مروري بر صنعت چای کشور؛
روزگار سياه برگ‌های سبز چای/ از وعده خريد تضمينی تا سوختن برگ‌های چای به دليل کم آبی
صنعت چای ایران علیرغم داشتن استعدادهای بالقوه در زمینه تولید، فرآوری و تجارت چای نتوانسته است طی سالیان گذشته جایگاه خود را در صنعت جهانی تثبیت کند و حتی در چند سال اخیر دچار بحران شده است.
به گزارش گروه استان‌هاي باشگاه خبرنگاران،صنعت چای ایران علیرغم داشتن استعدادهای بالقوه در زمینه تولید، فرآوری و تجارت چای نتوانسته است طی سالیان گذشته جایگاه خود را در صنعت جهانی تثبیت کند و حتی در چند سال اخیر دچار بحران شده است.
وابستگی مستقیم بیش از 60000 خانواده به کشت و تولید چای و همچنین جایگاه خاص چای در سبد مصرفی خانواده‌های ایرانی، ضرورت تدوین استراتژی و ساختار مناسب برای صنعت چای ایران را دو چندان کرده است.
از این رو در این مقاله با استفاده از مدل الماس گون پورتر، به عنوان چارچوب مطالعه رقابت پذیری، نقاط قوت، ضعف، فرصت و تهدید صنعت چای مورد بررسی قرار می پیرد.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که نبود دیدگاه مدیریت یکپارچه در زنجیره عرضه صنعت‌چای مهمترین و اساسی‌ترین عامل تضعیف این صنعت بوده است.
مشکلات چاي
رییس سندیکای کارخانجات چای شمال کشور سیاست گذاری نادرست و بی برنامگی را از دلایل اصلی مشکلات صنعت چای عنوان کرد.
نعمت یاورزاده گفت : عاقبت تصمیمات نادرست نابودی تولید داخل و رونق چای خارجی را به همراه دارد.
وی افزود : برای حل این مشکلات دولت باید با برنامه ریزی درست از صنعت چای حمایت کند .
یاورزاده هم چنین با اشاره به مطرح شدن موضوع تحقیق و تفحص از سازمان چای در مجلس ، تصریح کرد : در این سازمان هیچ چیز پنهان و پوشیده ای وجود ندارد که نیاز به تحقیق و تفحص داشته باشد ، این چنین اقداماتی نتیجه ای جز تخریب ندارد و کسانی که این مسایل را مطرح می‌کنند به دنبال انتقاد غیر اصولی از رییس سازمان هستند.
لازم به ذکر است؛ تولید چای در سال های اخیر با مشکلات زیادی رو به رو شده و امسال نیز به دلیل کمبود بارندگی و سایر مسایل با کاهشی حدود 40 درصد مواجه بوده است.
مهمترین عامل ایجاد نابسامانی در صنعت چای، مشکل بازاریابی و فروش چای تولید داخله است
صنعت چای کشور نسبت به دیگر بخش‌های صنایع تولیدی وابستگی کمتری به خارج دارد و می‌تواند در اشتغال مولد و فعال کردن بخش بازرگانی در سطح ملی نقش مهمی ایفا کند.
افزایش تولید و بهبود صنعت چای فقط برای دستیابی به رشد اقتصادی و افزایش رفاه منطقه مطرح نیست، بلکه با استقلال و خودکفایی اقتصادی و عدالت اجتماعی و آرمان‌های ملی و اجتماعی نیز رابطه تنگاتنگ دارد.
صنعت چای کشور نسبت به دیگر بخش‌های صنایع تولیدی وابستگی کمتری به خارج دارد و می‌تواند در اشتغال مولد و فعال کردن بخش بازرگانی در سطح ملی نقش مهمی ایفا کند.
صنعت چای کشور در بین فعالیت‌های اقتصادی از نظر تولید و اشتغالزایی در سطح کشور، به‌ویژه در مناطق چایکاری شمال کشور دارای اهمیت ویژه‌ای است.
رئیس سازمان چای کشور در این‌باره می‌گوید: این صنعت از نظر تولید مواد خام، میزان اشتغال، تنوع نظام بهره‌برداری، حجم سرمایه‌گذاری سیستم‌های اداری تولید و بازرگانی کشورهای چای‌خیز تولیدکننده چای دنیا، نقش مهمی را در اقتصاد این مناطق ایفا کرده است.
علی محرر افزود: چای دومین محصول استراتژیک گیلان است و این استان با داشتن ۹۰ درصد باغهای چای ایران، مهمترین استان تولیدکننده چای در کشور محسوب می‌شود.
وی همچنین مهمترین چالش‌های پیش روی صنعت چای ایران را در سه بخش تولید، فرآوری و بازرگانی عنوان کرد و اظهار داشت: هم‌اکنون عمر مفید بوته‌های چای ۵۰ سال است و پس از آن برگ‌دهی و کیفیت برگ آنها کاهش می‌یابد.
رئیس سازمان چای کشور با اشاره به نقش نوسازی و بهسازی باغهای چای در افزایش کمی و کیفی تولید این محصول گفت: با این اقدام توان تولید برگ سبز چای تا ۳۰ درصد افزایش می‌یابد و کیفیت این محصول هم چند برابر می‌شود.
وی با بیان اینکه برای نوسازی نیمی از باغهای چای باید بوته‌های قدیمی ریشه‌کن و یا کف‌بر شود، افزود: در حال حاضر ۵۰ درصد بقیه باغهای چای گیلان و مازندران هم که عمر آنها کمتر از ۵۰ سال است، باید اصلاح و بهسازی شوند.
به هر ترتیب چای ایران از نوع هیبرید چینی آسامی است و در مناطق معتدل به‌عمل می‌آید و جزء چای‌های باکیفیت از نظر عطر و طعم دنیاست، ولی از حیث رنگ‌دهی 60 تا 65 درصد مرغوبیت چای‌های مناطق گرمسیری را دارد.
به‌دلیل عدم استفاده از هرگونه سموم دفع آفات نباتی در مراحل تولید برگ سبز، چای ایران از خالص‌ترین و سالم‌ترین چای‌های دنیا به‌شمار می‌رود.
استانهای گیلان و مازندران با داشتن آب و هوایی معتدل و زمینهای حاصلخیز و خاکی غنی و توانایی تولید محصولات کشاورزی با کیفیت بالا، از ویژگی‌های منحصر به فردی در بخش کشاورزی و صنایع تبدیلی وابسته به این بخش برخوردار بوده و مناسب‌ترین شرایط را نیز برای کشت برگ سبز چای در کشور دارند.
در حال حاضر 60 هزار خانوار چایکار در این دو استان شمالی کشور از راه تولید چای امرار معاش می‌کنند و برگ‌های برداشت شده از باغات خود را برای فروش و فرآوری به 160 واحد کارخانه چایسازی واقع در استانهای گیلان (147 واحد) و مازندران (13 واحد) تحویل می‌دهند.
نماینده مردم لاهیجان و سیاهکل در مجلس شورای اسلامی هم در این ارتباط گفت: فرسوده و قدیمی بودن ۵۰ درصد کارخانه‌ها و ماشین‌آلات چایسازی، کمبود نیروهای فنی، نداشتن آزمایشگاه کنترل کیفی، عدم اتوماسیون خط تولید، بسته‌بندی نامناسب و همخوانی نداشتن ظرفیت کارخانه‌های چایسازی با برگ سبز تحویلی از مهمترین مشکلات پیش روی فرآوری چای است.
ایرج ندیمی با اعلام اینکه صنعت چای نقش مهمی در رونق اقتصادی، ایجاد اشتغال و تولید ملی دارد، افزود: مسئولان باید به این صنعت توجهی ویژه داشته باشند.
وی همچنین تعویق در پرداخت مطالبات چایکاران، اشباع بازارهای داخلی از انواع چای خارجی، قاچاق و فراهم نبودن بستر فروش چای خشک از طریق سبد خانوار و بازارهای جهانی را از مشکلات بازرگانی این محصول استراتژیک ذکر کرد.
عضو کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی در ادامه بر ضرورت توجه جدی مسئولان به صنعت چای در سال حماسه اقتصادی تأکید کرد.
با وجود این چای سیاه به دو روش رسمی (ارتدوکس) و غیررسمی (سی.تی.سی) تهیه می‌شود.
فرآیند چای سیاه از برگ سبز در روش متداول در کارخانه‌های چای ایران، شامل پلاس، مالش، تخمیر، خشک و درجه‌بندی است.
بنابراین با درنظر گرفتن این موارد ـ چه از نظر پیشی گرفتن مصرف نسبت به میزان تولید و چه از نظر افزایش قیمت در بازارهای جهانی ـ باید برای تأمین منابع مطمئن به منظور تهیه چای مورد نیاز کشور پیش‌بینی‌های لازم را انجام داد و چگونگی تأمین چای مصرفی کشور را شناسایی و برای دستیابی به این مهم برنامه‌ریزی کرد.
یک کارشناس مسائل اقتصادی در این زمینه گفت: کمبود مواد اولیه مطلوب یکی از مهمترین موانع مهم و تأثیرگذار بر توسعه کسب و کار در صنعت چای است.
