قصد دارد برای روز مهمانی دو کارگر بگیرد و لباس فرم تنشان کند تا از مهمانان پذیرایی کنند. خودش هم لباس فاخری بپوشد و با تبسمی متکبرانه به مهمانان خوشامدگویی کند. البته همسرش می‌گوید چرا خودمان را اذیت کنیم لوکس‌ترین و مجلل‌ترین تالار شهر را رزرو می‌کنیم و خودمان همزمان با مهمانان وارد تالار می‌شویم. این‌طوری کلاسمان حفظ می‌شود و همه مهمانان می‌فهمند که چقدر ولخرجی کرده‌ایم و حسابی تحسین و تمجیدمان می‌کنند و به ما حسرت می‌خورند.

اینها نمونه‌ای از بریز و بپاش‌ها و اسراف‌کاری‌هایی است که این روزها لااقل خانم یا آقای برخی از خانه‌ها برای برگزاری یک ضیافت افطاری در سر می‌پروراند.

در واقع در ماهی که باید به خودسازی و تهذیب نفس بپردازیم به فکر برگزاری ضیافت‌هایی هستیم که به بهانه افطاری دادن به قوم و خویش و سود بردن از اجر و حسنه آن، متاسفانه خبری از معنویت در آنها نیست و اغلب این ضیافت‌ها به دلیل چشم و همچشمی با اسراف، ولخرجی و ریخت و پاش همراه است و در واقع تبدیل به عملی برای تفاخر و بزرگنمایی خانواده‌ها در برابر یکدیگر شده است.

حال سوال اینجاست آیا مراسمی که بر پایه اسراف، تجمل‌گرایی و چشم و همچشمی برگزار می‌شود برای میزبان و مهمان ثوابی هم دارد؟ برداشت فرزندان خانواده از چنین ضیافت‌هایی چه می‌تواند باشد؟ آیا می‌توان گفت بی‌توجهی به اسراف و چشم و همچشمی‌های افراط‌گونه نوعی نقص یا بیماری محسوب می‌شود؟ اصلا یک ضیافت افطاری چگونه باید برگزار شود تا اجر و حسنه آن شامل حالمان شود؟

حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر نصیر عابدینی، روان‌شناس در پاسخ به این پرسش‌ها می‌گوید: اطعام و افطاری به فقرا و خویشاوندان در ماه رمضان از سیره پیامبران، امامان و نیاکان بوده و اجر و حسنه دو چندانی دارد. وی می‌گوید: از نظر دینی رزاقیت (رزق و روزی دادن) یکی از اسماء الحسنی خداوند است و همان‌گونه که خداوند به‌بنده‌اش روزی می‌دهد، اگر یک بنده به بنده دیگر روزی دهد به نوعی به یکی از صفات الهی خداوند نزدیک شده است. اما از نظر روان‌شناسی افطاری و اطعام سبب نوعی تعامل اجتماعی مثبت می‌شود. در واقع وقتی خانواده‌ها به واسطه ضیافت افطاری در یک محفل حضور به هم می‌رسانند دیدارها تازه شده و همین عامل موجب تقویت سلامت و بهداشت روان می‌شود.

او در پاسخ به این پرسش که چرا در ماه مبارک ضیافت‌های افطاری ثوابی دوچندان نسبت به اطعام دارد، می‌گوید: کسی که در ماه مبارک فرامین خداوند را اجرا کند یعنی در مدت زمان مشخصی خود را از خوردن و آشامیدن محروم سازد، در گروه بندگان خاص خداوند قرار گرفته و اطعام بندگان خاص هم ثواب دوچندان دارد. حجت‌الاسلام دکتر عابدینی به تفاوت میان اطعام و افطاری اشاره می‌کند و می‌گوید: اطعام یعنی غذا دادن و این عمل را می‌توان در دیگر ماه‌های سال هم انجام داد. اما افطاری ویژه روزه‌دار است. اطعام و افطاری را می‌توان هم به فقرا داد و هم به خویشاوندان و آشنایان و تنها مخصوص فقرا نیست.

