آنچه در روابط ایران و عربستان در پی پیروزی انقلاب همواره مورد تأکید بوده، ترس عربستان از موفقیت ایرانیان در سقوط نظام شاهنشاهی و صدور انقلاب به کشورهای عربی بوده است. ترسی که عربستان را در طول سال های گذشته به هر گونه دشمنی بر علیه ایران وا داشته است، از جنگ تحمیلی ایران که کمک های مالی و تسلیحاتی سعودی ها روانه عراق شد تا شهادت 275 زائر ایرانی در مکه در تاریخ 9 مرداد 1366 که تا قطع رابطه کامل دو کشور نیز پیش رفت.

هر چند که در سال های بعد این روابط توانست تا حدودی بهبود پیدا کند، اما درسال های اخیر و از حدود سال 1389 با وقوع انقلاب های مردمی در تونس و مصر، اتفاقات بحرین و بحران سوریه این روابط تیرگی بیشتری پیدا کرد و به اذعان بسیاری از تحلیلگران عربستان سعودی در این مدت در راه خصومت علیه ایران از هیچ تلاشی دریغ نکرد.

با روی کار آمدن دولت یازدهم و تکیه محمد جواد ظریف بر دستگاه دیپلماسی کشور، علیرغم همه تحلیل ها مبنی بر بهبود روابط دو کشور، روند روابط ایران و عربستان آنطور که بسیاری در منطقه و جهان به دنبال آن بودند پیش نرفت.

وزیر امور خارجه کشورمان اولین سفر منطقه ای خود را در تاریخ 17 شهریور ماه با سفر به عراق آغاز کرد. ظریف در پی این سفر در آذر ماه نیز به کویت، عمان، قطر و امارات سفر کرد، پس از این سفرهای دوره ای، حضور یا عدم حضور ظریف در عربستان تبدیل به یک سوژه دائمی برای رسانه ها شد.

ظریف در مطلبی که در جریان این سفر منطقه ای در صفحه شخصی خود منتشر کرد، نوشت: برای رایزنی و گفتگو با مقامات عربستان سعودی هر زمان که برادران در عربستان سعودی آمادگی داشته باشند آماده ایم و آن را به نفع دو کشور، منطقه و جهان اسلام می دانیم.

مرضیه افخم، سخنگوی دستگاه دیپلماسی نیزدر پی عدم سفر ظریف به عربستان و اخبار منتشره مبنی بر دعوت عربستان اظهار داشت که دعوت شفاهی در این زمینه صورت گرفته است.

وی با بیان اینکه گفت‌وگوها و همکاری‌ها بین دو کشور روشن است، افزود: پیش از اینکه دعوتنامه‌ای مطرح باشد ایران با ابتکار عمل اعلام کرد که این سفر را در برنامه دارد. گفت‌وگو ها و همکاری‌های دو کشور سابقه دیرینه دارد که پروتکل‌های ویژه‌ای را می‌طلبد و انجام سفر و سطح آن در دستور کار است که بعد از طی مراحل اعلام می‌شود.

البته ماجرای سفر وزیر امور خارجه کشورمان به ریاض در همین برهه خاتمه نیافت. در یک سال گذشته رسانه های عربی طی یک خط خبری ویژه در فواصل زمانی به سفر وزیر امور خارجه کشورمان به عربستان به شکل های مختلف اشاره می کنند، اخباری که دائما از سوی مقامات ایرانی به همان نحوه قبلی با طرح این مسئله که این سفر در صورت آمادگی طرف مقابل در دستور کار قرار دارد، عملا تکذیب می شود.

اما نکته اصلی که در این میان مطرح است، اصل سفر وزیر امور خارجه ایران به عربستان در شرایطی کنونی است. به گفته برخی از منتقدان داخلی این سفر نقض پروتکلی است که در رابطه با عربستان شاید آنقدرها هم ارزشمند نباشد، آنچه که برخی تحلیلگران مخالف این ایده آن را لبخند با عزت ایران به عربستان عنوان می کنند.

عصبانیت سعودی ها از آمریکا 

در روند بررسی روابط ایران و عربستان، این تحلیل گران بر این باورند سعودی ها در پی مذاکرات محرمانه ای که بین ایران و آمریکا در عمان صورت گرفت و منجر به مذاکرات هسته ای ایران و 1+5 شد، از عمان به دلیل عدم گزارش دهی درباره این مذاکرات عصبانی هستند و حتی در این زمینه در دسامبر سال گذشته نزار مدنی، معاون وزیر امور خارجه عربستان سعودی در میان بحث تشکیل اتحادیه کشورهای عربی از کشورهایی که دیگران را دور می زنند، انتقاد کرد.