علی رنجبر افزود: از آن‌جا که کیفیت یکی از عوامل مؤثر در عرصه رقابتی است، بنابراین در زمینه ارتقاء کیفیت تولید و افزایش بهره‌وری کارخانه‌های چای، انجام تحقیقات در زمینه راه‌های افزایش کیفیت برگ سبز و در نتیجه ارتقاء کیفیت چای تولیدی کارخانه‌ها، الزام کارخانه‌ها به رعایت موارد استاندارد کیفیت، تدوین دستور عملی در زمینه اعطای تسهیلات به کارخانه‌هایی که چای تولیدی آنها مطابق با استاندارد تهیه شده باشد، امری ضروری است.
وی اظهار داشت: محدودیت منابع مالی و وام‌های بانکی یکی از مهمترین موانع توسعه کسب و کار واحدهای تبدیلی چای است و همچنین عدم توانایی در بازپرداخت دیون و بدهی‌ها نیز در زمره موانع اولویت‌دار این صنعت قرار دارد.
این کارشناس مسائل اقتصادی گفت: بنابراین فراهم کردن شرایط اعطای تسهیلات مالی کم‌بهره در زمان مناسب، مهلت دادن به کارخانه‌داران در بازپرداخت بدهی‌ها و دیون در مواقعی از سال که با کمبود نقدینگی مواجه هستند، یک ضرورت حیاتی است.
وی همچنین با اعلام اینکه مهمترین عامل ایجاد نابسامانی در صنعت چای مشکل بازاریابی و فروش چای تولید داخله است که این خود معلول عوامل مختلفی است، یادآور شد: بررسی میزان و علل گرایش به چای خارجی از سوی مصرف‌کنندگان داخلی، بررسی میزان قاچاق چای خارجی به داخل کشور و همین‌طور از آن‌جا که چای محصولی ذائقه‌ای به‌شمار می‌رود و ذائقه مصرف‌کننده است که کیفیت و مطلوبیت آن را تعیین می‌کند، بنابراین انجام تحقیقات در زمینه چگونگی ذائقه پسند کردن چای داخلی از قبیل اسانس‌ها، طعم‌های مجاز و مطابق با ذائقه ایرانی و ... پیشنهاد می‌شود.
رنجبر تصریح کرد: با هدف تغییر ذائقه مصرف‌کنندگان به سمت مصرف چای داخلی، فرهنگ‌سازی در استفاده از چای داخلی در طولانی مدت باید مورد توجه قرار گیرد.
به هر حال صنعت چای نقش مهمی در اقتصاد و رفاه اجتماعی دارد. بنابراین باید با برنامه‌ریزی صحیح، سیاستگذاری اصولی و حمایت جدی از کشاورزان، مشکلات این صنعت را برطرف و چایکاران را به کار و تلاش بیشتر امیدوار کرد.
بیان مشکلات محوری چای
الف- در بخش کشت و زرع یا باغ
1- بالا بودن سن بوته های چای باغ های چای کشور که حدود 40% باغات چای سن آنها بالای 50 سال می باشد و عمر باردهی مفید آنها رو به افول است و نیاز است درخصوص جایگزینی بوته ها فکر اساسی و عملی صورت گیرد.
2- شناسنامه دار نبودن باغ های چای درخصوص ارائه فرمول و یا نقشه جدید به زراعی برای آنها، بطوریکه طی چهل سال اخیر هیچگونه مساحی واقعی در باغ چای ایران صورت نگرفته و به عبارتی آمار واقعی از میزان سطح زیر کشت برای باغ چای در دست نداریم.
3- عدم پیش بینی تسهیلات مالی کافی به موقع و بدون بهره و یا کم بهره برای جوان سازی باغ های چای خصوصاً در توصیه انواع هرسها.
4- نداشتن برنامه و اعتبار کافی برای احداث باغهای جدید(توسعه سطح زیر کشت) و در جنگل های مخروبه استان با تغییر کاربری اراضی بالای کانال آبرسانی شبکه سفیدرود بصورت مجتمع باغ و کارخانه در تشکل های تعاونی در راستای توسعه پایدار استان های شمالی کشور.
5- نداشتن شبکه های آبیاری بارانی کافی در باغات چای و عدم پیش بینی تسهیلات مالی کافی در راستای توسعه آنها.
6- متاسفانه الودگی بالای 20% از باغات چای کشور به آفت خطرناک نماتد مولد زخم ریشه چای و نداشتن برنامه اصولی در جهت کاهش خسارت آنها.
7- عدم تعیین قیمت پایه و تضمینی برگ سبز بر اساس هزینه تولید، سود متعارف با در نظر گرفتن تورم سالیانه و نظارت غیراصولی بر خرید برگ سبز چای در کارخانجات چایسازی که این عوامل باعث بی اعتمادی چایکاران در هنگام عرضه برگ سبز و عدم دریافت بهای واقعی آن می باشد (ارزان بودن بهای برگ سبز چای نسبت به سایر محصولات کشاورزی).
8- ناامیدی چایکاران به آینده این محصول و تمایل آنها به تغییرکاربری باغ های چای (عدم حمایت اصولی از چای).
9- کوچک بودن باغ های چای و حتی در بیشتر مناطق چایکاری شمال کشور، باغ چای تنها منبع درآمد برای چایکاران بوده که ممکن است هر گونه تغییرات درآمدی برای چایکاران عوارض نامطلوب اقتصادی و اجتماعی ناشی از آن به همراه داشته باشد (بالغ بر4/84% از باغ های چای از یک تا زیر یک هکتار می باشد).
10- افزایش فرهنگ بدچینی در بین چایکاران به علت پایین بودن قیمت برگ سبز و به انگیزه کسب درآمد بیشتر و تامین هزینه معاش خانواده ها که اغلب از نظر درآمدی از فقیرترین قشرهای جامعه کشاورزی استانهای شمالی می باشند.
11- مشکل حمل و نقل برگ سبز چای، تراکم و فشردگی برگ سبز در زنبیل ها و دور بودن فاصله کارخانجات چایسازی از باغ های چای .
12- عدم حمایت کافی در تحقیقات کاربردی چای خصوصاٌ روی پروژ های به زراعی و به نژادی در باغ چای و بی اعتمادی چایکاران بعلت نداشتن آموزشهای فنی – ترویجی نسبت به نتایج فعلی پروژه های تحقیقاتی اجرا شده (فعلاً محققین کافی در مرکز تحقیقات چای کشور مشغول بکار نمی باشند).
ب- بخش فرآوری و تولید(کارخانجات چایسازی و کارگاه های بسته بندی)
1- فرسوده و قدیمی بودن 90% از ساختمانها و ماشین آلات چایسازی بیشتر کارخانجات به علت عدم وجود ابزارهای کنترل دقیق و نبود نظارت کارشناسی بر روی عملیات فرآوری که منجر به افت کیفی چای خشک تولیدی می گردد.
2- عدم بکارگیری نیروهای فنی و نداشتن آزمایشگاه کنترل کیفی در اکثر کارخانجات چایسازی در مراحل مختلف فرآوری چای باعث افت کیفی محصول شده است.
3- عدم اتوماسیون خط تولید کارخانجات چایسازی و بسته بندی چای در آنها (خصوصاً اکثر بسته یندی ها در چای خشک غیراصولی و از استاندارد کافی برخوردار نمی باشند).
4- استفاده از حجم بالای برگ سبز تحویلی در کارخانجات در اوج برداشت برگ سبز (عدم هم خوانی ظرفیت کارخانجات چایسازی با برگ سبز تحویلی در بعضی از مناطق)بطوریکه در بعضی مواقع مرحله پلاس صورت نمی گیرد.
و چای استحصالی از کیفیت خوبی برخوردار نیست و یا فاصله زمان فرآوری در این گونه کارخانجات غیر اصولی می باشد.
ج- بازرگانی و سیاست گذاری:
1- نافروش ماندن قسمت اعظم چای های تولیدی قبل از سال 1379 (سال شروع طرح اصلاح ساختار چای) و بعد از آن تا سال جاری (1388) آمارها حاکی از آن است که بالغ بر 200 هزار تن چای خشک بصورت سنواتی وی ا غیرسنواتی در انبارها موجود می باشد.
2- عدم موفقیت در کنترل چای قاچاق و اعمال سیاست نادرست تنظیم بازارو اشباع بازارهای داخلی از انواع چای خارجی.
3- فراهم نبودن بستر فروش چای خشک تولید داخلی سالهای اخیر از طریق سبد کالای خانوار که همکاری های لازم فی مابین وزارت بازرگانی و جهاد کشاورزی علیرغم پی گیری مستمر مسئولیتی مملکتی در یکی دو سال اخیر چه بصورت خالص داخلی و یا بصورت اختلاط با چای های خارجی وارداتی وجود ندارد.
4- فراهم نبودن بستر صادرات چای در مرحله اول برای کشورهای همسایه.
5- نداشتن برنامه های اصولی در راستای قرار دادن چای در اقلام مورد معامله در بورس محصولات کشاورزی.
6-نبودن قوانین کافی و عملی تعزیرات برای متخلفینی که در امر چای قاچاق اقدام می نمایند
7- عدم تفویض اختیارات قانونی و عملی برای سازمان چای کشور (متاسفانه شرح وظیفه این سازمان هنوز هم در هاله ای از ابهام می باشد).
بیان راه حل پیشنهادی کوتاه مدت و بلند مدت
الف – کوتاه مدت دربخش کشت و زرع یا باغ طی یک دوره 7-5 ساله
1- اجرای هرسهای سبک (کمربرو سربر) با پرداخت تسهیلات کم بهره و به موقع در راستای جوان سازی بوته چای به منظور تولید محصول کیفی و استاندارد.