هر ساله شاهد ضیافت‌های افطاری برخی خانواده‌ها هستیم که این مراسم را در تالارهای لوکس برگزار می‌کنند و چند نوع غذاهای مختلف و عجیب و غریب با دسرهای رنگارنگ سفارش می‌دهند و دست آخر هم مقدار زیادی از این غذاها راهی سطل زباله می‌شود و برخی خانواده‌ها هم فقط این مراسم را برگزار می‌کنند تا به اطرافیان نشان دهند که از دیگران کمتر نیستند و تنها برای چشم و همچشمی وارد این رقابت ناسالم می‌شوند.

این کارشناس در این باره می‌گوید: در ضیافت‌های افطاری که در جامعه ما برگزار می‌شود، ده‌ها عامل تقویت‌کننده و ده‌ها عامل تنبیه‌کننده وجود دارد؛ به عنوان مثال اگر در یک مهمانی با یک نوع غذا از مهمانان پذیرایی شود، این پذیرایی را رفتاری غیرتجمل‌گرایانه و به نوعی بی‌حرمتی از سوی میزبان می‌پندارند؛ اما در مقابل اگر در مراسم افطار از چند نوع غذا استفاده شود، مهمانان این پذیرایی را شاهانه و رفتاری درخور تمجید و تعریف می‌دانند و این یکی از عوامل تقویت‌کننده تجمل‌گرایی به شمار می‌رود. این روان شناس تصریح می‌کند در حقیقت بیشتر یادگیری‌ها و الگوبرداری‌ها از این نوع ضیافت‌ها مشاهده‌ای است؛ یعنی فرد با مشاهده رفتار و عکس‌العمل دیگران و از طریق دیدن یاد می‌گیرد که چه کاری انجامش در میان افراد محبوبیت بیشتری دارد و بیشتر مورد تعریف و تمجید قرار می‌گیرد، بنابراین آن کار را انجام می‌دهد و این شروع یک‌رقابت ناسالم به نام چشم و همچشمی است.

عزت نفس‌تان کجا رفته؟

حجت‌الاسلام عابدینی در پاسخ به این پرسش که چرا بیشتر خانواده‌های کم‌درآمد مایل به برگزاری چنین ضیافت‌های پرهزینه‌ای هستند، می‌گوید: علاوه بر یادگیری‌های مشاهده‌ای، علل دیگری هم می‌تواند در برگزاری ضیافت‌های پرهزینه افطار دخیل باشد. این روان‌شناس بیان می‌کند، برخی از خانواده‌هایی که درآمد پایینی دارند، بر این باورند که اگر در افطاری دادن، سنگ‌تمام نگذارند، برای اطرافیان ثابت می‌شود که آنان از نظر بضاعت مالی ضعیف بوده و قدرت مهمان‌نوازی شاهانه ندارند و در نتیجه تحمل این موضوع برایشان سخت و رنج‌آور است، اما خانواده‌های متمکن نظر دیگری دارند. آنها بر این عقیده اند که اگر مهمانی‌هایشان ساده و کم‌خرج باشد، چون اطرافیان در جریان بضاعت مالی بالای آنان هستند، طرز فکری را که در مورد گروه قبلی داشته‌اند، در مورد خانواده آنان نخواهند داشت.

وی در ادامه می‌گوید: تعدادی از خانواده‌ها هم هستند که تمکن مالی بالایی دارند، اما از عزت نفس پایینی برخوردارند؛ یعنی خودشان را دست‌کم می‌گیرند و ارزشی که برای نظر دیگران قائل هستند، برای خود قائل نیستند و همیشه مرغ همسایه برایشان غاز است و در نتیجه به صورتی می‌خواهند با برگزاری ضیافت‌های پرهزینه به دیگران بفهمانند که به‌مرتبه آنان رسیده‌اند. عامل اصلی چشم و همچشمی‌ها نیز در اثر همین پایین بودن عزت نفس افراد است.

این روان شناس تصریح می‌کند : خود ارزشمندی یا عزت نفس به معنای غرور و خودشیفتگی نیست؛ بلکه این معنا را می‌دهد که فرد با خود صادق و روراست بوده و نقاط ضعف و قوت خود را شناخته و قبول داشته باشد و همواره درصدد رفع نقاط منفی خود از بهترین راه برآید. رفتارهای ما نشان‌دهنده بخشی ازعزت نفس ماست و عامل اصلی داشتن عزت نفس در نتیجه تربیت صحیح و اصولی فرزندان و از طریق پدر و مادر کسب می‌شود و ژنتیکی نیست؛ بلکه اکتسابی است.

