دکتر محمدعلی زارعیان، پزشک و دبیر انجمن تحقیقات طب سنتی ایران در گفت‌وگو با جام‌جم ناباروری را این‌گونه تعریف می‌کند: وقتی یک زوج به مدت یک‌سال مقاربت محافظت نشده داشته باشند و حاملگی حاصل نشود نابارور محسوب می‌شوند که البته در زنان بالای 35 سال این مدت به 6 ماه کاهش می‌یابد.

به گفته او، با توجه به این‌که بر اساس آمار به دست آمده عامل زنانه درصد بیشتری از علل نازایی را به خود اختصاص داده، مطالعات زیادی در زمینه علل ناباروری زنان در طب نوین و سنتی انجام شده است.

این علل ممکن است اختلال در ساختمان و عملکرد دستگاه تناسلی زنانه به صورت اختلالات تخمدانی، لوله‌ای، لگنی، عوامل رحمی، شیوه غلط مقاربت، سوءمزاج رحمی و همچنین مشکلات اندام‌های دیگر و علل روحی ـ روانی و رفتاری باشد. به گفته این متخصص طب سنتی، با توجه به این‌که در طب نوین به برخی علل ناباروری اشاره نشده، در نتیجه بازبینی علل نازایی از دیدگاه متفاوت طب سنتی شاید بتواند دریچه‌ای نو در برخورد با این مشکل بگشاید.

ناباروری، نتیجه سوءمزاج

دکتر زارعیان با اشاره به این‌که طب سنتی یکی از علل ناباروری را مربوط به اختلال در کیفیت و کمیت تخمک می‌داند، می‌گوید: معمولا افرادی که ورزش‌های سنگین می‌کنند و از مواد مخدر استفاده کرده و از انواع رژیم‌هایی که با کاهش مصرف غذا به ضعف بدنی منجر می‌شود پیروی می‌کنند، تعداد تخمک‌های رها شده آنها به قدری کم و بی‌کیفیت است که نمی‌تواند به تولید جنین بینجامد. وی با بیان این‌که هر گونه سوءمزاج که در تخمک رخ دهد نیز می‌تواند باعث ناباروری شود، ادامه می‌دهد: سوءمزاج به صورت گرم، سرد، تر، خشک یا ترکیبی از اینها بروز کرده و عمدتا در اثر مصرف غذاهای ناسازگار با طبیعت بخصوص آب یخ، ترشی‌ها و مواد با طبع سرد و خشک رخ داده و باعث افت کیفیت باروری می‌شود.

وی ضمن اشاره به این‌که اغلب افرادی که برای مدتی طولانی مقاربت نداشته‌اند نطفه سردی داشته و منجر به باروری نمی‌شود، می‌گوید: البته گاهی تخمک بالقوه دچار سوءمزاج نیست، اما چون نطفه زن و مرد قادر به سازگاری و اصلاح یکدیگر نیستند و مثل قفل و کلید با هم جفت نمی‌شوند، شانس باروری را کم می‌کند که در این‌گونه موارد با اندک تغییر در مزاج یکی از همسران بارداری صورت می‌گیرد. لازم است بدانید ترکیب نطفه گرم با سرد و خشک یا تر و برعکس باعث اعتدال و باروری می‌شود.

این متخصص به نکته مهمی اشاره می‌کند و می‌گوید: از دیدگاه حکمای طب سنتی افراد مسن، مبتلایان به سوءهاضمه و افرادی که بیش از حد نزدیکی می‌کنند نطفه با کیفیتی ندارند و معمولا مولد نیستند.

مشکلات ساختمانی رحم را جدی بگیرید

بارداری در صورتی اتفاق می‌افتد که رحم سالم باشد، در غیر این صورت بارداری رخ نمی‌دهد. دکتر زارعیان به عواملی که ساختمان و عملکرد رحم را مختل می‌کند، اشاره می‌کند و می‌گوید: زواید گوشتی همچون زگیل و پولیپ که مانع رسیدن نطفه به رحم شود، تنگی دهانه رحم در اثر ترمیم زخم، غشایی در دهانه واژن که مانع مقاربت کامل شود، وجود توده یا اخلاط لزج داخل رحمی که معمولا با درد همراه است، بواسیر رحم که به خونریزی منقطع، لاغری بدن زن و رنگ پریدگی بیمارگونه منجر می‌شود، ورم و جراحت چرکی داخل رحمی، وجود ترشحات غلیظ حاصل از مقاربت‌های پی در پی که مانع جایگزینی نطفه و استقرار جنین می‌شود و ضعف رحم که قادر به نگهداری جنین نخواهد بود از جمله مواردی است که می‌تواند موجب سقط یا ناباروری شود.