2- توسعه ایجاد شبکه های آبیاری بارانی در قالب تشکل ها(توضیح: فعلاً حدود 5000 هکتار در باغات چای ما آبیاری تحت فشار داریم که طی یک برنامه کوتاه مدت 5 ساله این سطح تا 12000 هکتار قابل ارتقاء است).
3- اجرای طرح های پایلوت تغذیه گیاهی در باغ های دیم و آبیاری و ارائه توصیه های فنی در استفاده بهینه از ماکرو و میکروالمنت ها (درشت و ریز مغذی ها).
4- شناسائی کانونهای آلودگی جدید به نماتد مولد زخم ریشه چای در باغ و اجرای پروژه IPM در کاهش خسارت این بیماری در باغات با نظارت فنی کارشناسان مراکز تحقیقاتی و سازمان چای، چون این عارضه جزء آفات کلیدی چای بوده نیاز است ارگانهای دولتی مستقیماً با همکاری چایکاران در امر کنترل آن اقدام نمایند.
5- تعیین نقشه جامع باغ های چای و شناسنامه دار کردن آنها به منظور خدمات رسانی بهتر از طریق سازمان های اجرائی.
6- احیاء باغ های چای مخروبه و نیمه مخروبه با پرداخت تسهیلات نظارت شده دولتی بدون بهره و کم بهره و به موقع و تعهد پرداخت قانونی از طرف چایکاران 3 سال پس از پرداخت وام از بهای برگ سبز بصورت اقساطی اقدام گردد.
7- ایجاد تشکل های باغ و کارخانه با توجه سطح زیر کشت و ظرفیت کارخانه در هر منطقه جهت ارائه تسهیلات به زراعی و اجرای اصول نوین چایکاری.
8- تشکیل نمایندگی های خرید برگ سبز چای درخصوص باغاتی که فاصله آنها از کارخانجات چایسازی دور می باشند
9- توسعه میکانیزاسیون در باغ های چای (فرم دهی بوته های چای با استفاده از ماشین هرس و به دنبال آن برداشت چای با ماشین) در قالب تشکل های تعاونی چایکاران.
10- برگزاری کلاسهای آموزشی- ترویجی با همکاری محققین مراکز تحقیقاتی و سازمانهای اجرائی(سازمان چای، سازمان جهاد و نظام مهندسی کشاورزی استان با مشارکت تعاونی چایکاران) در مناطق چایکاری از شروع فصل به زراعی و این کلاس‌ها هر ساله بایستی در طول سال استمرار داشته باشد.
ب- بلند مدت در کشت و زرعی یا باغ طی یک دوره 15- 10 ساله
1- اجرای هرس های سنگین(کف بر) با پرداخت تسهیلات بدون بهره و به موقع با نظارت کارشناسان سازمان چای بر اساس فرمول هایی که در شناسنامه چای هر باغ دار مشخص شده است.
2- توسعه سطح زیر کشت باغ های در جنگل مخروبه و نیمه مخروبه در قالب تشکل های تعاونی چایکاران بصورت مجتمع باغ و کارخانه طی یک برنامه 10 ساله.
3- جایگزینی بوته های قدیم و کم بازده با نهالهای اصلاح شده طی یک برنامه بلندمدت و با در نظر گرفتن جمیع جهات که در این راستا زیان و ضرری متوجه چایکاران نگردد.
4- اجرای عملی طرح های به نژادی به منظور معرفی کلونهای برتر چای در راستای کمک به امور به زراعی باغات چای.
5- امکان تبدیل اراضی بالای کانال آبرسانی شبکه های سفید رود به باغ های چای بصورت مجتمع باغ و کارخانه در راستای تولید چای بیشتر.
به دلایل زیر در زمینهای شالیزاری فوق این امر توصیه می گردد:
5-1- وضعیت آب زراعی منطقه برای چای کافی بوده (3500 متر مکعب برای هر هکتار) در حالیکه برای برنج (12000 متر مکعب برای هکتار) ناکافی می باشد و بحرانهای خشکسالی در سالهای کم باران در این مناطق از مشکلات استان گیلان می باشد.
5-2- کشت و کار چای قدرت اشتغالزائی بالائی در مقایسه با برنج دارد(یک هکتار چای آبی جهت تولید چای مرغوب به 400 نفر کارگر در روز، در حالیکه یک هکتار مزرعه برنج به 121 نفر کارگر در روز احتیاج دارد).
5-3- فرسایش خاک در باغ های چای نسبت به مزارع برنج کمتر است.
5-4- ارزش جهانی یک کیلو چای تولیدی بالاتر از برنج بوده بطوریکه با 1 کیلو چای خشک تولیدی می‌توان حدود 6 کیلو برنج وارد کرد.
ارائه راه حل های پیشنهادی کوتاه مدت و بلند مدت در فرآوری و تولید
1- بازسازی اصولی کارخانجات فرسوده و قدیمی با تسهیلات کم بهره و یا بدون بهره بانکی با نظارت کافی و قانونمند.
2- بازسازی و تعویض ماشین آلات چایسازی از مرحله پلاس تا مرحله سورت و درجه بندی در راستای اتوماسیون خط تولید با تسهیلات بانکی کم بهره و حتی بدون بهره با نظارت کافی و قانونمند.
3- استقرار آزمایشگاه های کنترل کیفی و تعیین مسئول فنی در خط تولید برای تمامی کارخانجات چایسازی.
4- آموزش مستمر سالیانه در راستای ارائه مهارتهای فنی برای مدیران، کارشناسان و متصدیان مختلف کارخانجات چایسازی.
5- احداث و یا بازسازی انبارهای مناسب برای نگهداری چای خشک تولیدی سالیانه بطوریکه پس از پایان دوره بهره برداری چای خشک تولیدی با ارتباط مناسبی که بین کارخانه‌های تولید چای خشک و بخش تجارت صورت می‌گیرد، جهت مصرف به بازار فروش انتقال داده شوند.
6- نظارت کافی در کارخانه‌های چایسازی در امر خرید برگ سبز استاندارد و فرآوری آن تا تولید چای خشک و حتی بسته بندی با دستورالعمل‌های فنی، عملیاتی و با پشتوانه قانونی.
7- تشویق کارخانه دارانی که در امر چایسازی موفق بوده‌اند و چای کیفی تولید می‌کنند بصورت پرداخت یارانه‌ها و یا حتی حواله چای خشک وارداتی برابر قانون واردات مورد حمایت قرار گیرند.
8- نمرات چای خشک استحصالی در کارخانجات چای بر اساس دستور العمل‌های فنی با توجه به درجات برگ سبز هر ساله با نظارت کافی اعمال شود. که هدف نهائی این امر افزایش روند کیفیت چای خشک تولیدی می‌باشد.
ارائه راه حل های پیشنهادی کوتاه مدت و بلند مدت در بازرگانی و سیاست گذاری
1- سیاست گذاری اصولی درخصوص تعیین قیمت برگ سبز استاندارد چای در هر سال بر اساس هزینه های تولید، تورم سالیانه و سود متعارف
2- تصمیم گیری قطعی و نهائی درخصوص چای های سنواتی موجود در انبار(چای خشک های سنواتی قابل شرب و غیر قابل شرب) این امر حتما بایستی در اسرع وقت صورت گیرد.
3- سیاست گذاری در ورود چای خارجی توسط تجار شناخته شده به کثر مقدار کل تولید شده داخلی تا سقف حداکثر 130 هزار تن (کل مصرف سرانه کشور) مشروط به اینکه بازرگانان به نسبت چای وارداتی به منظور اختلاط از چای تولید داخلی خریداری و استفاده نمایند
4-سیاست گذاری جلوگیری عملی از قاچاق چای خارجی و اعمال قوانین تعزیراتی برای متخلفین.
5- فراهم آوردن بستر فروش چای خشک تولید داخل و یا بصورت مخلوط از طریق سبد کالای خانوار با همکاری مستمر و وزارت خانه های بازرگانی و جهاد کشاورزی
6- فراهم نمودن بستر صادرات بصورت تشکیل بازارهای فروش در بنادر شمالی و جنوبی کشور
7-فرهنگ سازی عمومی در مصرف چای داخلی از طریق ارگانهای ذیربط.
نتیجه گیری کلی جهت ارتقاء این محصول استراتژیک شمال کشور
1- اجرای عملیات به زراعی (انواع هرسها، آبیاری تحت فشار، میکانیزاسیون، مبارزه با آفات و بیماریها و علفهای هرز و...) در باغ های چای طی یک برنامه تدوین شده با نظارت و هدایت فنی سازمان چای کشور.
2- جایگزینی بوته های قدیمی و کم بازده با نهالهای اصلاح شده در راستای احیاء باغات چای با نظارت فنی سازمان چای شمال و سایر سازمانهای ذیربط.
3- تعیین مساحی واقعی باغات چای کشور از طریق سیستم ماهواره ای.
4- برنامه ریزی دراز مدت در راستای توسعه سطح زیر کشت در جنگل های مخروبه و نیمه مخروبه در شمال کشور سطحی حدود 8000 هکتار و امکان تغییر کاربری اراضی شالیکاری بالای کانال آبرسانی شبکه سفیدرود به باغات چای بصورت مجتمع باغ و کارخانه در سطحی حدود 20000 هکتار با نظارت فنی سازمان چای.
