آيينهاي محرم به گواه تاريخ از گذشته هاي دور تاکنون ميان مسلمانان به ويژه شيعيان با شکوه و جلوه خاصي برگزار شده است در این بین از انجا که سیستانیها نخستین خونخواهان امام حسین(ع) ویاران با وفایش می باشند ودر بدترین شرایط که به دستور بنی امیه در منابر جهان به اصلاح اسلام انزمان به خاندان پیامبر(ص) ومولای متقیان حضرت علی(ع)دشنام داده می شد ولی نیاکان سیستانیها حتی به قیمت تراشیده شدن سرزنانشان در معابر ,حاضر نشدن این ننگ را بپذیرند؛برای ماه محرم ارزش خاصی قائل هستند واداب ورسوم وِیزه ای هم دارند.

محمداذری گفت:اگرچه اصل و اساس برپايي آيينهاي محرم، عزاداري براي سرور و سالار شهيدان حضرت اباعبدالله الحسين(ع)، اهل بيت و ياران با وفايش و زنده نگه داشتن ارزشهاي والاي قيام عاشور ا است اما با توجه به تغيير شرايط جامعه در طول قرنها و سالها تغييرات و تفاوتهايي در نحوه انجام مراسم ويژه ماه محرم در برخي نقاط ايجاد شده است.

با اين حال بهره گيري از سنتهاي محلي و بومي ويژه محرم دربین سيستانی های گلستان هنوز در بيشتر نقاط اين استان پا برجا است بررسی رخدادهای تاریخی ومتون تاریخی توسط کارشناسسان بنیادفرهنگی نیمروزنشانگر این است که. تاريخ به خوبي گواه ارادت ويژه مردمان خطه سيستان وسیستانیهای گلستان به اهل بيت (ع) را مي دهد که در هر شرايطي براي حفظ آرمانها و توسعه تفکر اهل بيت عصمت و طهارت(ع) تلاش کرده اند.محمدآذری مدیربنیادمردمی نیمروز در خصوص آداب ورسوم سیستانیهای گلستان در ماه محرم می افزاید:.نوحه خواني، سينه زني، زنجيرزني، شبيه خواني يا تعزيه خواني و خواندن زيارت عاشورا از جمله آيينهاي معمول سیستانیها در استان گلستان ومازندران در ايام محرم به شمار می رود.

وی افزود:در اول محرم وشروع ماه عزای سالار شهیدان ویاران باوفایش سیستانیهای گلستان رسومی خاص دارند که بعنوان مثال می توان به مراسم سیاه پوشان یا مشکی پوشان است که مداحان به همراه بزرگان وامنای حسینیه سیستانیها ومراسم خاص لباس سیاه را به تن جوانان می کنند.همچنین تنی چند از بزرگان وپیرغلامان خوش صدا در گذشته روی پشت بام منازل وحسینیه ومساجد رفته با خواندن اشعاری حزن انگیز ومراثی مردم را از امدن ماه محرم اگاه می کرده اند.محمدآذری افزود:رسم علم بستن واماده کردن علم وسیاه پوش کردن حسینیه سیستانیها ومساجد وتکایا ومنازل از دیگر رسوم سیستانیهاست.محقق فرهنگ عامه اقوام گلستان ادامه داد:البته در کنار این رسوم,سیستانیها با برپایی محفل ومجلس دعا وقرائت قران تلاش دارند عشق وارادت خودشان را به سالار شهیدان(ع) نشان دهند.

پخت قلور( حليم سیستانی) و شله زرد، امتناع مردم سيستان از پخت غذا در سه روز قبل از واقعه عاشورا، پشت بام رفتن ريش سفيدان و تلاوت قرآن و ذکر دعا براي اعلام رسيدن ماه محرم و برگزاري مجالس روضه و عزاداري ,نیز از دیگر رسوم سیستانیهای گلستان در ماه عزاداری سالار شهیدان است, از جمله آداب خاص مردم در ماه محرم و 18 روز پس از آن است مدیربنیادنیمروز ادامه داد: شبیه خوانی یا تعزیه از اصلی ترین برنامه های سیستانیها در گذشته وامروز می باشد که به شووی گردانی یا شبیه خوانی معروف است ودر اکثر روستاهای سیستان وهرجا که سیستانیهاهستند اجرا می شود که اکنون برجسته ترینش در بخش وشمگیر وشهر انبارالوم ودر زابل آباد و..می باشد.: تعزيه درسيستان به صورت روز شمار اجرا مي شود. به اين صورت که شبيه خوانان هر روز ماه محرم را به يکي از ياران امام حسين (ع) مثلا حضرت علي اکبر(ع) يا حضرت ابوالقضل (ع) اختصاص مي دهند.

