برای پاسخ دادن به این پرسش باید متناسب با زمان و دوران زندگی به دنبال پاسخ باشیم اما این پرسش ها در حالی مطرح می شوند که انجمن تعلیم و تربیت دوران کودکی آمریکا (ACEI) با درنظر گرفتن تعریفی واحد برای لوازم بازی، می گوید: اگر اسباب بازی های کودکان بدقت و با رعایت نیازهای جسمی و روحی آنها در دوران مختلف رشد انتخاب شود نه فقط باعث سرگرمی شان می شود بلکه موجب ارتقای کیفیت بازی و در نهایت بهبود مراحل رشد جسمی و فکری آنها نیز خواهد بود. بنابراین اگر شما هم اکنون به عنوان پدر و مادر، برادر و خواهر، خاله یا دایی، عمه یا عمو یا حتی یک دوست قصد دارید برای کودکی وسیله بازی تهیه کنید و در دنیای بی انتها و رنگارنگ این لوازم، سردوراهی انتخاب قرار گرفته اید کمی صبر کنید؛ زیرا جام جم این هفته سری به بازارمکاره اسباب بازی در چند نقطه از تهران زده تا برای شما از اهمیت انتخاب و راز و رمز خرید اسباب بازی مناسب دلبندتان بگوید.

تفاوت انتخاب با توجه به جنسیت

براساس تحقیقات انجام شده و تائید کارشناسان، نیازهای روحی و جسمی کودکان دختر و پسر کاملا با یکدیگر متفاوت است و باید متناسب با آنها برای خرید اسباب بازی گام برداریم. از آنجا که پسرها در دوران کودکی به دنبال تحرک و هیجان بیشتری نسبت به دختران در همان دوران هستند، ابزار و لوازم بازی آنها نیز متفاوت خواهد بود.

انجمن تعلیم و تربیت کودکی آمریکا در این زمینه ضمن اشاره به وجوه مشترک اسباب بازی های دخترانه و پسرانه تا شش سال، فهرستی از بازی های مورد علاقه این کودکان پس از این سن را تهیه کرده است.

براساس این فهرست، ابزار مورد علاقه کودکان دختر در این دوران بیشتر مربوط به داخل منزل و خانه داری است و بازی هایی که به آنها علاقه نشان می دهند عبارت است از: طناب بازی، خاله بازی، مهمان بازی، بافندگی، رقص، خیاطی، فروشندگی، عروسک بازی و در نهایت کلاس های آموزش است. در حالی که پسران دنیای متفاوتی را به خود اختصاص داده و بیشتر با استفاده از مکعب ها، آدمک های متحدالشکل، کامیون و قطعات خانه سازی و مشغول شبیه سازی جامعه بیرون از منزل هستند. کودکان پسر بازی هایی چون دوچرخه سواری، تیله بازی، کشتی، مشت زنی، فوتبال، فرفره بازی، ماشین بازی، تیراندازی و بادبادک بازی را انتخاب می کنند.

رده سنی را در نظر بگیرید

تحقیقات نشان داده از زمانی که نوزاد توانایی دیدن، بوییدن و شنوایی را به دست می آورد، می توان با در اختیار گذاشتن اسباب بازی های مناسب آنها، این توانایی ها را در وجودشان افزایش داد و استعداد نوزاد را شکوفا کرد. براساس همین تحقیقات، تناسب نوع اسباب بازی ها با سن رشد کودکان به مراتب مهم تر از تعداد و تنوع آنهاست.

بنابراین به خاطر بسپارید اسباب بازی باید به متناسب با سنین مختلف طراحی شده باشد که باعث فکر کردن و رشد تخیل کودک شده و او را با مفاهیمی چون رنگ، بو، صدا و... آشنا کند. پس اگر بازی با اسباب بازی مورد نظرشما برای دلبندتان سخت باشد، او خسته می شود و اعتماد به نفسش کم خواهد شد و در نهایت آن را در گوشه ای به حال خود رها می کند، این در حالی است که اگر این وسیله خیلی ساده هم باشد کودک بدون فکر کردن و افزایش قدرت تخیل با این وسیله بازی می کند و دوباره همان آش و همان کاسه.

