از تحقیقات اولیه تا راه‌‌اندازی شبکه تحقیقات روزه‌داری

برخلاف آنچه تصور می‌شود روزه‌داری می‌تواند سطح قند خون بدن را کنترل کرده و توانایی افراد را برای مقابله با هر گونه تنشی که در زندگی روزمره با آن مواجه هستند افزایش دهد. علاوه بر این، روزه‌داری متناوب به افزایش طول عمر، کاهش التهاب بافت‌های بدن، کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی، دیابت، آلزایمر و پارکینسون منجر خواهد شد.

اینها همه نتایج تحقیقاتی است که در زمینه روزه‌داری در دانشگاه‌ها و مراکز علمی در سطح دنیا انجام شده که بخصوص در ماه مبارک رمضان خبرهایی از این نوع در صدر خبرهای پرمخاطب قرار می‌گیرد. در دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌های داخل کشور نیز در سال‌های اخیر درباره روزه‌داری برای گروه‌های مختلف که از دیدگاه پزشکی شرایط خاصی دارند، تحقیقات متعددی انجام شده است که انتشار نتایج این تحقیقات می‌تواند به پرسش‌هایی که ممکن است برای بسیاری از افراد پیش آید پاسخ گوید. در واحد تحقیقات روزه‌داری دانشگاه علوم پزشکی مشهد تحقیقاتی درباره بارداری و روزه‌داری انجام شده است که نشان می‌دهد اگر طول روز به طور متوسط 12 ساعت باشد روزه‌داری مادران باردار تاثیر نامطلوبی بر بهره هوشی جنین نمی‌گذارد و اگر مادر بارداری در این شرایط اصرار به روزه گرفتن داشته باشد، باید مطمئن باشد می‌تواند با کنترل وزن، اضافه وزنی را که باید در این مدت کسب کند داشته باشد.

پژوهشگران دانشگاه علوم پزشکی ارومیه نیز تحقیقات گسترده‌ای در زمینه تاثیر روزه‌داری بر سلامت انجام داده‌اند. براساس این تحقیقات روزه از راهکارهای تاثیرگذار در کاهش عوامل خطرزا برای گرفتگی عروق قلبی معرفی شده است که علاوه بر این می‌تواند در کاهش مقاومت به انسولین و بهبود بیماران دیابتی هم تاثیرگذار باشد.

در مرکز تحقیقات قلب و عروق اصفهان نقش محافظتی روزه برای سیستم قلبی ـ عروقی بدن مورد بررسی قرار گرفته و به این ترتیب بیماران قلبی ـ عروقی از دیگر افرادی هستند که می‌توانند تحت نظر پزشک معالج برای روزه‌گرفتن مجوز بگیرند و امیدوار باشند روزه‌داری، به عنوان یک درمان در بهبود آنها موثر باشد. در مرکز تحقیقات غدد درون‌ریز و متابولیسم ایران تحقیقاتی درباره تاثیر روزه بر بیماری‌های متابولیکی انجام شده است. در کنگره بین‌المللی روزه‌داری و سلامت روزه‌درمانی مورد توجه قرار گرفته است. به گفته متخصصان انستیتو تحقیقات تغذیه در این مرکز مطالعاتی پیرامون روزه‌داری انجام شده است. براساس نتایج این تحقیقات، روزه به بهبود وضع تغذیه کمک کرده و در نتیجه می‌تواند تضمین‌کننده سلامت روزه‌داران باشد.

شبکه ملی تحقیقات سلامت روان ایران و پژوهشکده غدد دانشگاه تهران نیز از دیگر مراکزی است که پیرامون روزه‌داری پژوهش‌هایی را انجام داده است. با توجه به اهمیت این موضوع از سه سال پیش ضرورت راه‌اندازی شبکه‌ای به عنوان شبکه تحقیقات روزه‌داری احساس شد. این شبکه از سوی دانشگاه علوم پزشکی تهران و با هدف انجام تحقیقات بیشتر درباره روزه از دیدگاه پزشکی راه‌اندازی شده است.