رحم، مزاج خاص خود را دارد

وجود سوءمزاج در رحم باعث فساد نطفه شده و در نهایت نازایی رخ می‌دهد. به گفته دکتر زارعیان از دیدگاه حکما هر عضو مزاج خاص خود را دارد که اگر این مزاج در حالت اعتدال باشد آن عضو عملکرد طبیعی خود را دارد در غیر این صورت مزاج نامتعادل باعث بروز سوءمزاج می‌شود. در اکثر موارد وقتی مزاج کلی بدن گرم باشد مزاج اندام جنسی هم گرم است و وقتی مزاج کلی بدن سرد باشد مزاج اندام جنسی هم سرد خواهد بود.​ سردی شدید رحم موجب می‌شود عروق و مجراهایی که خون و نطفه را به رحم می‌برد تنگ و فشرده شود که معمولا مواد غذایی با طبع سرد بویژه آب یخ می‌تواند منجر به سردی و خشکی رحم شود. گرمی شدید رحم هم می‌تواند همان اتفاقی را که برای تخم گیاهان در زمین‌های آهکی می‌افتد رقم بزند؛ یعنی نطفه را سوزانده و موجب نازایی می‌شود. سوءمزاج تر رحم نیز باعث می‌شود در اثر رطوبت بالا رحم نتواند نطفه را به خوبی جذب و نگهداری کند و در سوءمزاج خشک نیز محیط و ترشحات داخل رحمی خشک و غلیظ و منجر به فساد نطفه می‌شود که اغلب این موارد با اصلاح مزاج رفع و باروری امکان پذیر خواهد شد. در واقع وقتی مزاج رحم معتدل شود نطفه و غذا را به راحتی به سوی خود جذب کرده و از قوام و قدرت خوبی برخوردار است.

نازایی در نتیجه چاقی و لاغری مفرط

حکمای طب سنتی معتقدند ماده اولیه تولید نطفه از همه اعضای بدن بخصوص قلب، کبد و مغز به دست می‌آید. دکتر زارعیان در این باره می‌گوید: اختلالات مغزی که منجر به اختلال در تخمک‌گذاری شود، کبد چرب، بیماری‌های قلبی و همچنین اختلال عملکرد دستگاه گوارش ریسک نازایی را افزایش می‌دهد. ضمن این‌که چاقی و لاغری مفرط هم می‌تواند از قدرت باروری بکاهد. به عنوان مثال در زنان چاق، چربی‌های اندوخته در رحم، مجرای حرکت نطفه را تنگ کرده و اجازه استقرار و جایگزینی تخمک را نمی‌دهد ضمن این‌که نطفه زنان چاق رطوبت زیادی داشته و کمتر مولد است. لاغری مفرط هم می‌تواند از اسباب نازایی باشد؛ چرا که اگر زن لاغری باردار شود، تمام غذای دریافتی صرف مادر می‌شود و غذایی برای جنین باقی نمی‌ماند و به همین دلیل تخم تشکیل نشده یا اگر هم بشود در همان مراحل اولیه سقط می‌شود.

این متخصص طب سنتی می‌افزاید علت دیگر نازایی شیوه غلط مقاربت است که اگر زاویه قرارگیری بدرستی رعایت نشود رسیدن اسپرم به تخمک دچار اختلال می‌شود، تا جایی که تغییر زاویه قرارگیری هنگام مقاربت از روش‌های پیشگیری از بارداری ذکر شده است. ضمن این‌که اگر زوجی طی دوره تخمک‌گذاری از مقاربت خودداری کنند تاخیر در باروری رخ می‌دهد که در مراکز درمانی طب سنتی، تعدادی از نازایی​ها با اصلاح این شیوه‌ها حل شده است. همچنین از دیگر علل ناباروری می‌توان به فشار ناشی از مشکلات روحی، استرس و افسردگی اشاره کرد. به گفته دکتر زارعیان، ناباروری بدون علت مشخص وضعی است که در آن هیچ علت پزشکی در توجیه ناباروری وجود ندارد و دارای ارتباطی بسیار محکم با مشکلات روحی ـ روانی است.