5- تعیین عادلانه قیمت برگ سبز چای هر ساله بر اساس هزینه های تولید، تورم سالیانه و سود متعارف قبل از شروع عملیات بهزراعی در فصل زمستان و اعلان از طریق رسانه های ارتباط جمعی به چایکاران جهت دلگرمی آنان در تولید بهینه چای.
6- تجهیز و نوسازی کارخانجات چایسازی (اتوماسیون کردن) از قبیل تجهیز آزمایشگاه ها با کادر فنی، بهداشتی کردن کارخانجات چایسازی و ... در راستای تولید چای خشک استانداردو کیفی
7- برنامه ریزی در راستای اجرای برنامه های آموزشی و ترویجی برای چایکاران، مدیران و کارشناسان و کارگران فنی کارخانجات چایسازی از طرف سازمان چای
8- اتخاذ سیاست های اصولی و عملی آنی درخصوص چای خشک های سنواتی موجود در انبارها به منظور فروش چای قابل شرب و امحاء چای غیرقابل شرب بصورت استخراج کافئین، تولید کمپوست و...
9- نظام مند کردن واردات چای خشک خارجی توسط تجار مجاز به کسر کل تولید شده داخلی تا سقف حداکثر 130 هزار تن (کل مصرف سالیانه کشور) مشروط به اختلاط با چای داخلی و یا فروش خالص آن بدون اختلاط.
10- جلوگیری عملی و قانون مند از قاچاق چای خارجی و اعمال قوانین تعزیراتی برای متخلفین این امر
11- در پایان جهت نجات چای ایران وارتقاء این محصول سالم و ارگانیک نیاز به عزم ملی است که امیدوارم این اراده هر چه زودتر و سریعتر در سال تولید ملی در مملکت ما عملی گردد.
مشکلات صنعت چای کشور از نگاه مرکز پژوهشهای مجلس
مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی مشکلات و راهکارهای مربوط به صنعت چای در کشور را مورد بررسی قرار داد.
دفتر مطالعات زیربنایی مرکز پژوهشها اعلام کرد: بخشی از اقتصاد مردم استان گیلان و نیز غرب استان مازندران (از رامسر تا کلارآباد) به طور مستقیم و غیرمستقیم به صنعت چای وابسته است.
نتایج بررسی ها نشان می دهند قدمت و فرسودگی باغات چای و نبود انگیزه برای مدیریت صحیح و احیای آن ها ، گسسته بودن زنجیره تولید، فرآوری و بازرگانی چای و نداشتن استراتژی جامع، مشکلات فنی – اجرایی و سیاستگذاری مقطعی ، از مشکلات عمده صنعت چای کشور است.
مروری بر سیاست های اجرایی در سال های برنامه دوم، سوم و چهارم توسعه اقتصادی ، ما را به این نتیجه می رساند که ساماندهی صنعت چای کشور به لحاظ ماهیت چند رشته‌ای صنعت چای، تنها توسط سازمانی غیردولتی متشکل از چایکاران ، چای سازان ، تجار و بازرگانان و با نظارت دولتمردان و دستگاه های اجرایی مختلف ممکن خواهد بود.
بهبود کیفی تدریجی باغات چای (برگ سبز) و فرآیند چای سازی با عملیات اصلاحی و آموزشی و ادامه روند واردات کنترل شده چای خشک استاندارد با هدف جلوگیری از واردات قاچاق چای غیربهداشتی و غیراستاندارد به کشور تعیین تکلیف چای سنواتی ، اعتقاد به اقتصاد باز و رقابتی کنترل شده در صنعت چای کشور به منظور بهبود تولید چای ایرانی، تقویت سازمان چای (اعتبارات و نیروی انسانی متخصص) ، اعتمادسازی و فرهنگ سازی مصرف چای ایرانی در بین مردم از جمله سیاست های موثر در احیا و توسعه صنعت چای کشور خواهد بود.
بازنگری در زنجیره تولید چای و تعامل با تولید این کالای صنعتی به شکل کشت قراردادی و بازگشت به ساختار حاکم بر این صنعت در دهه‌های 1340 و 1350 البته همراه با بهره‌گیری از ظرفیت‌های قوانینی مانند قانون خرید تضمینی ، قانون افزایش بهره وری و قوانین حمایتی دیگر در جهت اصلاح و به روزرسانی ساختار مذکور ، می تواند راهگشای خروج صنعت چای از شرایط کنونی شود.
این گزارش می افزاید: میزان مصرف سرانه چای در ایران از رقم 1.18 کیلوگرم در سال 1356 به حدود 1.5 کیلوگرم در سال 1391 و مصرف کل چای از 41.3 به حدود 111 هزار تن رسیده است.
میزان تولید چای داخلی تقریبا یک سوم از نیاز کشور را تامین می کند و بقیه از محل واردات تامین می شود.
در حال حاضر 182 کارخانه چای سازی در کشور فعالند روش متداول چای سازی نیز تولید چای سیاه است . اصولا در دنیا سه روش چای سازی وجود دارند که به آنها روش چای سازی با تخمیر کامل، با تخمیر ناقص و بی تخمیر گفته می شود.
فرآیند تولید و مصرف چای شامل مراحل متعددی از باغ، کارخانه، صنایع بسته بندی تا بازار مصرف می شود و زندگی قشر عظیمی از مردم به آن وابسته است. بازار چای تا سال 1377 در انحصار دولت قرار داشت و سازمان چای با خرید محصول تولید داخل، واردات چای و اختلاط آنها، کنترل بازار این کالا را در اختیار داشت.
مشکلات عمده ساختار صنعت چای تا سال 1377 به طور خلاصه شامل: خرد بودن باغات ، سرمایه بر بودن آماده سازی باغات و ناتوانی باغداران از انجام این کار، پایین بودن سطح بهره وری به دلیل نبود مدیریت صحیح و مراقبت های لازم ، عدم تناسب بین قیمت برگ سبز و هزینه تمام شده آن، عدم انگیزه کارخانه ها برای دریافت برگ سبز مرغوب و تولید چای خشک ممتاز به دلیل وجود نظام حق العمل کاری و پایین بودن دستمزد تبدیل، سیاست عرضه چای یارانه ای ارزان و تثبیت قیمت برای مصرف کننده در حد نصف قیمت تمام شده که منجر به بدهی انباشته سازمان چای در سال 1378 شد.
زیان دهی سازمان چای و ناتوانی در انجام تعهدات برای تحقیقات، نظارت و کنترل بر تولید چای مرغوب، افزایش واردات غیرمجاز چای و تغییر ذائقه مصرف کنندگان می شود.
با این شرایط به موجب ماده (29) قانون برنامه سوم مبنی بر لغو انحصار دولتی، آزادسازی بازار چای و ایجاد تحول در سازمان و ساختار چای کشور از سال 1379 در دستور کار دولت قرار گرفت.
هدف، طرح اصلاح ساختار ، واگذاری تمام امورچای به بخش خصوصی و کاهش تصدیگری دولت بود و در اجرای این سیاست، طی سال های 1379 الی 1382 اقداماتی نظیر واگذای امر خرید برگ سبز چای به کارخانه ها، مستقل شدن کارخانه های بخش خصوصی، افزایش تعداد کارخانه ها از 134 به 174 واحد و بهسازی 45 واحد کارخانه های چای سازی و اتوماسیون خط تولید، اجرای طرح به نژادی و به زراعی شامل احداث 75 حلقه چاه و تجهیز 3 هزار هکتار از باغ های چای به سیستم آبیاری تحت فشار انجام گرفت.
برای اجرای این طرح ها طی چهار سال بالغ بر 1,410 میلیارد ریال اعتبار جذب شد .
در دوره مذکور نزدیک به 196 هزار تن چای خشک تولید داخل به علت پایین بودن کیفیت تولید در انبارها تجمیع شدند.
بررسی سیاست های تنظیم بازار در کشورهای مختلف نشان می دهد که نوع سیستم و روش حمایتی و مداخله ای درسال های اخیر در اکثر کشورها تغییر یافته و از حمایت قیمتی به سوی حمایت درآمدی و از حمایت مستقیم به سمت حمایت های جبرانی تغییر یافته یا در حال تغییر است.
اما در مجموع سیاست های کشاورزی و نحوه دخالت دولت در بازار این کشورها به طور مستقیم و در راستای تنظیم بازار داخلی بوده است.
قابل ذکر آن که در سال های اخیر تمرکز بسیاری از کشورها در تنظیم بازار روی تجاری سازی کشاورزی و تلاش برای دستیابی هر چه بیشتر به بازار جهانی است.
به علاوه، جدی تر شدن مسائلی مانند رعایت اصول کشاورزی پایدار در تولید، مصرف، امنیت و سلامت غذایی نیز مسیر تصمیم گیری ها و سیاستگذاری ها را تغییر داده است.
همچنین پدیده هایی مانند آزادسازی بازار محصولات کشاورزی در نقاط مختلف جهان به عنوان پیش شرط جهانی شدن ، دولت ها را وادار به اعمال سیاست های جدید وکمرنگ کردن دخالت دولت در بازار محصولات کشاورزی کرده است.
