وَ ارْزُقْنِي حَجَّ بَيْتِكَ الْحَرَامِ فِي عامي هذَا وَ فِي كُلِّ عَام وَ اغْفِرْ لِيَ تِلْكَ الذُّنُوبَ الْعِظَامَ، فَإِنَّهُ لا يَغْفِرُهَا غَيْرُكَ يا رَحْمنُ يا عَلامُ». (۱)
در دعايي ديگر «حج خانه خدا» در عرضِ دخول در رحمت خدا، بالا رفتن در علّيّين و مقامات والا، نعمت‌هاي بهشتي، درك شب قدر و شهادت در راه خدا درخواست شده است. (۲)
دعاي روزانه ماه رمضان
از امام صادق و امام كاظم (عليهما السلام) دعايي نقل شده كه در ماه رمضان، در پي هر فريضه اي خوانده شود. در اين دعا آمده است:
«اللَّهُمَّ ارْزُقْنِي حَجَّ بَيْتِكَ الْحَرَامِ فِي عَامِي هَذَا وَ فِي كُلِّ عَام مَا أَبْقَيْتَنِي فِي يُسْر مِنْكَ وَ عَافِيَة وَ سَعَةِ رِزْق وَ لا تُخْلِنِي مِنْ تِلْكَ الْمَوَاقِفِ الْكَرِيمَةِ وَ الْمَشَاهِدِ الشَّرِيفَةِ وَ زِيَارَةِ قَبْرِ نَبِيِّكَ صَلَوَاتُكَ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ فِي جَمِيعِ حَوَائِجِ الدُّنْيَا وَ الآْخِرَةِ فَكُنْ لِي».
«خداوندا! امسال و هر سال، تا وقتي مرا زنده مي‌داري، حجّ خانه خودت را روزي ام كن؛
۱. همان ص۱۴۴؛ محمد باقر مجلسي، بحار الانوار، ج۹۶، ص۳۱۱
۲. اقبال الاعمال، ج۱، ص۱۴۳
آنهم در آساني و تندرستي و وسعت روزي از سوي خودت. و جايم را در آن جايگاه‌هاي ارزشمند و حرم‌هاي شريف خالي مگذار و از زيارت قبر پيامبرت محرومم مكن و در همه نيازهاي دنيا و آخرت، پس براي من باش.»
در بخش ديگري از اين دعا درخواست شده كه يكي از مقدّرات حتمي در شب قدر را «حج خانه خودش» قرار دهد و در زمره حجاجي به شمار آورد كه حجشان پذيرفته، از تلاششان قدرداني گرديده، گناهانشان آمرزيده و بر خطاهايشان قلم عفو كشيده شده است.
متن دعا چنين است:
«اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ فِيمَا تَقْضِي وَ تُقَدِّرُ مِنَ الاَْمْرِ الْمَحْتُومِ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ مِنَ الْقَضَاءِ الَّذِي لا يُرَدُّ وَ لا يُبَدَّلُ أَنْ تَكْتُبَنِي مِنْ حُجَّاجِ بَيْتِكَ الْحَرَامِ الْمَبْرُورِ حَجُّهُمْ الْمَشْكُورِ سَعْيُهُمْ الْمَغْفُورِ ذُنُوبُهُمْ الْمُكَفَّرِ عَنْهُمْ سَيِّئَاتُهُمْ». (۱)
همان طور كه پيش‌تر اشاره شد، در اين دعا، كه همه در روز ماه رمضان پنج مرتبه، بعد از هر نماز واجب خوانده مي‌شود، در كنار همه خواسته ها، «حج و زيارت خانه خدا» به عنوان امر حتمي، كه تغييرپذير نباشد، از خداوند سبحان در خواست شده است، هرچند عمر طولاني در اطاعت خدا، وسعت روزي و اداي امانت و دَيْن نيز از ديگر خواسته‌ها در اين دعاي شريف است.