در حقیقت آنچه که این کارشناسان به آن باور دارند این است که یک اختلاف اصلی عربستان و آمریکا نیز در حال حاضر مسئله خروج ایران از فضای بسته ای است که در طول سال های گذشته در عرصه بین الملل با توجه به تحریم ها و ... درگیر آن بود و عدم رضایت عربستان از تغییر دولت در ایران را نیز همین امر می دانند. اینکه انزوای ایران به نفع عربستان بود و شرایط خروج ایران از آن فضا موجب نارضایتی عربستان شده است.

تلاش عربستان برای شکست ایران 

بر این اساس قطر و تا حدودی امارات نیز این استراتژی را دنبال کردند که در زمانی که جهان عرب به هم ریخته است، باید شرایط در سوریه به شکلی پیش رود که ارتباط ایران با جبهه مقاومت قطع شود. پروژه ای که گفته می شود بندر بن سلطان، رئیس شورای امنیت ملی عربستان ایده پرداز و اجرا کننده آن بود. در ادامه همین پروژه نیز انفجار در مقابل سفارت ایران در بیروت شکل گرفت و در حالی که جنگ بین ایران و عربستان در لبنان در حال شکل گیری بود، ماجد الماجد، فرمانده گروه تروریستی عبدالله عزام در لبنان و افسر امنیتی آل سعود توسط نیروهای امنیتی لبنان دستگیر شد، که برخی اخبار حکایت از کمک اطلاعاتی آمریکایی ها در شناسایی و دستگیری او دارد. ماجد الماجد که یکی از عوامل اصلی اقدامات ضد ایرانی در لبنان بود در کمتر از 48 ساعت پس از دستگیری و در حالیکه ایران درخواست کرد در جریان بازجویی و پرونده وی قرار گیرد، به طرز مشکوکی کشته شد.

برخی تحلیلگران بر این باورند که نیروهای امنیتی آمریکا با دستگیری ماجد و دریافت اطلاعات وی متوجه شدند که این فرد خطرناک تر از آنچه  گمان می کردند بوده است و باقی ماندن وی دیگر هیچ سودی ندارد. از سوی دیگر با دستگیری ماجد که درست پیش از اجلاس ژنو 2 در موضوع سوریه رخ داد، بندر بن سلطان برکنار شد و وی را نیز به بهانه بیماری به آمریکا بردند.

به هر حال نکته اصلی در این میان آن است که عربستان در پروژه ای که در پیش داشت شکست خورده است اما کماکان توان تخریبی بالایی دارد و این همان مسئله ای است که باعث می شود ایران در عین برتری در منطقه به عربستان پشت نکند.

در حقیقت به اعتقاد این دسته از کارشناسان ایران اکنون در شرایط مطلوب و مشروعی ایستاده است. در عراق نقش مثبت ایران مطابق با مقررات بین المللی و حسن همجواری بوده است .

در پرونده هسته ای نیز صرف انجام مذاکره ایران با 6 قدرت برتر دنیا به گونه ای است که از توان عملی بسیاری از کشورهای عربی خارج است و روند پیشرفت مذاکرات نیز با سیاست های عربستان هیچگونه هم خوانی ندارد .

برخی از منابع نزدیک به گفتگوهای ایران و عربستان در یک سال گذشته حتی بر این باورند که عربستان در طول این مدت از هرگونه برخورد مستقیم با ایران خودداری می کرد چراکه معتقد بود عادی سازی روابط به نفع ایران است.

از این نظر نیز سفر حسین امیرعبدالهیان، معاون عربی و آفریقای وزارت امور خارجه در شهریور ماه به عربستان نقطه عطفی در نظر گرفته شد. سفری که علاوه بر موضع گیری های رسمی مبنی بر بازگشایی فصل جدیدی از روابط بین دو کشور در دیدار معاون وزیرخارجه ایران با سعود الفیصل، وزیر خارجه عربستان؛ برخی اظهار نظرهای غیر رسمی نیز حاکی از ابراز تمایل بسیار زیاد عربستان در این دیدار برای تغییر روابط با ایران است.

ادعاهای متعارض فیصل با فضای دیپلماتیک 

دیدار وزرای امور خارجه ایران و عربستان در نیویورک و در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل نیز در همین مسیر مثبت ارزیابی شد. دیداری که حتی وزیر امور خارجه عربستان نیز آن را مثبت خوانده بود. اما با این وجود رفتارهای خصومت جویانه سعودی ها علیه ایران پایان ندارد و سعود الفیصل در موضع گیری های بعدی خود بار دیگر بر علیه ایران ادعاهای واهی و تکراری خود را مطرح کرد. 