خرید تضمینی چای بدون پرداخت پول/تنها 10 درصد مطالبات چایکاران پرداخت شده است
نماینده مردم آستانه اشرفیه در مجلس با بیان اینکه تنها 10 درصد از 100 میلیارد تومان وعده داده شده دولت به چایکاران پرداخت شده ،گفت:هنوز بهای خرید تضمینی برگ سبز چای به کشاورزان پرداخت نشده اما در صورت دریافت اعتبار از دولت، حق چایکاران به صورت روزانه به آنها پرداخت خواهد شد.
انتهاي پيام/ز
وابستگی مستقیم بیش از 60000 خانواده به کشت و تولید چای و همچنین جایگاه خاص چای در سبد مصرفی خانواده‌های ایرانی، ضرورت تدوین استراتژی و ساختار مناسب برای صنعت چای ایران را دو چندان کرده است.
از این رو در این مقاله با استفاده از مدل الماس گون پورتر، به عنوان چارچوب مطالعه رقابت پذیری، نقاط قوت، ضعف، فرصت و تهدید صنعت چای مورد بررسی قرار می پیرد.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که نبود دیدگاه مدیریت یکپارچه در زنجیره عرضه صنعت‌چای مهمترین و اساسی‌ترین عامل تضعیف این صنعت بوده است.
مشکلات چاي
رییس سندیکای کارخانجات چای شمال کشور سیاست گذاری نادرست و بی برنامگی را از دلایل اصلی مشکلات صنعت چای عنوان کرد.
نعمت یاورزاده گفت : عاقبت تصمیمات نادرست نابودی تولید داخل و رونق چای خارجی را به همراه دارد.
وی افزود : برای حل این مشکلات دولت باید با برنامه ریزی درست از صنعت چای حمایت کند .
یاورزاده هم چنین با اشاره به مطرح شدن موضوع تحقیق و تفحص از سازمان چای در مجلس ، تصریح کرد : در این سازمان هیچ چیز پنهان و پوشیده ای وجود ندارد که نیاز به تحقیق و تفحص داشته باشد ، این چنین اقداماتی نتیجه ای جز تخریب ندارد و کسانی که این مسایل را مطرح می‌کنند به دنبال انتقاد غیر اصولی از رییس سازمان هستند.
لازم به ذکر است؛ تولید چای در سال های اخیر با مشکلات زیادی رو به رو شده و امسال نیز به دلیل کمبود بارندگی و سایر مسایل با کاهشی حدود 40 درصد مواجه بوده است.
مهمترین عامل ایجاد نابسامانی در صنعت چای، مشکل بازاریابی و فروش چای تولید داخله است
صنعت چای کشور نسبت به دیگر بخش‌های صنایع تولیدی وابستگی کمتری به خارج دارد و می‌تواند در اشتغال مولد و فعال کردن بخش بازرگانی در سطح ملی نقش مهمی ایفا کند.
افزایش تولید و بهبود صنعت چای فقط برای دستیابی به رشد اقتصادی و افزایش رفاه منطقه مطرح نیست، بلکه با استقلال و خودکفایی اقتصادی و عدالت اجتماعی و آرمان‌های ملی و اجتماعی نیز رابطه تنگاتنگ دارد.
صنعت چای کشور نسبت به دیگر بخش‌های صنایع تولیدی وابستگی کمتری به خارج دارد و می‌تواند در اشتغال مولد و فعال کردن بخش بازرگانی در سطح ملی نقش مهمی ایفا کند.
صنعت چای کشور در بین فعالیت‌های اقتصادی از نظر تولید و اشتغالزایی در سطح کشور، به‌ویژه در مناطق چایکاری شمال کشور دارای اهمیت ویژه‌ای است.
رئیس سازمان چای کشور در این‌باره می‌گوید: این صنعت از نظر تولید مواد خام، میزان اشتغال، تنوع نظام بهره‌برداری، حجم سرمایه‌گذاری سیستم‌های اداری تولید و بازرگانی کشورهای چای‌خیز تولیدکننده چای دنیا، نقش مهمی را در اقتصاد این مناطق ایفا کرده است.
علی محرر افزود: چای دومین محصول استراتژیک گیلان است و این استان با داشتن ۹۰ درصد باغهای چای ایران، مهمترین استان تولیدکننده چای در کشور محسوب می‌شود.
وی همچنین مهمترین چالش‌های پیش روی صنعت چای ایران را در سه بخش تولید، فرآوری و بازرگانی عنوان کرد و اظهار داشت: هم‌اکنون عمر مفید بوته‌های چای ۵۰ سال است و پس از آن برگ‌دهی و کیفیت برگ آنها کاهش می‌یابد.
رئیس سازمان چای کشور با اشاره به نقش نوسازی و بهسازی باغهای چای در افزایش کمی و کیفی تولید این محصول گفت: با این اقدام توان تولید برگ سبز چای تا ۳۰ درصد افزایش می‌یابد و کیفیت این محصول هم چند برابر می‌شود.
وی با بیان اینکه برای نوسازی نیمی از باغهای چای باید بوته‌های قدیمی ریشه‌کن و یا کف‌بر شود، افزود: در حال حاضر ۵۰ درصد بقیه باغهای چای گیلان و مازندران هم که عمر آنها کمتر از ۵۰ سال است، باید اصلاح و بهسازی شوند.
به هر ترتیب چای ایران از نوع هیبرید چینی آسامی است و در مناطق معتدل به‌عمل می‌آید و جزء چای‌های باکیفیت از نظر عطر و طعم دنیاست، ولی از حیث رنگ‌دهی 60 تا 65 درصد مرغوبیت چای‌های مناطق گرمسیری را دارد.
به‌دلیل عدم استفاده از هرگونه سموم دفع آفات نباتی در مراحل تولید برگ سبز، چای ایران از خالص‌ترین و سالم‌ترین چای‌های دنیا به‌شمار می‌رود.
استانهای گیلان و مازندران با داشتن آب و هوایی معتدل و زمینهای حاصلخیز و خاکی غنی و توانایی تولید محصولات کشاورزی با کیفیت بالا، از ویژگی‌های منحصر به فردی در بخش کشاورزی و صنایع تبدیلی وابسته به این بخش برخوردار بوده و مناسب‌ترین شرایط را نیز برای کشت برگ سبز چای در کشور دارند.
در حال حاضر 60 هزار خانوار چایکار در این دو استان شمالی کشور از راه تولید چای امرار معاش می‌کنند و برگ‌های برداشت شده از باغات خود را برای فروش و فرآوری به 160 واحد کارخانه چایسازی واقع در استانهای گیلان (147 واحد) و مازندران (13 واحد) تحویل می‌دهند.
نماینده مردم لاهیجان و سیاهکل در مجلس شورای اسلامی هم در این ارتباط گفت: فرسوده و قدیمی بودن ۵۰ درصد کارخانه‌ها و ماشین‌آلات چایسازی، کمبود نیروهای فنی، نداشتن آزمایشگاه کنترل کیفی، عدم اتوماسیون خط تولید، بسته‌بندی نامناسب و همخوانی نداشتن ظرفیت کارخانه‌های چایسازی با برگ سبز تحویلی از مهمترین مشکلات پیش روی فرآوری چای است.
ایرج ندیمی با اعلام اینکه صنعت چای نقش مهمی در رونق اقتصادی، ایجاد اشتغال و تولید ملی دارد، افزود: مسئولان باید به این صنعت توجهی ویژه داشته باشند.
وی همچنین تعویق در پرداخت مطالبات چایکاران، اشباع بازارهای داخلی از انواع چای خارجی، قاچاق و فراهم نبودن بستر فروش چای خشک از طریق سبد خانوار و بازارهای جهانی را از مشکلات بازرگانی این محصول استراتژیک ذکر کرد.
عضو کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی در ادامه بر ضرورت توجه جدی مسئولان به صنعت چای در سال حماسه اقتصادی تأکید کرد.
با وجود این چای سیاه به دو روش رسمی (ارتدوکس) و غیررسمی (سی.تی.سی) تهیه می‌شود.
فرآیند چای سیاه از برگ سبز در روش متداول در کارخانه‌های چای ایران، شامل پلاس، مالش، تخمیر، خشک و درجه‌بندی است.
بنابراین با درنظر گرفتن این موارد ـ چه از نظر پیشی گرفتن مصرف نسبت به میزان تولید و چه از نظر افزایش قیمت در بازارهای جهانی ـ باید برای تأمین منابع مطمئن به منظور تهیه چای مورد نیاز کشور پیش‌بینی‌های لازم را انجام داد و چگونگی تأمین چای مصرفی کشور را شناسایی و برای دستیابی به این مهم برنامه‌ریزی کرد.
یک کارشناس مسائل اقتصادی در این زمینه گفت: کمبود مواد اولیه مطلوب یکی از مهمترین موانع مهم و تأثیرگذار بر توسعه کسب و کار در صنعت چای است.
علی رنجبر افزود: از آن‌جا که کیفیت یکی از عوامل مؤثر در عرصه رقابتی است، بنابراین در زمینه ارتقاء کیفیت تولید و افزایش بهره‌وری کارخانه‌های چای، انجام تحقیقات در زمینه راه‌های افزایش کیفیت برگ سبز و در نتیجه ارتقاء کیفیت چای تولیدی کارخانه‌ها، الزام کارخانه‌ها به رعایت موارد استاندارد کیفیت، تدوین دستور عملی در زمینه اعطای تسهیلات به کارخانه‌هایی که چای تولیدی آنها مطابق با استاندارد تهیه شده باشد، امری ضروری است.