اسراف نتیجه چشم و همچشمی

متاسفانه چشم و همچشمی در بسیاری از سفره‌های افطار موجب اسراف می‌شود و این امر از دیدگاه اسلام، گناه است. این را حجت‌الاسلام دکتر عابدینی می‌گوید و می‌افزاید: در هر حوزه‌ای ما یک الگوی مصرف داریم که این الگو بنابر تناسب فرهنگ و زمانه تغییر می‌کند که اگر این تغییر بیشتر از الگوی مصرف باشد، ما به نوعی اسراف‌کار محسوب می‌شویم؛ به طور مثال اگر در یک ضیافت غذایی بیش از ظرفیت و تعداد مهمانان سرو شود و در نهایت دورریز شود، اسراف محسوب شده و بدون شک چنین ضیافتی آن هم در ماه رمضان نمی‌تواند اجر و حسنه‌ای برای مهمان و میزبان به همراه داشته باشد. در حالی است که اگر جلوی ولخرجی‌ها و ریخت و پاش‌های غیرضروری گرفته شود، نه‌تنها به نفع میزبان است؛ بلکه اجر و حسنه این ضیافت نصیب مهمان و میزبان هم خواهد شد. به گفته دکتر عابدینی، خانواده‌ای که به موضوع اسراف بی‌توجه و تمام فکر و ذکر او چشم و همچشمی‌های افراط‌گونه و مقایسه خود با اطرافیان باشد، از سلامت و بهداشت روان مطلوبی برخوردار نیست.

این کارشناس با اشاره به این‌که ضیافت‌های پرخرج خانواده‌ها می‌تواند اثرات نامطلوبی بر رفتار و اعمال فرزندان خانواده نیز بگذارد، می‌گوید: بچه‌ها همچون بزرگسالان می‌توانند از طریق یادگیری‌های مشاهده‌ای در آینده رفتاری همچون پدر و مادر خود داشته باشند و به نوعی نیاز افراطی به توجه و تائید در آنها نهادینه می‌شود و گاهی پرتوقع، ناراضی و متکبر بار می‌آیند.

از ظواهر بکاهید به روابط بیفزایید

اما پرسش اصلی آن‌که بهتر است ضیافت افطاری چگونه برگزار شود و چه ویژگی‌هایی داشته باشد؟

حجت‌الاسلام دکتر عابدینی در این خصوص می‌گوید: پیش از انجام هر کاری در این ماه باید نیات و انگیزه‌هایمان را خالص کنیم و با دید خدایی به ضیافت افطاری بنگریم؛ یعنی با خود بیندیشیم که هدف ما از افطاری دادن چیست؟ رضایت خدا و رسیدن به اجر و حسنه یا تعریف و تمجید خلق‌خدا از ریخت و پاش‌ها و اسراف‌کاری‌های ما؟

دکتر عابدینی با اشاره به این‌که صرف هزینه‌های سرسام‌آور و تجمل‌گرایی در این زمانه برای خانواده‌ها، عامل اصلی کم شدن رفت و آمدهای خانوادگی شده است، می‌گوید: اگر در یک مراسم مهمانی به ظواهر کم‌توجه شوید و در مقابل به روابط و تعامل با خویشاوندان و دوستان بها‌دهید، بدون شک هم از ثواب صله رحم سود خواهید برد و هم با کمترین هزینه توانسته‌اید ثواب دوچندان اطعام و افطاری ماه مبارک را از آن خود کنید.

به گفته حجت‌الاسلام عابدینی، به دلیل آن‌که در ماه رمضان از یک سو فضا ملکوتی می‌شود، یعنی در‌های دوزخ بسته و شیطان به غل و زنجیر کشیده می‌شود و از سوی دیگر افراد باید در مدت زمان معینی خود را از خوردن و آشامیدن محروم کنند و به کنترل نفس اماره (نوعی انرژی واردارکننده به بدی) بپردازند، این ماه بهترین زمان برای خویشتنداری، خودسازی و تهذیب نفس است.