محمدآذری با اشاره به مراسم آغازین روزهای محرم در بین سیستانیهای گلستان گفت:ازدیرباز با آغاز نخستين روز از ماه محرم امامان جماعات، پيش نمازان مساجد وهیئت امنای مساجد وحسینیه ها وبزرگان فامیل وطایفه؛ با جمع کردن مردم و سخنراني در مساجد و محافل مذهبي وخانوادگی، مردم را از اهميت اين ماه آگاه مي سازند و با روايت احاديث مختلف سعي دارند مظلوميت امام حسين(ع) و نقش وي در اسلام و همچنين عظمت اين ماه را به نمازگزاران وخانواده وفامیل های وابسته منتقل کنند.

:مدیربنیادنیمروز در خصوص نقش زنان سیستانی در عزاداری محرم وجایگاه محرم در بین زنان سیستانی خاطرنشا کرد: در ماه محرم زنان سیستانی دست از انجام کارهايي مثل حصيربافي و صنايع دستي برمي دارند و بيشتر سعي دارند خود را با ذکر و تسبيح و نماز و روضه خوانی وبرگزاری مراسم رووایی یا ارده که نوعی مرثیه سرایی سوزناک می باشد وشرکت در مجالس عزاداری مانوس کنندوی افزود:در رووایی(رباعی) زنان سیستانی حتی در مرگ عزیزانشان با اشاره به مصائب خاندان پیامبر وبخصوص حضرت زینب(س) به صاحب عزا تسلی داده ویاد وخاطره شهدای کربلا را گرامی می دارند.

وی در خصوص سایر موارد وآداب ورسوم سیستانیهای گلستان ادامه داد: از جمله آداب و رسوم سیستانیهادر ماه محرم پرهيز از برگزاري آيين ازدواج، جشن تولد و خريد لباس نو است.حتی مردان نیز از اصلاح سروصورت در دهه محرم خودداری می کنند.وی ادامه داد:سیستانیها در دهه اول محرم وبویژه روزهای تاسوعا وعاشورا دست از کار های غیرضروری وحتی در روز نهم ودهم محرم پخت وپز که نیاز به روشن کردن آتش داشته باشد پرهیز می کنند وبه هیچ وجه تنور را روشن نمی کنند چون بحث تنور خولی و...همیشه سینه عاشقشان را به درد اوره است.سیستانیها در جواب فردی که در روزهای تاسوعا وعاشورا از ایشان درخواست انجام کاری که ضرورت ندارد وحاضر به انجامش به احترام این روزها ندارند ضرب المثلی به کار می برند با این مضمون"در ای روز گرگه وه گله نمزنه"یعنی در این روز گرگ هم به گله نمی زند وبرای شکار نمیره.به نوعی نشان دهنده بزرگ بودن این روز ومصیبت می باشد..: همچنين علاوه براینکه در بيشتر نقاط سيستان وهمچنین سیستانیهای گلستان ومازندران, زنان ومردان در ماه محرم از اصلاح سر و صورت خود پرهيز مي کنند و زنان علاوه بر شرکت در مجالس عمومي حسينه ها، مجالس ويژه اي در منازل خود برگزار و مبلغه هايي که به "روضه خوان " معروفند براي شرکت کنندگان در مراسم سخنراني و مرثيه سرايي مي کنند.

محمدآذری با اشاره به اهمیت جایگاه بزرگان وسالخوردگان در بین سیستانیها وجایگاه انان در هیئت ها ودسته های سینه زنی گفت:در دسته های عزاداری وحسینیه های سیستانیها در استان گلستان ومازندران علاوه برنشان های عمومی عزا وماتم و علامتهاي سياه و سبز و پارچه نوشته ها در صف نخست بزرگان محل وسالخوردگان ومعتمدین وسپس مردان و پسران و کودکان سينه زن و پس از آن زنجيرزنان حرکت مي کنند.