وی اظهار داشت: محدودیت منابع مالی و وام‌های بانکی یکی از مهمترین موانع توسعه کسب و کار واحدهای تبدیلی چای است و همچنین عدم توانایی در بازپرداخت دیون و بدهی‌ها نیز در زمره موانع اولویت‌دار این صنعت قرار دارد.
این کارشناس مسائل اقتصادی گفت: بنابراین فراهم کردن شرایط اعطای تسهیلات مالی کم‌بهره در زمان مناسب، مهلت دادن به کارخانه‌داران در بازپرداخت بدهی‌ها و دیون در مواقعی از سال که با کمبود نقدینگی مواجه هستند، یک ضرورت حیاتی است.
وی همچنین با اعلام اینکه مهمترین عامل ایجاد نابسامانی در صنعت چای مشکل بازاریابی و فروش چای تولید داخله است که این خود معلول عوامل مختلفی است، یادآور شد: بررسی میزان و علل گرایش به چای خارجی از سوی مصرف‌کنندگان داخلی، بررسی میزان قاچاق چای خارجی به داخل کشور و همین‌طور از آن‌جا که چای محصولی ذائقه‌ای به‌شمار می‌رود و ذائقه مصرف‌کننده است که کیفیت و مطلوبیت آن را تعیین می‌کند، بنابراین انجام تحقیقات در زمینه چگونگی ذائقه پسند کردن چای داخلی از قبیل اسانس‌ها، طعم‌های مجاز و مطابق با ذائقه ایرانی و ... پیشنهاد می‌شود.
رنجبر تصریح کرد: با هدف تغییر ذائقه مصرف‌کنندگان به سمت مصرف چای داخلی، فرهنگ‌سازی در استفاده از چای داخلی در طولانی مدت باید مورد توجه قرار گیرد.
به هر حال صنعت چای نقش مهمی در اقتصاد و رفاه اجتماعی دارد. بنابراین باید با برنامه‌ریزی صحیح، سیاستگذاری اصولی و حمایت جدی از کشاورزان، مشکلات این صنعت را برطرف و چایکاران را به کار و تلاش بیشتر امیدوار کرد.
بیان مشکلات محوری چای
الف- در بخش کشت و زرع یا باغ
1- بالا بودن سن بوته های چای باغ های چای کشور که حدود 40% باغات چای سن آنها بالای 50 سال می باشد و عمر باردهی مفید آنها رو به افول است و نیاز است درخصوص جایگزینی بوته ها فکر اساسی و عملی صورت گیرد.
2- شناسنامه دار نبودن باغ های چای درخصوص ارائه فرمول و یا نقشه جدید به زراعی برای آنها، بطوریکه طی چهل سال اخیر هیچگونه مساحی واقعی در باغ چای ایران صورت نگرفته و به عبارتی آمار واقعی از میزان سطح زیر کشت برای باغ چای در دست نداریم.
3- عدم پیش بینی تسهیلات مالی کافی به موقع و بدون بهره و یا کم بهره برای جوان سازی باغ های چای خصوصاً در توصیه انواع هرسها.
4- نداشتن برنامه و اعتبار کافی برای احداث باغهای جدید(توسعه سطح زیر کشت) و در جنگل های مخروبه استان با تغییر کاربری اراضی بالای کانال آبرسانی شبکه سفیدرود بصورت مجتمع باغ و کارخانه در تشکل های تعاونی در راستای توسعه پایدار استان های شمالی کشور.
5- نداشتن شبکه های آبیاری بارانی کافی در باغات چای و عدم پیش بینی تسهیلات مالی کافی در راستای توسعه آنها.
6- متاسفانه الودگی بالای 20% از باغات چای کشور به آفت خطرناک نماتد مولد زخم ریشه چای و نداشتن برنامه اصولی در جهت کاهش خسارت آنها.
7- عدم تعیین قیمت پایه و تضمینی برگ سبز بر اساس هزینه تولید، سود متعارف با در نظر گرفتن تورم سالیانه و نظارت غیراصولی بر خرید برگ سبز چای در کارخانجات چایسازی که این عوامل باعث بی اعتمادی چایکاران در هنگام عرضه برگ سبز و عدم دریافت بهای واقعی آن می باشد (ارزان بودن بهای برگ سبز چای نسبت به سایر محصولات کشاورزی).
8- ناامیدی چایکاران به آینده این محصول و تمایل آنها به تغییرکاربری باغ های چای (عدم حمایت اصولی از چای).
9- کوچک بودن باغ های چای و حتی در بیشتر مناطق چایکاری شمال کشور، باغ چای تنها منبع درآمد برای چایکاران بوده که ممکن است هر گونه تغییرات درآمدی برای چایکاران عوارض نامطلوب اقتصادی و اجتماعی ناشی از آن به همراه داشته باشد (بالغ بر4/84% از باغ های چای از یک تا زیر یک هکتار می باشد).
10- افزایش فرهنگ بدچینی در بین چایکاران به علت پایین بودن قیمت برگ سبز و به انگیزه کسب درآمد بیشتر و تامین هزینه معاش خانواده ها که اغلب از نظر درآمدی از فقیرترین قشرهای جامعه کشاورزی استانهای شمالی می باشند.
11- مشکل حمل و نقل برگ سبز چای، تراکم و فشردگی برگ سبز در زنبیل ها و دور بودن فاصله کارخانجات چایسازی از باغ های چای .
12- عدم حمایت کافی در تحقیقات کاربردی چای خصوصاٌ روی پروژ های به زراعی و به نژادی در باغ چای و بی اعتمادی چایکاران بعلت نداشتن آموزشهای فنی – ترویجی نسبت به نتایج فعلی پروژه های تحقیقاتی اجرا شده (فعلاً محققین کافی در مرکز تحقیقات چای کشور مشغول بکار نمی باشند).
ب- بخش فرآوری و تولید(کارخانجات چایسازی و کارگاه های بسته بندی)
1- فرسوده و قدیمی بودن 90% از ساختمانها و ماشین آلات چایسازی بیشتر کارخانجات به علت عدم وجود ابزارهای کنترل دقیق و نبود نظارت کارشناسی بر روی عملیات فرآوری که منجر به افت کیفی چای خشک تولیدی می گردد.
2- عدم بکارگیری نیروهای فنی و نداشتن آزمایشگاه کنترل کیفی در اکثر کارخانجات چایسازی در مراحل مختلف فرآوری چای باعث افت کیفی محصول شده است.
3- عدم اتوماسیون خط تولید کارخانجات چایسازی و بسته بندی چای در آنها (خصوصاً اکثر بسته یندی ها در چای خشک غیراصولی و از استاندارد کافی برخوردار نمی باشند).
4- استفاده از حجم بالای برگ سبز تحویلی در کارخانجات در اوج برداشت برگ سبز (عدم هم خوانی ظرفیت کارخانجات چایسازی با برگ سبز تحویلی در بعضی از مناطق)بطوریکه در بعضی مواقع مرحله پلاس صورت نمی گیرد.
و چای استحصالی از کیفیت خوبی برخوردار نیست و یا فاصله زمان فرآوری در این گونه کارخانجات غیر اصولی می باشد.
ج- بازرگانی و سیاست گذاری:
1- نافروش ماندن قسمت اعظم چای های تولیدی قبل از سال 1379 (سال شروع طرح اصلاح ساختار چای) و بعد از آن تا سال جاری (1388) آمارها حاکی از آن است که بالغ بر 200 هزار تن چای خشک بصورت سنواتی وی ا غیرسنواتی در انبارها موجود می باشد.
2- عدم موفقیت در کنترل چای قاچاق و اعمال سیاست نادرست تنظیم بازارو اشباع بازارهای داخلی از انواع چای خارجی.
3- فراهم نبودن بستر فروش چای خشک تولید داخلی سالهای اخیر از طریق سبد کالای خانوار که همکاری های لازم فی مابین وزارت بازرگانی و جهاد کشاورزی علیرغم پی گیری مستمر مسئولیتی مملکتی در یکی دو سال اخیر چه بصورت خالص داخلی و یا بصورت اختلاط با چای های خارجی وارداتی وجود ندارد.
4- فراهم نبودن بستر صادرات چای در مرحله اول برای کشورهای همسایه.
5- نداشتن برنامه های اصولی در راستای قرار دادن چای در اقلام مورد معامله در بورس محصولات کشاورزی.
6-نبودن قوانین کافی و عملی تعزیرات برای متخلفینی که در امر چای قاچاق اقدام می نمایند
7- عدم تفویض اختیارات قانونی و عملی برای سازمان چای کشور (متاسفانه شرح وظیفه این سازمان هنوز هم در هاله ای از ابهام می باشد).
بیان راه حل پیشنهادی کوتاه مدت و بلند مدت
الف – کوتاه مدت دربخش کشت و زرع یا باغ طی یک دوره 7-5 ساله
1- اجرای هرسهای سبک (کمربرو سربر) با پرداخت تسهیلات کم بهره و به موقع در راستای جوان سازی بوته چای به منظور تولید محصول کیفی و استاندارد.
2- توسعه ایجاد شبکه های آبیاری بارانی در قالب تشکل ها(توضیح: فعلاً حدود 5000 هکتار در باغات چای ما آبیاری تحت فشار داریم که طی یک برنامه کوتاه مدت 5 ساله این سطح تا 12000 هکتار قابل ارتقاء است).