از این رو کارشناسان تعلیم و تربیت با توجه به رده های مختلف سنی کودکان اسباب بازی های مناسب آنها را این گونه تقسیم بندی کرده اند:

بدو تولد تا یک سالگی؛ کودکان در این دوره به جستجوی اطراف خود می پردازند و هرچه در دسترس داشته باشند به سمت دهان خود می برند. بنابراین با رعایت مسائل ایمنی و بهداشتی اسباب بازی های درخشان و رنگی، متحرک و صدادار مثل جغجغه و عروسک های رنگی با قابلیت شست وشو (بدون قابلیت جدا شدن قطعات) بهترین گزینه است. اما زمانی که کودکان نشستن را تجربه کردند می توانید با در اختیار قرار دادن مکعب های رنگی پارچه ای و توپ های رنگی پارچه ای نیز لوازم بازی آنها را تکمیل کنید.

یک تا سه سالگی؛ این مقطع که به گفته کارشناسان دوران کنجکاوی و تحرک کودکان است، مهم ترین زمان برای به کارگیری درست اسباب بازی است؛ بنابراین کتاب انتخاب اول خواهد بود، سپس می توان لوازم موسیقی، ماشین های متحرک، حوضچه های توپ، اتومبیل، بیل و سطل، لگو، پازل و عروسک را برای این رده سنی در نظر گرفت. اما فراموش نکنید با توجه به کنجکاوی بیش از حد کودکان در این دوره، ایمنی اسباب بازی را جدی بگیرید و با انتخاب دقیق خود، سلامت دلبندتان را تضمین کنید.

سه تا پنج سالگی؛ به دست آوردن مهارت های جدید و شبیه سازی زندگی بزرگسالان ویژگی اصلی این رده سنی از کودکان است؛ بنابراین کار با ابزار زندگی روزانه و نقاشی کردن بخش عمده ای از وقت کودکان را در این سن به خود اختصاص می دهد. خمیربازی، آبرنگ، مداد رنگی، لوازم تعمیرات، لوازم نجاری، لوازم خیاطی و آشپزی، انواع پازل، قطار برقی، جعبه های مختلف بازی بهترین ابزاری است که می توانیم در اختیار آنها قرار دهیم. البته به خاطر داشته باشید استفاده از اسباب بازی های الکترونیک (رایانه ای) در این رده سنی به هیچ عنوان توصیه نمی شود، زیرا به اعتقاد کارشناسان این نوع اسباب بازی با توجه به کنجکاوی و نیاز به تجربه های تازه در این دوره سنی مفید نیست، بلکه باعث کاهش حس کنجکاوی کودکان خواهد شد. از سوی دیگر کارشناسان با توجه به نزدیک شدن دوره پیش دبستانی و انرژی سرشاری که در کودکان وجود دارد، فعالیت های فیزیکی و ورزش را برای کودکان توصیه می کنند.

شش تا دوازده سالگی؛ حس تکامل و رشد در این رده سنی باعث می شود کودکان به بازی هایی که سریع به نتیجه می رسد علاقه مند باشند. بنابراین تجربه های شغلی و بازی های فکری گزینه های اول این رده سنی خواهد بود. خرید اسباب بازی های خشن مثل تفنگ های ترقه ای یا لوازمی از این دست را متخصصان و کارشناسان مناسب نمی دانند و به والدین توصیه می کنند نسبت به بازی های رایانه ای نیز بی تفاوت نباشند. هرچند این بازی ها در برخی موارد نتایج مثبتی هم به همراه خواهند داشت. اما با توجه به رشد اندام و البته استخوان بندی کودکان، ورزش می تواند مهم ترین گزینه برای بازی کودکان باشد که نباید نسبت به آن بی توجهی داشته باشیم. بنابراین سعی کنید در انتخاب لوازمی چون اسکیت، اسکوتر، راکت تنیس، توپ یا از این قبیل لوازم آنها را به ورزش تشویق کنید.