دعاي سحرگاهان
از دعاهاي بسيار مهم و نوراني در ماه مبارك رمضان، دعاي ابو حمزه ثُمالي، از امام سجاد (عليه السلام) است كه در سحرگاهان خوانده مي‌شود. در اين دعاي شريف، سه مرتبه زيارت كعبه از خداوند درخواست شده. چند بخش اين دعا چنين است:
«اَللَّهُمَّ اشْغَلْنَا بِذِكْرِكَ… وَ ارْزُقْنَا حَجَّ بَيْتِكَ وَ زِيَارَةَ قَبْرِ نَبِيِّكَ صَلَوَاتُكَ وَ رَحْمَتُكَ وَ مَغْفِرَتُكَ وَ رِضْوَانُكَ عَلَيْهِ وَ عَلَي أَهْلِ بَيْتِهِ إِنَّكَ قَرِيبٌ مُجِيبٌ…»
«وَ ارْزُقْنِي حَجَّ بَيْتِكَ الْحَرَامِ فِي عَامِنَا هَذَا وَ فِي كُلِّ عَام وَ زِيَارَةَ قَبْرِ نَبِيِّكَ وَ الاَْئِمَّةِ عَلَيْهِمُ السَّلامُ وَ لا تُخْلِنِي يَا رَبِّ مِنْ تِلْكَ الْمَشَاهِدِ الشَّرِيفَةِ وَ الْمَوَاقِفِ الْكَرِيمَةِ».
۱. همان، ص۷۹
«وَ ارْزُقْنِي حَجَّ بَيْتِكَ الْحَرَامِ فِي عَامِنَا ]عَامِي [ هَذَا وَ فِي كُلِّ عَام وَ ارْزُقْنِي رِزْقاً وَاسِعاً مِنْ فَضْلِكَ الْوَاسِعِ». (۱)
از اين كه در يك دعا، از ميان همه خواسته‌هاي دنيوي و اخروي امام سجاد (عليه السلام)، زيارت خانه خدا و زيارت حرم نبوي سه مرتبه تكرار شده، نشان از اهميت اين فريضه و علاقه وافر آن حضرت به حج و زيارت حرم حضرت رسول (صلي الله عليه وآله) است.
دعاهاي شب قدردعاهاي متعددي در شب قدر وارد شده و در ميان خواسته‌هاي اين شب، كه شب تقدير انسان‌ها است، حج خانه خدا برجسته است.
خداوندا! امسال و هر سال، تا وقتي مرا زنده مي‌داري، حجّ خانه خودت را روزي ام كن؛ آنهم در آساني و تندرستي و وسعت روزي از سوي خودت. و جايم را در آن جايگاه‌هاي ارزشمند و حرم‌هاي شريف خالي مگذار و از زيارت قبر پيامبرت محرومم مكن
امام جعفر صادق (عليه السلام) در وصيت به فرزندش، بهره گيري از ماه مبارك رمضان و شب قدر را گوشزد مي‌كند و يادآور مي‌شود كه در اين ماه و در شب قدر روزي انسان تقسيم مي‌شود، زمان مرگ انسان معين مي‌گردد و كاروان‌هاي حج كه به سوي خدا سفر مي‌كنند، مقرّر مي‌شوند.
در روايتي ديگر از امام صادق (عليه السلام) در اين باره نقل شده كه مقدّرات شب قدر غير قابل تغييراست، اگر كسي به عنوان زائر بيت الله الحرام معين گردد، لاجرم به اين سفر خواهد رفت حتي اگر فقير و بيمار باشد و اگر كسي به عنوان مسافر حق مقدر نشد، توان انجام حج را نخواهد داشت حتي اگر تندرست و ثروتمند باشد.