3- اجرای طرح های پایلوت تغذیه گیاهی در باغ های دیم و آبیاری و ارائه توصیه های فنی در استفاده بهینه از ماکرو و میکروالمنت ها (درشت و ریز مغذی ها).
4- شناسائی کانونهای آلودگی جدید به نماتد مولد زخم ریشه چای در باغ و اجرای پروژه IPM در کاهش خسارت این بیماری در باغات با نظارت فنی کارشناسان مراکز تحقیقاتی و سازمان چای، چون این عارضه جزء آفات کلیدی چای بوده نیاز است ارگانهای دولتی مستقیماً با همکاری چایکاران در امر کنترل آن اقدام نمایند.
5- تعیین نقشه جامع باغ های چای و شناسنامه دار کردن آنها به منظور خدمات رسانی بهتر از طریق سازمان های اجرائی.
6- احیاء باغ های چای مخروبه و نیمه مخروبه با پرداخت تسهیلات نظارت شده دولتی بدون بهره و کم بهره و به موقع و تعهد پرداخت قانونی از طرف چایکاران 3 سال پس از پرداخت وام از بهای برگ سبز بصورت اقساطی اقدام گردد.
7- ایجاد تشکل های باغ و کارخانه با توجه سطح زیر کشت و ظرفیت کارخانه در هر منطقه جهت ارائه تسهیلات به زراعی و اجرای اصول نوین چایکاری.
8- تشکیل نمایندگی های خرید برگ سبز چای درخصوص باغاتی که فاصله آنها از کارخانجات چایسازی دور می باشند
9- توسعه میکانیزاسیون در باغ های چای (فرم دهی بوته های چای با استفاده از ماشین هرس و به دنبال آن برداشت چای با ماشین) در قالب تشکل های تعاونی چایکاران.
10- برگزاری کلاسهای آموزشی- ترویجی با همکاری محققین مراکز تحقیقاتی و سازمانهای اجرائی(سازمان چای، سازمان جهاد و نظام مهندسی کشاورزی استان با مشارکت تعاونی چایکاران) در مناطق چایکاری از شروع فصل به زراعی و این کلاس‌ها هر ساله بایستی در طول سال استمرار داشته باشد.
ب- بلند مدت در کشت و زرعی یا باغ طی یک دوره 15- 10 ساله
1- اجرای هرس های سنگین(کف بر) با پرداخت تسهیلات بدون بهره و به موقع با نظارت کارشناسان سازمان چای بر اساس فرمول هایی که در شناسنامه چای هر باغ دار مشخص شده است.
2- توسعه سطح زیر کشت باغ های در جنگل مخروبه و نیمه مخروبه در قالب تشکل های تعاونی چایکاران بصورت مجتمع باغ و کارخانه طی یک برنامه 10 ساله.
3- جایگزینی بوته های قدیم و کم بازده با نهالهای اصلاح شده طی یک برنامه بلندمدت و با در نظر گرفتن جمیع جهات که در این راستا زیان و ضرری متوجه چایکاران نگردد.
4- اجرای عملی طرح های به نژادی به منظور معرفی کلونهای برتر چای در راستای کمک به امور به زراعی باغات چای.
5- امکان تبدیل اراضی بالای کانال آبرسانی شبکه های سفید رود به باغ های چای بصورت مجتمع باغ و کارخانه در راستای تولید چای بیشتر.
به دلایل زیر در زمینهای شالیزاری فوق این امر توصیه می گردد:
5-1- وضعیت آب زراعی منطقه برای چای کافی بوده (3500 متر مکعب برای هر هکتار) در حالیکه برای برنج (12000 متر مکعب برای هکتار) ناکافی می باشد و بحرانهای خشکسالی در سالهای کم باران در این مناطق از مشکلات استان گیلان می باشد.
5-2- کشت و کار چای قدرت اشتغالزائی بالائی در مقایسه با برنج دارد(یک هکتار چای آبی جهت تولید چای مرغوب به 400 نفر کارگر در روز، در حالیکه یک هکتار مزرعه برنج به 121 نفر کارگر در روز احتیاج دارد).
5-3- فرسایش خاک در باغ های چای نسبت به مزارع برنج کمتر است.
5-4- ارزش جهانی یک کیلو چای تولیدی بالاتر از برنج بوده بطوریکه با 1 کیلو چای خشک تولیدی می‌توان حدود 6 کیلو برنج وارد کرد.
ارائه راه حل های پیشنهادی کوتاه مدت و بلند مدت در فرآوری و تولید
1- بازسازی اصولی کارخانجات فرسوده و قدیمی با تسهیلات کم بهره و یا بدون بهره بانکی با نظارت کافی و قانونمند.
2- بازسازی و تعویض ماشین آلات چایسازی از مرحله پلاس تا مرحله سورت و درجه بندی در راستای اتوماسیون خط تولید با تسهیلات بانکی کم بهره و حتی بدون بهره با نظارت کافی و قانونمند.
3- استقرار آزمایشگاه های کنترل کیفی و تعیین مسئول فنی در خط تولید برای تمامی کارخانجات چایسازی.
4- آموزش مستمر سالیانه در راستای ارائه مهارتهای فنی برای مدیران، کارشناسان و متصدیان مختلف کارخانجات چایسازی.
5- احداث و یا بازسازی انبارهای مناسب برای نگهداری چای خشک تولیدی سالیانه بطوریکه پس از پایان دوره بهره برداری چای خشک تولیدی با ارتباط مناسبی که بین کارخانه‌های تولید چای خشک و بخش تجارت صورت می‌گیرد، جهت مصرف به بازار فروش انتقال داده شوند.
6- نظارت کافی در کارخانه‌های چایسازی در امر خرید برگ سبز استاندارد و فرآوری آن تا تولید چای خشک و حتی بسته بندی با دستورالعمل‌های فنی، عملیاتی و با پشتوانه قانونی.
7- تشویق کارخانه دارانی که در امر چایسازی موفق بوده‌اند و چای کیفی تولید می‌کنند بصورت پرداخت یارانه‌ها و یا حتی حواله چای خشک وارداتی برابر قانون واردات مورد حمایت قرار گیرند.
8- نمرات چای خشک استحصالی در کارخانجات چای بر اساس دستور العمل‌های فنی با توجه به درجات برگ سبز هر ساله با نظارت کافی اعمال شود. که هدف نهائی این امر افزایش روند کیفیت چای خشک تولیدی می‌باشد.
ارائه راه حل های پیشنهادی کوتاه مدت و بلند مدت در بازرگانی و سیاست گذاری
1- سیاست گذاری اصولی درخصوص تعیین قیمت برگ سبز استاندارد چای در هر سال بر اساس هزینه های تولید، تورم سالیانه و سود متعارف
2- تصمیم گیری قطعی و نهائی درخصوص چای های سنواتی موجود در انبار(چای خشک های سنواتی قابل شرب و غیر قابل شرب) این امر حتما بایستی در اسرع وقت صورت گیرد.
3- سیاست گذاری در ورود چای خارجی توسط تجار شناخته شده به کثر مقدار کل تولید شده داخلی تا سقف حداکثر 130 هزار تن (کل مصرف سرانه کشور) مشروط به اینکه بازرگانان به نسبت چای وارداتی به منظور اختلاط از چای تولید داخلی خریداری و استفاده نمایند
4-سیاست گذاری جلوگیری عملی از قاچاق چای خارجی و اعمال قوانین تعزیراتی برای متخلفین.
5- فراهم آوردن بستر فروش چای خشک تولید داخل و یا بصورت مخلوط از طریق سبد کالای خانوار با همکاری مستمر و وزارت خانه های بازرگانی و جهاد کشاورزی
6- فراهم نمودن بستر صادرات بصورت تشکیل بازارهای فروش در بنادر شمالی و جنوبی کشور
7-فرهنگ سازی عمومی در مصرف چای داخلی از طریق ارگانهای ذیربط.
نتیجه گیری کلی جهت ارتقاء این محصول استراتژیک شمال کشور
1- اجرای عملیات به زراعی (انواع هرسها، آبیاری تحت فشار، میکانیزاسیون، مبارزه با آفات و بیماریها و علفهای هرز و...) در باغ های چای طی یک برنامه تدوین شده با نظارت و هدایت فنی سازمان چای کشور.
2- جایگزینی بوته های قدیمی و کم بازده با نهالهای اصلاح شده در راستای احیاء باغات چای با نظارت فنی سازمان چای شمال و سایر سازمانهای ذیربط.
3- تعیین مساحی واقعی باغات چای کشور از طریق سیستم ماهواره ای.
4- برنامه ریزی دراز مدت در راستای توسعه سطح زیر کشت در جنگل های مخروبه و نیمه مخروبه در شمال کشور سطحی حدود 8000 هکتار و امکان تغییر کاربری اراضی شالیکاری بالای کانال آبرسانی شبکه سفیدرود به باغات چای بصورت مجتمع باغ و کارخانه در سطحی حدود 20000 هکتار با نظارت فنی سازمان چای.
5- تعیین عادلانه قیمت برگ سبز چای هر ساله بر اساس هزینه های تولید، تورم سالیانه و سود متعارف قبل از شروع عملیات بهزراعی در فصل زمستان و اعلان از طریق رسانه های ارتباط جمعی به چایکاران جهت دلگرمی آنان در تولید بهینه چای.