استاندارد و ایمنی، امری حیاتی

شاید در نگاه اول با توجه به ساده بودن دنیای کودکی و لوازمش، کلمه استاندارد را برای آن جدی نگرفته باشیم؛ اما یقین داشته باشید اهمیت استاندارد و ایمنی در این لوازم کم از لوازم پزشکی یا خوراکی ها نیست. بنابراین هرگز نباید به این مهم بی توجه بود زیرا اسباب بازی در عین سادگی ارتباط مستقیمی با سلامت جسم و روح دلبندمان دارد. به طور کلی استانداردهای مربوط به اسباب بازی در کشورهای مختلف شرایط متفاوتی دارد و مواردی خاص در آن دیده شده است، اما آنچه مهم و مشترک است سلامت و بهداشت کودکان در همه موارد آن است.

این درحالی است که شورای بین المللی صنعت اسباب بازی رعایت اصولی چون خطر مواد شیمیایی، خطر آسیب های بدنی، امواج رادیویی، اتصال دقیق قطعات، قابلیت اشتعال و ده ها مورد دیگر در این زمینه عنوان کرده که سازندگان اسباب بازی باید هنگام تولید وسیله ای جدید آنها را رعایت کرده تا با دریافت مجوز های لازم بتوانند محصولشان را با در نظر گرفتن سلامت جسم و روح کودکان روانه بازار مصرف کنند.

به عنوان مثال استاندارد تولید عروسک برای سنین زیر سه سال این گونه است که هرگز نباید قابلیت جداشدن قطعات را داشته یا این که در ساخت آن از پلاستیک بازیافتی استفاده شده باشد. از سوی دیگر برای تولید آبرنگ و خمیرهای بازی باید از رنگ ها و مواد اولیه گیاهی و خوراکی استفاده شود تا نه تنها این لوازم برای پوست کودکان مضرر نباشد، بلکه با توجه به کنجکاوی کودکان در صورت ورود این مواد به سیستم گوارش آنها، خطری برای سلامت کودکان ایجاد نشود. براساس همین استانداردها با درنظر گرفتن ایمنی کودکان زیر ده سال، هیچ نوع اسباب بازی برقی با قابلیت اتصال مستقیم به برق تولید نخواهد شد و درباره اسباب بازی هایی که از خود صدا تولید می کنند، رعایت استاندارد فرکانس صوتی در آنها اجباری است. بنابراین سعی کنید با درنظر گرفتن شرایط استاندارد و ایمنی، وسیله مورد نظرتان را انتخاب کنید.

تناسب فرهنگی، اهمیتی ویژه

پس از درنظر گرفتن شرایط استاندارد و ایمنی، عامل دیگری که کارشناسان نسبت به آن تاکید دارند، تناسب فرهنگی اسباب بازی است. کارکرد اسباب بازی تنها سرگرم کردن کودکان نیست، بلکه اسباب بازی علاوه بر سرگرم شدن کودکان می تواند در شکل گیری شخصیت و پرورش ذهن آنها نیز کارآمد باشد. از این رو کارشناسان معتقدند با توجه به شبیه سازی دنیای بزرگسالان از سوی کودکان با به کارگیری لوازم و اسباب بازی هایشان، تناسب اسباب بازی با فرهنگ و عرف های جامعه امری ضروری است و کاملا می تواند در این زمینه ایفای نقش کند و شرایط را برای پرورش ذهنی کودکان متناسب با جامعه مهیا سازد.

به عنوان مثال می توان به برخی عروسک ها و لوازم بازی کودکان که هم اکنون در کشورمان به وفور دیده می شوند، اشاره کرد که هرگز تناسبی با عرف جامعه ایران نداشته و تنها باعث ایجاد تضادهای غیر قابل جبران در ذهن کودکان خواهد شد. نوع پوشش، هیجانات ایجاد شده با استفاده از این لوازم در کودکان یا حتی شکل و شمایل این ابزار می تواند کاملا در آینده و تصمیم گیری های دلبندمان تاثیرگذار باشد، بنابراین به این نکته خوب توجه داشته باشید و متناسب با عرف جامعه به انتخاب اسباب بازی اقدام کنید.

