به گزارش گروه وبگردی باشگاه خبرنگاران، امام هادی علیه السلام که در زمانه افول حکومت عباسیان زندگی می‌کرد، در طول زندگی ، حکمرانی ۶ خلیفه عباسی از جمله معتصم، واثق، متوکل، منتصر، مستعین و معتز را به چشم دید و سرانجام در دوران معتز پسر متوکل عباسی مسموم شد و به شهادت رسید.

دوران امامت امام هادی علیه‌السلام همزمان بود با زوال هیبت و عظمت خلافت عباسیان، خوش‌گذرانی و هوسرانی درباریان، گسترش ظلم و بیدادگری و خودکامگی خلفای عباسی و گسترش نهضت‌های علوی. در فاصله سال‌های ۲۱۹ تا ۲۷۰ هجری قمری، ۱۸ قیام ضدعباسی در تاریخ ثبت شده است که گرچه بیشتر با شکست مواجه شدند،‌ اما به روشنی نشانه افول شوکت و قدرت خلافت عباسی بودند.

فشار عباسیان؛ آغاز شبکه وکالت

فعالیت‌های امام هادی علیه‌السلام به دلیل خصومت و دشمنی خاندان عباسی با اهل بیت پیامبر صلوات‌الله‌علیهم، عموما به طور سری و انجام می‌شد و روابط ایشان با شیعیان در نهایت پنهان‌کاری صورت می‌گرفت. به همین دلیل، ایجاد شبکه‌ای اجتماعی برای ارتباط امام علیه السلام با شیعیان در دستور کار ایشان قرار گرفت.

 شبکه ارتباطی وکالت زاییده همین شرایط خوفناک و خفقان‌آور است که در دوران امام هادی علیه‌السلام شکل گرفت و شیعیان که در آن زمان برای ارتباط مستقیم با امام‌شان در تنگنا بودند، توانستند مسائل، مشکلات و احکام شرعی خود را با واسطه وکلای امام انجام بدهند.

شبکه ارتباطی وکالت در طول چند سال به چنان ساختار منظمی دست یافت که توانست خمس، زکات، نذور و هدایای شیعیان از نقاط مختلف را جمع‌آوری کرده و به امام هادی علیه‌السلام تحویل دهد؛ علاوه بر آن پاسخگویی غیرمستقیم امام به سوالات و مشکلات فقهی و عقیدتی شیعیان به آسانی انجام می‌شد. بدین‌گونه محاصره و نظارت شدید بر روابط و مراودات امام هادی علیه‌السلام با این شیوه خنثی شد.

نگاهی به ادعیه و زیارت‌نامه‌های منسوب به امام هادی علیه‌السلام، مناظرات، بیانات و مکاتبات ایشان می‌تواند نکات ارزنده‌ای از دیدگاه‌ها و بینش سیاسی امام دهم شیعیان به دست بدهد که علاوه بر آنکه نشانگر عمق دوراندیشی و تدبیر این امام معصوم در زمانه پیچیده و پر از محدودیت خود است، ملاک و معیاری برای سیاست‌ورزی در زمانه حاضر خواهد بود.

همکاری یا عدم همکاری با حاکم جور

یکی از نکات بسیار مهم در سیره سیاسی امام هادی علیه‌السلام، مواجهه با مسئله همکاری یا عدم همکاری شیعیان با حکومت جور بوده است. یکی از یاران امام دهم شیعیان به ایشان نامه‌ای نوشت و درباره همکاری با دستگاه عباسی سوال کرد. امام علیه السلام در پاسخ فرمودند: «اگر این همکاری با دستگاه عباسی به اجبار باشد، مانعی ندارد و بنده در پیشگاه خداوند معذور است. اما در غیر این صورت ناروا و ناپسند است و ناگزیر اندک آن بهتر از زیاد آن است.»