روزه‌داری از دیدگاه دانشمندان آن سوی مرزها

در ادیان مختلف همواره گفته می‌شود روزه برای سلامت روح و روان افراد مفید است، اما مزیت‌های روزه برای بدن تا قبل از سال 1900 ناشناخته بود و پس از آن محققان در تحقیقات گسترده‌ای که درباره فواید روزه‌داری انجام دادند به این نتیجه رسیدند که روزه‌داری می‌تواند در درمان اختلالاتی مانند چاقی و همچنین بیماری‌هایی مانند صرع و دیابت تاثیرگذار باشد، اما جالب این که تحقیق درباره روزه‌داری و مزیت‌های آن فقط محدود به کشورهای مسلمان نبوده و در بسیاری دیگر از کشورها بویژه در کشورهای اروپایی و آمریکایی نیز روزه به عنوان یک راهکار درمانی مورد توجه قرار گرفته است. در کشورهای سوئیس، آلمان، انگلیس و آمریکا تحقیقات جامعی درباره درمان با روزه‌داری انجام داده‌اند و اکنون در بعضی بیمارستان‌ها درمان‌های مبتنی بر روزه‌داری مورد توجه است.

کلایو مک‌لی، از متخصصان علم تغذیه و از اساتید دانشگاه کورنل آمریکا، تاثیر یک برنامه غذایی روزانه دقیق را در افزایش طول عمر موجودات زنده و در امان ماندن از بیماری‌های مختلف مورد تائید قرار داده است. این در حالی است که متخصصان تغذیه دانشگاه شیکاگو نیز اعلام کرده‌اند روزه در جلوگیری از پیشرفت اختلالاتی که می‌تواند زمینه‌ساز مرگ زودهنگام و ناگهانی انسان‌ها باشد پیامدهای مثبتی را به همراه دارد. رئیس موسسه ملی علوم اعصاب اعلام کرده است روزه گرفتن در دوره‌های زمانی مشخص از سلول‌های عصبی در برابر هر گونه استرس و فشارهای روحی ـ روانی محافظت می‌کند. به گفته ماتسون، 10 تا 16 ساعت روزه‌داری موجب می‌شود بدن برای تامین انرژی موردنیاز خود اندوخته چربی را هدف قرار دهد که اثر این تغییرات در محافظت از حافظه و افزایش توانایی یادگیری افراد ثابت شده است. او در تحقیقات اخیرش در این زمینه نشان داده است روزه‌داری می‌تواند در کاهش احتمال ابتلا به آسیب‌های مغزی و در نتیجه بروز سکته مغزی و ابتلا به آلزایمر نقش مهمی داشته باشد. کالج قلب و عروق ایالت نیواورلئان نیز تحقیقات مشابهی را در این زمینه انجام داده است. براساس خبر اعلام شده از سوی محققان این مرکز روزه‌داری موجب افزایش هورمونی موسوم به HGH می‌شود که این هورمون حفظ سلامت، تناسب اندام و افزایش طول عمر افراد را تضمین می‌کند.