محقق فرهنگ عامه سیستانی در گلستان در مورد هزینه های مراسم محرم گفت: در حسینیه سيستانیها ودر بین سیستانیهای گلستان علاوه براینکه غالب لوازم و تجهيزات مورد نياز تعزيه خواني از نذورات مردم تهيه مي شود؛غذای هیئت ها نیز از طریق همین نذورات وکمک های مردمی تهیه می شود بدین گونه که هر وعده اعم از شام یا نهار بانی دارد که از گذشته های دور مرسوم ومعروف است مثلا در روستای سارلی روز هشتم حاج ابراهیم ناصری ودهم حاج یوسف ابراهیمی ودر مینودشت روز دهم حاج فیض محمد ته کر ویا در گرگان روز ششم طایفه چاری ویا طایفه سراوانی ویا طایفه سندگل خرج می دهند واین از چندین نسل قبل همین جور استمرار داشته است .در بین سیستانیها.اکثرا روز دهم غذاهاي نذري مردم را معمولا حليم سنتي که به آن "قلور" گفته مي شود تشکيل ميدهد.

محمداذری در خصوص مراسم ویزه شام غریبان گفت: در اين شب مردم به مساجد وحسینیه ها مي روند و چراغها را خاموش مي کنند و در نور شمع به سوگواري مي پردازند وبا تشکسل دسته های چندنفره جوانان با خواندن اشعار ومراثی سوزناک لحظات حزن انگیزی را فراهم می اورند که اصطلاحا دل سنگ را خون می کند.

محقق فرهنگ عامه وفولکلوراقوام و سیستانیهای گلستان با نگاهي به تاريخ عزاداري سنتي در سيستان به برخي آيينهاي سنتي از جمله حمل خيمه گاه حسيني و شهداي کربلا و کاروان اسرا خاطرنشان کرد:علاوه برشووی گردانی ویا شبیه خوانی که سیستانیها بسیار اهمیت می دهند موضوع کاروان اسرا و..نیز اهمیت بالایی دارد.محمدآذری افزود:همچنين سقاخواني اوج ارادت مردم اين خطه ر ا به حضرت ابا عبدالله (ع) نشان مي دهد بطوري که در اين ايام ارادتمندان به امام حسين (ع)در حالي که با يک دست مشک آب و با دست ديگر کاسه اي در دست دارند به ياد تشنه لبان کربلا، عزاداران را سيراب مي کنند.وي افزود: برخي از سقاها در گذشته اشعاري نيز در قالب مرثيه سرايي مي خواندند.مدیربنیادفرهنگی مذهبی بنیادنیمروزگفت:علاوه بر تعزیه که در هرروز به یکی از یاران سالار شهیدان وشهدای مظلوم کربلا اختصاص دارد از گذشته های دورهر يك از روزهاي دهه نخست ماه محرم رانیز به نام و ياد اهل بيت و ياران امام حسين (ع) را گرامي داشته و مي دارند.
مثلا روز چهارم محرم كه به عزاداري حر نام گذاري شده مردم همراه با برگزاري مجالس عزا، نذورات خود را نيز در قالب غذاهاي گرم تهيه و بين عزداران توزيع مي كنند.
روز پنجم به نام فرزندان حضرت زينب (س )، روزهاي ششم تا هشتم به ياد حضرت قاسم و حضرت علي اكبر(ع)، نهم به نام حضرت ابوالفضل و دهم به نام و ياد سالار شهيدان حضرت ابا عبدالله الحسين عزاداري مي شود

عزاداري تاسوعا و عاشورا كه از بامداد آغاز مي شود و تا عصر ادامه دارد هياتها با حركت از مقابل حسينيه ها و تكايا با نوحه خواني و سينه زني به سمت امامزاده ها وگلزار شهدا رفته و در اين محل به عزاداراي مي پردازند.خيل عظيم جمعيت كه يك پارچه سياه پوش هستند شور خاصي به آيين عزاداري مي دهد بيشتر خيابانهاي منتهي به امامزاده ها وگلزار شهدا و شهدا گمنام مملو از عزاداراني است كه در دسته هاي متعدد حركت مي كنند.در بيشتر حسينيه ومساجدی که سیستانیها در اين استان کثریت ومشارکت دارندمردان و پسران جوان و نوجوان در دسته هاي سينه زني و زنجيرزني و بانوان در پشت هياتها حركت مي كنند.