«… يُكْتَبُ فِيهَا وَفْدُ مَكَّةَ، فَمَنْ كَانَ فِي تِلْكَ السَّنَةِ مَكْتُوباً لَمْ يَسْتَطِعْ أَنْ يَحْبِسَ وَ إِنْ كَانَ فَقِيراً مَرِيضاً وَ مَنْ لَمْ يَكُنْ فِيهَا مَكْتُوباً لَمْ يَسْتَطِعْ أَنْ يَحُجَّ وَ إِنْ كَانَ غَنِيّاً صَحِيحاً». (۲)
احاديثي هم كه در تفسير آيه شريفه } فِيهَا يُفْرَقُ كُلُّ أَمْر حَكِيم{ (۳) نقل شده، آن شب
۱. همان، ص۱۵۷
۲. همان، ص۳۴۱؛ بحار الانوار، ج۹۸، ص۱۴۲
۳. دخان: ۴
مبارك را كه قرآن در آن نازل گرديده و امور مقدّر مي‌شود، شب قدر معرفي كرده كه كاروان‌هاي حج در آن مشخص مي‌شود. (۱)
دعاي روز عيد فطر
غير از دعاهاي شب‌ها و روزهاي ماه مبارك رمضان كه زيارت خانه خدا در آن‌ها درخواست شده دعاي روز عيد فطر است. در دعاي اين روز، كه پس از نماز عيد خوانده مي‌شود، بار ديگر حجّ خانه خدا آرزو شده است. امام صادق (عليه السلام) از اميرمؤمنان، علي (عليه السلام) نقل كرده كه آن حضرت، دعايي را كه بعد از نماز عيد فطر خوانده مي‌شود، مطرح كرد. در بخشي از اين دعا آمده است:
«…أَنْ تُصَلِّيَ عَلَي مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد وَ أَنْ تَقْبَلَ مِنِّي شَهْرَ رَمَضَانَ وَ تَكْتُبَنِي فِي الْوَافِدِينَ إِلَي بَيْتِكَ الْحَرَامِ…». (۲)
در اين دعا كه در حال سجده خوانده مي‌شود، پس از صلوات برمحمد و آل محمد، چند خواسته آمده، كه نخستين آن‌ها پذيرش ماه رمضان و اعمال و عبادات اين ماه، سپس ميهمان كردن در خانه خدا، بخشش گناهان و مشمول رحمت خدا قرار دادن است.
يكي از درخواست‌هاي حتمي در اوقات و لحظات ماه مبارك رمضان، توفيق زيارت خانه خداست؛ خواسته اي كه در كنار خواسته‌هاي ديگر، تكرار شده است.
مروري دوباره بر دعاهايي كه در آن‌ها حجّ خانه خدا از خداوند سبحان درخواست شده، نشان مي‌دهد كه يكي از درخواست‌هاي حتمي در اوقات و لحظات ماه مبارك رمضان، توفيق زيارت خانه خداست؛ خواسته اي كه در كنار خواسته‌هاي ديگر، تكرار شده است.
شايد يكي از حكمت‌هاي آن، اين نكته باشد كه چون ترك گناه و تقواي الهي برترين اعمال در ماه رمضان است؛ چنانچه پيامبر خدا (صلي الله عليه وآله) در خطبه معروف شعبانيه فرمود: «أَفْضَلُ الاَْعْمَالِ فِي هَذَا الشَّهْرِ الْوَرَعُ عَنْ مَحَارِمِ اللَّهِ». (۳)
روشن است كه آمرزش گناهان، بزرگترين آرزوي بندگان خدا مي‌باشد و بهترين فرصت
۱. بحار الأنوار، ج۹۷، ص۹ و ۲۳؛ شيخ صدوق، الهدايه، ص۱۹۸
۲. اقبال الاعمال، ج۱، ص۴۶۱؛ بحار الانوار ج۹۱، ص۱۲۰
۳. همان، ج۹۶، ص۳۵۶
براي برآورده شدن اين آرزو، شب‌هاي قدر است. در روايات ما نقل شده كه اگر انسان در شب قدر آمرزيده نشد، پس از آن آمرزيده نمي‌شود، مگر آن كه در روز عرفه در سرزمين عرفات حضور يابد و مشمول رحمت و مغفرت الهي شود.
طبيعي است چون انسان براي رسيدن به اين خواسته بهترين فرصت‌ها را انتظار مي‌كشد، در خواست حجّ خانه خدا و قهراً حضور در عرفات در روز عرفه، معنا و مفهوم خود را پيدا مي‌كند تا اگر احياناً در شب قدر آمرزيده نشد، بتواند از فرصت نهايي روز عرفه نيز استفاده كند، هرچند سفر خانه خدا حكمت‌هاي فراوان فردي، اجتماعي، سياسي و فرهنگي دارد كه هركدام به تنهايي كافي است كه هر مسلماني آرزوي آن را داشته باشد و در مظانّ اجابت دعا از خداوند سبحان طلب نمايد.
انتهای پیام/
در گفتوگوی ویژه خبری؛
قائمپناه: ادامه قیمت بنزین با وضعیت فعلی ممکن نیست
باشگاه خبرنگاران جوان پیگیری کرد؛
اختلال پایانههای پرداخت بانک ملت رفع شده است