کنترل و سرکشی دوره ای

همانند تمام وسایل دنیای بزرگسالان ابزار و لوازم بازی کودکان نیز دارای تاریخ انقضا یا دوره مصرفی محدود است که باید به آن توجه ویژه داشته باشیم. هرچند سازندگان معتبر اسباب بازی تلاش می کنند با به کارگیری مواد اولیه باکیفیت مدت زمان قابل استفاده بودن تولیداتشان را افزایش دهند، اما به هر حال کودکان در حفظ و نگهداری اسباب بازی توانمند نیستند و بدون تردید پس از مدتی این لوازم آسیب خواهند دید. بنابراین برای جلوگیری از به خطر افتادن سلامت جسم و روح دلبندتان لازم است هرچند وقت یک بار کودک درون خودتان را نیز زنده کنید و با سرکشی به اسباب بازی های فرزندتان، از سلامت آنها مطمئن شوید. با این روش می توانید آنهایی را که آسیب دیده اند از دسترس کودکان دور و برایشان جایگزینی متناسب تهیه کنید. چون در برخی موارد آسیب های وارده به اسباب بازی می تواند سلامت کودکان را تهدید کند که این موضوع خوشایند هیچ کس نیست.

بازی های رایانه ای در انتهای فهرست

با ورود بازی های رایانه ای به دنیای کودکان، بسیاری از دانشمندان نسبت به مشکلات و عوارض این نوع بازی برای سلامت کودکان هشدار داده بودند و بر اساس آخرین تحقیقات انجام شده از سوی دانشگاه سوربن فرانسه، یکی از مهم ترین خطرات موجود در قرن حاضر برای سلامت کودکان، بازی های رایانه ای اعلام شده است.

در این تحقیقات که سال 2010 میلادی با انتخاب جامعه آماری حدود 300 هزار خانواده انجام گرفته است کم تحرکی، افزایش وزن، کوتاهی قد و در نهایت اختلالات عصبی مهم ترین عارضه استفاده مداوم و بیش از حد بازی های رایانه ای از سوی کودکان اعلام شده است. به همین دلیل کارشناسان می گویند هرچند در برخی موارد بازی های رایانه ای می توانند بسیار مفید و آموزنده باشند، اما والدین نسبت به خطرات ناشی از استفاده بیش از حد بازی های رایانه ای باید هوشیار بوده و با محدود کردن ساعات استفاده کودکان از رایانه این خطرات را به حداقل برسانند.

داخلی یا خارجی یا چینی؛ مساله این است!

به طور کلی صنعت اسباب بازی سازی کشورمان در سطح بین المللی نتوانسته جایگاه ویژه ای را به خود اختصاص دهد و به همین دلیل در بازار داخلی بجز مواردی خاص آن هم در زمینه لوازم کمک آموزشی، اسباب بازی های ایرانی زیاد مطرح نیستند.

از این رو بازار اسباب بازی کشورمان در دست کشور چین قرار گرفته و اکثر لوازم بازی کودکان ایرانی از این کشور ـ آن هم براساس اطلاعات موجود به صورت غیرقانونی ـ وارد کشور شده اند.

در این زمینه نمی توان بجز مواردی خاص به تولیدات داخلی دلخوش بود. لذا بهتر است در این موارد کمی بیشتر دست به جیب شده و به جای خرید اسباب بازی های ارزان، اما بی کیفیت تا مرز خطرناک چینی، از برندهای معتبری که در فروشگاه ها وجود دارد، استفاده کنیم.

به عنوان مثال برند «لگو» برندی استاندارد در این زمینه به شمار می آید که هر چند گران است، اما استانداردهای سن و جنس کودک در آن رعایت شده و مهم تر این که او از این محل آسیب روحی و جسمی نخواهد دید.

با این حال حتی در خرید همین اسباب بازی ها نیز به تاریخ مصرف آن دقت کنید، چراکه شاید به علت کم مشتری بودن این اسباب بازی ها، مدت زیادی از تاریخ مصرف آن گذشته اما به فروش نرفته باشد.

با این حال کارشناسان بازار اسباب بازی توصیه می کنند از خرید هرگونه اسباب بازی چینی خودداری کنید؛ زیرا هم از نظر مالی و هم از نظر احساسی و کیفی به کودک خود ضربه زده اید.