6- تجهیز و نوسازی کارخانجات چایسازی (اتوماسیون کردن) از قبیل تجهیز آزمایشگاه ها با کادر فنی، بهداشتی کردن کارخانجات چایسازی و ... در راستای تولید چای خشک استانداردو کیفی
7- برنامه ریزی در راستای اجرای برنامه های آموزشی و ترویجی برای چایکاران، مدیران و کارشناسان و کارگران فنی کارخانجات چایسازی از طرف سازمان چای
8- اتخاذ سیاست های اصولی و عملی آنی درخصوص چای خشک های سنواتی موجود در انبارها به منظور فروش چای قابل شرب و امحاء چای غیرقابل شرب بصورت استخراج کافئین، تولید کمپوست و...
9- نظام مند کردن واردات چای خشک خارجی توسط تجار مجاز به کسر کل تولید شده داخلی تا سقف حداکثر 130 هزار تن (کل مصرف سالیانه کشور) مشروط به اختلاط با چای داخلی و یا فروش خالص آن بدون اختلاط.
10- جلوگیری عملی و قانون مند از قاچاق چای خارجی و اعمال قوانین تعزیراتی برای متخلفین این امر
11- در پایان جهت نجات چای ایران وارتقاء این محصول سالم و ارگانیک نیاز به عزم ملی است که امیدوارم این اراده هر چه زودتر و سریعتر در سال تولید ملی در مملکت ما عملی گردد.
مشکلات صنعت چای کشور از نگاه مرکز پژوهشهای مجلس
مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی مشکلات و راهکارهای مربوط به صنعت چای در کشور را مورد بررسی قرار داد.
دفتر مطالعات زیربنایی مرکز پژوهشها اعلام کرد: بخشی از اقتصاد مردم استان گیلان و نیز غرب استان مازندران (از رامسر تا کلارآباد) به طور مستقیم و غیرمستقیم به صنعت چای وابسته است.
نتایج بررسی ها نشان می دهند قدمت و فرسودگی باغات چای و نبود انگیزه برای مدیریت صحیح و احیای آن ها ، گسسته بودن زنجیره تولید، فرآوری و بازرگانی چای و نداشتن استراتژی جامع، مشکلات فنی – اجرایی و سیاستگذاری مقطعی ، از مشکلات عمده صنعت چای کشور است.
مروری بر سیاست های اجرایی در سال های برنامه دوم، سوم و چهارم توسعه اقتصادی ، ما را به این نتیجه می رساند که ساماندهی صنعت چای کشور به لحاظ ماهیت چند رشته‌ای صنعت چای، تنها توسط سازمانی غیردولتی متشکل از چایکاران ، چای سازان ، تجار و بازرگانان و با نظارت دولتمردان و دستگاه های اجرایی مختلف ممکن خواهد بود.
بهبود کیفی تدریجی باغات چای (برگ سبز) و فرآیند چای سازی با عملیات اصلاحی و آموزشی و ادامه روند واردات کنترل شده چای خشک استاندارد با هدف جلوگیری از واردات قاچاق چای غیربهداشتی و غیراستاندارد به کشور تعیین تکلیف چای سنواتی ، اعتقاد به اقتصاد باز و رقابتی کنترل شده در صنعت چای کشور به منظور بهبود تولید چای ایرانی، تقویت سازمان چای (اعتبارات و نیروی انسانی متخصص) ، اعتمادسازی و فرهنگ سازی مصرف چای ایرانی در بین مردم از جمله سیاست های موثر در احیا و توسعه صنعت چای کشور خواهد بود.
بازنگری در زنجیره تولید چای و تعامل با تولید این کالای صنعتی به شکل کشت قراردادی و بازگشت به ساختار حاکم بر این صنعت در دهه‌های 1340 و 1350 البته همراه با بهره‌گیری از ظرفیت‌های قوانینی مانند قانون خرید تضمینی ، قانون افزایش بهره وری و قوانین حمایتی دیگر در جهت اصلاح و به روزرسانی ساختار مذکور ، می تواند راهگشای خروج صنعت چای از شرایط کنونی شود.
این گزارش می افزاید: میزان مصرف سرانه چای در ایران از رقم 1.18 کیلوگرم در سال 1356 به حدود 1.5 کیلوگرم در سال 1391 و مصرف کل چای از 41.3 به حدود 111 هزار تن رسیده است.
میزان تولید چای داخلی تقریبا یک سوم از نیاز کشور را تامین می کند و بقیه از محل واردات تامین می شود.
در حال حاضر 182 کارخانه چای سازی در کشور فعالند روش متداول چای سازی نیز تولید چای سیاه است . اصولا در دنیا سه روش چای سازی وجود دارند که به آنها روش چای سازی با تخمیر کامل، با تخمیر ناقص و بی تخمیر گفته می شود.
فرآیند تولید و مصرف چای شامل مراحل متعددی از باغ، کارخانه، صنایع بسته بندی تا بازار مصرف می شود و زندگی قشر عظیمی از مردم به آن وابسته است. بازار چای تا سال 1377 در انحصار دولت قرار داشت و سازمان چای با خرید محصول تولید داخل، واردات چای و اختلاط آنها، کنترل بازار این کالا را در اختیار داشت.
مشکلات عمده ساختار صنعت چای تا سال 1377 به طور خلاصه شامل: خرد بودن باغات ، سرمایه بر بودن آماده سازی باغات و ناتوانی باغداران از انجام این کار، پایین بودن سطح بهره وری به دلیل نبود مدیریت صحیح و مراقبت های لازم ، عدم تناسب بین قیمت برگ سبز و هزینه تمام شده آن، عدم انگیزه کارخانه ها برای دریافت برگ سبز مرغوب و تولید چای خشک ممتاز به دلیل وجود نظام حق العمل کاری و پایین بودن دستمزد تبدیل، سیاست عرضه چای یارانه ای ارزان و تثبیت قیمت برای مصرف کننده در حد نصف قیمت تمام شده که منجر به بدهی انباشته سازمان چای در سال 1378 شد.
زیان دهی سازمان چای و ناتوانی در انجام تعهدات برای تحقیقات، نظارت و کنترل بر تولید چای مرغوب، افزایش واردات غیرمجاز چای و تغییر ذائقه مصرف کنندگان می شود.
با این شرایط به موجب ماده (29) قانون برنامه سوم مبنی بر لغو انحصار دولتی، آزادسازی بازار چای و ایجاد تحول در سازمان و ساختار چای کشور از سال 1379 در دستور کار دولت قرار گرفت.
هدف، طرح اصلاح ساختار ، واگذاری تمام امورچای به بخش خصوصی و کاهش تصدیگری دولت بود و در اجرای این سیاست، طی سال های 1379 الی 1382 اقداماتی نظیر واگذای امر خرید برگ سبز چای به کارخانه ها، مستقل شدن کارخانه های بخش خصوصی، افزایش تعداد کارخانه ها از 134 به 174 واحد و بهسازی 45 واحد کارخانه های چای سازی و اتوماسیون خط تولید، اجرای طرح به نژادی و به زراعی شامل احداث 75 حلقه چاه و تجهیز 3 هزار هکتار از باغ های چای به سیستم آبیاری تحت فشار انجام گرفت.
برای اجرای این طرح ها طی چهار سال بالغ بر 1,410 میلیارد ریال اعتبار جذب شد .
در دوره مذکور نزدیک به 196 هزار تن چای خشک تولید داخل به علت پایین بودن کیفیت تولید در انبارها تجمیع شدند.
بررسی سیاست های تنظیم بازار در کشورهای مختلف نشان می دهد که نوع سیستم و روش حمایتی و مداخله ای درسال های اخیر در اکثر کشورها تغییر یافته و از حمایت قیمتی به سوی حمایت درآمدی و از حمایت مستقیم به سمت حمایت های جبرانی تغییر یافته یا در حال تغییر است.
اما در مجموع سیاست های کشاورزی و نحوه دخالت دولت در بازار این کشورها به طور مستقیم و در راستای تنظیم بازار داخلی بوده است.
قابل ذکر آن که در سال های اخیر تمرکز بسیاری از کشورها در تنظیم بازار روی تجاری سازی کشاورزی و تلاش برای دستیابی هر چه بیشتر به بازار جهانی است.
به علاوه، جدی تر شدن مسائلی مانند رعایت اصول کشاورزی پایدار در تولید، مصرف، امنیت و سلامت غذایی نیز مسیر تصمیم گیری ها و سیاستگذاری ها را تغییر داده است.
همچنین پدیده هایی مانند آزادسازی بازار محصولات کشاورزی در نقاط مختلف جهان به عنوان پیش شرط جهانی شدن ، دولت ها را وادار به اعمال سیاست های جدید وکمرنگ کردن دخالت دولت در بازار محصولات کشاورزی کرده است.
خرید تضمینی چای بدون پرداخت پول/تنها 10 درصد مطالبات چایکاران پرداخت شده است
نماینده مردم آستانه اشرفیه در مجلس با بیان اینکه تنها 10 درصد از 100 میلیارد تومان وعده داده شده دولت به چایکاران پرداخت شده ،گفت:هنوز بهای خرید تضمینی برگ سبز چای به کشاورزان پرداخت نشده اما در صورت دریافت اعتبار از دولت، حق چایکاران به صورت روزانه به آنها پرداخت خواهد شد.
انتهاي پيام/ز