بنیاد بین‌المللی پیشگیری و کنترل دیابت در این حوزه تحقیقاتی را انجام داده است که نقش روزه در کنترل بیماری دیابت را مورد تائید قرار می‌دهد. مرکز بین‌المللی قلب در مرکز پزشکی Murray در یوتا درباره نقش روزه در مقابله با عوامل خطرزا در ابتلا به دیابت تحقیقاتی انجام داده است و نتایج این تحقیق در نشست علمی انجمن دیابت آمریکا ارائه شده است. براساس اعلام نظر محققان این مرکز روزه‌داری موثرترین روش برای کاهش خطر ابتلا به دیابت و مشکلات متابولیکی ناشی از آن است. پژوهش جدید محققان آلمانی نشان می‌دهد روزه‌داری، دردهای ناشی از ابتلا به بیماری‌های مفصلی و روماتیسم را کاهش می‌دهد. اگرچه آنها توصیه می‌کنند بیمارانی که از حملات شدید دردهای مفصلی و انواع مزمن بیماری‌های روماتیسمی رنج می‌برند در صورت نیاز به مصرف دارو نباید روزه بگیرند یا باید حتما زیر نظر پزشک معالج روزه بگیرند. کارگروه تغذیه کمیته بین‌المللی المپیک چند سال پیش تحقیقاتی را درباره تاثیر روزه‌داری بر عملکرد ورزشکاران انجام داد. به گفته موگان، سرپرست این تیم تحقیقاتی، برخلاف آنچه تصور می‌شود روزه‌داری نمی‌تواند عملکرد ورزشکاران را تحت تاثیر قرار دهد. البته باید توجه داشت آنچه در این تحقیقات از آن به عنوان روزه نام برده شده به این معنی است که در دوره زمانی مشخصی از روز و برای مدت زمان مشخصی افراد باید از خوردن و آشامیدن پرهیز کنند و طلوع و غروب آفتاب ملاک تعیین این مدت زمان نبوده است. به عبارت دیگر، روزه‌داری از نگاه پزشکان غربی با روزه‌داری مذهبی مسلمانان متفاوت است. هر چند در هر دو حالت هدف، نخوردن و نیاشامیدن در دوره زمانی مشخصی از شبانه‌روز و برای چند روز پشت‌سر هم است.

روزه، سلامت روان را تضمین می‌کند

امروزه با پیشرفت فناوری و تحقیقات وسیع انجام شده در این زمینه به این نتیجه رسیده‌اند روزه‌داری نه‌تنها سلامت بدن را به خطر نمی‌اندازد، بلکه می‌تواند تضمین‌کننده سلامت بدن هم باشد. تا جایی که در بسیاری از کشورها پزشکان برای درمان بعضی بیماری‌ها یک برنامه غذایی برای بیمار تجویز می‌کنند که براساس این برنامه بیماران باید برای مدت زمان محدودی از خوردن و آشامیدن پرهیز کنند. اگرچه تاکنون در زمینه تاثیر روزه‌داری بر سلامت جسم تحقیقات فراوانی انجام شده، اما ارزیابی‌های علمی در زمینه تاثیرات مثبت روانی روزه‌داری نشان می‌دهد روزه می‌تواند راهکار مناسبی برای کاهش میزان اضطراب و افسردگی باشد. محققان اروپایی درباره تاثیر روزه بر روان افراد تحقیقات جامعی انجام داده‌اند. آنها بر این باورندکه نقش روزه در سلامت روان به مراتب می‌تواند بیشتر از نقشی باشد که روزه‌داری در سلامت جسم ایفا می‌کند. براساس این تحقیقات می‌توان گفت روزه‌داری نه‌تنها می‌تواند در کاهش عوارض بیماری‌های روحی ـ روانی تاثیرگذار باشد، بلکه می‌تواند راهکاری برای درمان قطعی چنین بیماری‌هایی باشد. البته آنها توصیه می‌کنند افراد مبتلا به بیماری‌های روانی پیش از روزه گرفتن حتما با پزشک معالج خود مشورت کنند.

معنویت و نقش آن بر سلامت، شادکامی و رشد و شکوفایی افراد ازجمله موضوعاتی است که مورد توجه بسیاری از محققان بوده است. انجمن روان‌شناسی آمریکا تحقیقاتی را در حوزه سلامت معنوی انجام داده که نتایج قابل توجهی را به همراه داشته است. گروهی از محققان دانشگاه علوم پزشکی تهران با هدف مقایسه هوش معنوی و شادکامی روزه‌داران و غیرروزه‌داران تحقیقاتی را در این زمینه انجام داده‌اند و بر این اساس به این نتیجه رسیده‌اند که روزه‌داری اسلامی با تقویت شکیبایی، بخشش و خودآگاهی به افزایش هوش معنوی و شادکامی روزه‌داران منجر می‌شود.