در گزارشی  که خبرگزاری فرانسه از نشست خبری مشترک وزرای خارجه آلمان و عربستان در جده منتشر کرده، فیصل در اظهاراتی ایران را به اشغالگری و تعمیق بحران در سوریه متهم کرد و از تهران خواست تا برای حل بحران سوریه نیروهای خود را از سوریه خارج کند. سعود الفیصل مدعی شد که ایران در بسیاری از بحران های منطقه خود بخشی از مشکل است نه راه حل. 

اظهاراتی که در داخل نیز منجر به واکنش های جدیدی شد. حسین امیرعبداللهیان معاون عربی و آفریقای وزارت امور خارجه کشورمان در واکنش به این اظهارات بیان کرد: اظهارات آقای سعود الفیصل اگر دقیق نقل شده باشد با فضای حاکم بر مذاکرات دیپلماتیک دو کشور در تعارض است.

وی با ذکر این نکته که جمهوری اسلامی ایران بارزترین کشور منطقه در مبارزه با تروریسم است، عنوان کرد: تهران به دولت و مردم عراق، سوریه و منطقه در مبارزه با تروریسم در چارچوب حقوق بین‌الملل کمک می‌کند. آنچه در یمن روی می‌دهد موضوع داخلی این کشور است. اگر ریاض به حضور نظامی خود در بحرین پایان می‌داد تحقق راه‌حل سیاسی در این کشور و توقف سرکوب مردم و گفت‌وگوی ملی به وقوع می‌پیوست.

وی به عربستان توصیه کرد که مراقب توطئه‌های دشمنان منطقه باشد و از فرصت نقش آفرینی مثبت در منطقه غافل نشود.

بسیاری از نمایندگان مجلس شورای اسلامی و تحلیل گران نیز نسبت به این ادعاهای عربستان واکنش های تندی را مطرح کردند.

 علاءالدین بروجردی رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس درباره اظهارات سعود‌الفیصل وزیر امور خارجه عربستان سعودی مبنی بر اشغالگر بودن جمهوری اسلامی ایران گفت: فکر می‌کنم این اظهارات به دلیل کهولت سن و بیماری آقای سعودالفیصل باشد. ما کشوری هستیم که حتی آمریکا به عنوان دشمن شماره یک ما معترف است که ایران نقش سازنده‌ای در منطقه داشته و بدون حضور جمهوری اسلامی امکان حل موضوعات منطقه‌ای وجود ندارد. 

همچنین اسماعیل کوثری، نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی در گفتگو با خبرنگار پارلمانی مهر، با اشاره به اظهارات اخیر سعودالفیصل، وزیر خارجه عربستان مبنی بر اشغالگر خواندن ایران گفت: وزیر خارجه عربستان حرف های بی ربطی می زند که این اظهارات هم از همان دست است. عربستان از خطر سقوط خود احساس خطر کرده و با اینگونه اظهارات می خواهد شکست های پی در پی خود و بی اعتمادی که از این دولت در منطقه به وجود آمده را جبران کند. سعودی ها تلاش می کنند ایران را مقصر جلوه داده و شکست های خود را به گردن ایران بیندازند.

به هر حال با بررسی روند موجود روابط ایران و عربستان در چند ماه اخیر از یک سو و از سوی دیگر توجه به ادعاهای واهی که سعودی ها هر از چند گاهی برعلیه ایران مطرح می کنند؛ به نظر می رسد امیدواری به همراهی عربستان با جمهوری اسلامی در حل بحران های منطقه ای و پرهیز این کشور از توطئه افکنی و اقدامات مخرب علیه ایران، چندان به واقعیت نزدیک نباشد.

در واقع همه این اقدامات در راستای همان تلاش بی وقفه و چند ده ساله این کشور برای دشمنی و تضعیف ایران است. تلاشی که به نظر می رسد با تحولات منطقه ای و شکست های اخیر سیاست های این کشور باعث عصبانیت بیش از پیش خاندان سعودی، که اکنون مشکلات و خواسته های داخلی نیز گریبان آنها را گرفته، شده است. 

بر همین اساس باید دید دنبال کردن کدام سیاست در مقابل با عربستان از سوی دیپلمات های ایرانی منطقی تر خواهد بود. آیا تحمل عربستان در شرایط فعلی به منظور کاستن از توان این کشور به نفع ایران است؟ آیا با وجود رفتار و سخنان مقامات عربستان همچنان سفر احتمالی وزیر امور خارجه به ریاض در چند هفته آینده در دستور کار است و یا ایران قرار است سیاست مقابله به مثل را در مقابل عربستان سعودی در پیش بگیرد؟