محقق فرهنگ عامه اقوام گلستان ومدیربنیادنیمروزدر خصوص سایر اداب ورسوم سیستانیها در ماه محرم گفت:یکی از رسوم سیستانیها موضوع چاووشی یا "چه وه شی" است که عموما یکی از پیرمردان یا مداحان با صدای حزن انگیز وزیبا اشعاری در راستای قیام عاشورا را می خواند ومردم وجمعیت را اماده سینه زنی وشروع مراسم می کند ودر اصل نوعی فراخوان برای شروع مراسم است.

وی در خصوص سایر اداب ورسوم سیستانیهای گلستان در ماه محرم با اشاره به روبروشدن دسته های عزاداری وهیئت های مذهبی گفت:در بین سیستانیها مرسوم است که از شب چهارم محرم به بعد از حسینیه سیستانیها دسته عزابه صورت سینه زنی وزنجیرزنی برای عرض تسلیت به مساجد وتکایای دیگر می روند .انچه در این بین خیلی مهم وحزن انگیز است زمان رسیدن دو هیئت ودسته زنجیرزنی به هم است که با حرکت علم دو هیئت به هم سلام داده ومداحان وپیرغلامان با خواندن اشعاری زیبا وحزن الود به صورت بحث وبیت وپسش وپاسخ ادای احترام کرده وهمچنین به هم دیگر بابت حضور در مجلس عزای حسینی تسلیت می گویند که این صحنه بسیار غم انگیز است که برای مشاهده ابیات واطلاعات بیشتر به سایت بنیادنیمروز وحسینیه سیستانیهای گرگان مراجعه فرمائید.

محمدآذری در خصوص نوع سینه زنی سیستانیها یاداوری کرد:سیستانیها دارای نوع خاصی از سینه زنی هستند که به سینه زنی "شنستکا "یا نشسته یا سه ضرب است که مداح با خواندن اشعار ومراثی معروف به بحرطویل که حاوی اشعار حماسی وزیبا دربزرگی وجنگاوری وحق بودن لشکرفرزند پیامبر(ٌص)ویارانش می باشد ؛در زمان دم نوحه یا واگفت؛سینه زنان که روی زانو نشته اند به زانو زده و به حالتی که نشان از افسوس وحسرت از شهادت سالار شهیدان(ع) ویاران با وفایش می باشددر اغاز شروع نوحه با کوبیدن دست روی زمین؛به این معنی که عقیده دارند که زمین را به شهادت می گیرند که زمین توشاهد باش که ما عزادار خاندان عصمت وطهارت(ع) هستیم روی کنده زانوبلند شده وسینه می زنند ودر زمان سینه زنی نیز که به سرعت دستها به سینه کوبیده شده وسراسر شور وشعور می باشد.محقق فرهنگ عامه سیستان افزود:بزرگان حسینیه سیستانیهاازجمله حاج اقای سندزایی وسراوانی با حضور در مساجد وهیئت های سیستانی استان گلستان ضمن اموزش این نوع سینه زنی ونوحه خوانی درپی احیا وتوسعه این سبک سینه زنی سنتی سیستانیها می باشند.وی درپایان از مسولین میراث فرهنگی گلستان ومازندران دعوت کرد که با حضور در حسینیه سیستانیها در گرگان وگنبد وسایرشهرهای استان گلستان ومازندران ومشاهده این اداب ورسوم نسبت به ثبت این مراسم در میراث معنوی وناملموس اقدام نمایند.خداوندبه همگی ما کمک کند عزادار واقعی سالارشهیدان ویاران باوفایش وتسهیل کننده وکمک کننده منتقمش حضرت حجت(عج)باشیم.

انتهاي پيام/ش/ن