امام هادی علیه‌السلام پس از این با سوالی دوباره روبرو شد که «اگر هدف من از داخل شدن به دستگاه عباسی یافتن راهی برای ضربه زدن به آنها برای انتقام باشد، حکم چیست؟». ایشان فرمودند: «در این صورت نه‌تنها حرام نیست، بلکه اجر و ثواب نیز دارد.»

این نقل به روشنی نشان می‌دهد که در سیره سیاسی امام هادی علیه‌السلام، تقویت ظلم و ظالم حرام است.

ویژگی‌های کارگزاران حکومتی

امام هادی علیه‌السلام در موارد مختلف، اوصاف و ویژگی‌هایی برای کارگزاران حکومتی نام برده‌اند که اشاره به برخی از آنها می‌تواند راه‌گشای رفتار سیاسی در زمانه ما باشد.

«تقوای الهی» یکی از این موارد است. امام هادی علیه‌السلام فرمود: «هر کس نسبت به خداوند حریم نگه دارند، مردم نیز نسبت به او حریم نگه خواهند داشت. ... هر که خالق را به خشم آورد، باید بقین کند که به خشم مخلوق دچار می‌شود.»

«صداقت و روراستی کارگزاران حکومتی با مردم»، مولفه دیگری است که مورد تاکید امام هادی علیه‌السلام قرار گرفته است. ایشان خطاب به متوکل عباسی فرمودند: «از کسی که دلت نسبت به او تیره است، توقع صدق و یکرنگی نداشته باش و وفاداری از کسی که به او خیانت کرده‌ای طلب مکن و خیرخواهی از کسی که نسبت به او بدگمان هستی انتظار نداشته باش؛ چرا که دل دیگران نسبت به تو همان‌گونه است که دل تو نسبت به آنان.»

«صلاحیت و شایستگی»، یکی دیگر از مولفه‌های کارگزاران حکومتی در بیان امام هادی علیه‌السلام است. ایشان در این باره تاکید کرده‌اند که هر کس تنها به میزان صلاحیت و شایستگی خود باید به جایگاه و حقی برسد؛ «هر آن‌که بیش از حق خود مطالبه کند، شایسته است از دستیابی به آن محروم ماند.»

پرهیز از مناقشه و جدل، بردباری و تحمل و همچنین پذیرش دلسوزی و نصیحت از دیگر مواردی است که در کلام امام هادی علیه‌السلام در اوصاف کارگزاران مورد تاکید قرار گرفته است.

فهم درست و پرهیز از احساسات

یکی دیگر از مواردی که در سیره سیاسی امام هادی علیه‌السلام مورد تاکید قرار گرفته، فهم درست و بصیرت سیاسی نسبت به رخدادها و پیشامدهاست. امام دهم علیه‌السلام، شیعیان را از آن‌که مسیر یا هدفی را به طور اتفاقی یا احساسی انتخاب کنند بر حذر می‌داشت و می‌فرمود: «هر که به استناد یک اتفاق و بدون فهم درست آن به امری گرایش پیدا کرد، با زوال آن حادثه، او نیز از راهش دست خواهد کشید.»

امام هادی علیه‌السلام سپس در پاسخ به یکی از اصحاب خویش که پرسید «گاهی که مسئله‌ای برایم شبهه ایجاد می‌کند باید چه کنم؟» فرمود: «اگر خوب نگاه کنی، کار برایت سخت نخواهد بود.» و آن یار امام باز پرسید: «چگونه خوب نگاه کنم؟». ایشان فرمودند: «هر که در پی خوب نگریستن باشد و آن را مطالبه کند، به دست خواهد آورد. مگر کسی که بخواهد آن را از غیر راهش به دست آورد.»

امامان شیعه هر کدام در زمانه خود با حاکمان مختلف و شرایط متفاوتی روبه‌رو بوده‌اند و با نگاهی دقیق و موشکافانه به سیره سیاسی این معصومین می‌توان به نکات ارزشمندی دست یافت که راهگشای عملکردها و رفتارهای سیاسی مردم، کارگزاران و همه آحاد جامعه خواهد بود.