به گزارش گروه وبگردی باشگاه خبرنگاران،قیمت نفت تا چه میزانی کاهش خواهد یافت و این قیمت پایین تا چه زمانی ادامه خواهد یافت؟ کاهش پنجاه درصدی قیمت نفت در ماه‌های گذشته، دو سوال فوق را مطرح کرده است. اگر چه هیچ کس پاسخ قطعی برای سوال اول ندارد ولی پاسخ سوال دوم به نظر آسان می‌آید.

 آناتولی کالتسکی روزنامه‌نگار و تحلیلگر اقتصادی که از سال 1976 در نشریات معتبری مانند اکونومیست، تایمز مالی و تایمز لندن مشغول کار بوده و سپس به رویترز رفته است، معتقد است که حداقل در سال آینده در بازار نفت باید منتظر قیمت‌هایی در حد 20 تا 50 دلار بود. کالتسکی که کتاب وی در باره سرمایه‌داری بعد از بحران 2008 به زبان‌های چینی، کره‌ای، پرتغالی و آلمانی ترجمه شده است، اکنون اقتصاددان ارشد موسسه‌ای در هنگ‌کنگ نیز هست که به 800 نهاد سرمایه‌گذاری در جهان مشاوره می‌دهد.

این تحلیل و پیش‌بینی‌ها از این جهت قابل توجه است که دولت در بودجه پیشنهادی خود برای سال آینده قیمت 72 دلاری برای نفت را منظور کرده است و با توجه به درآمد ریالی منظور شده در بودجه از محل صادرات نفت، باید حدود 1.2 میلیون بشکه نفت نیز صادر شود تا درآمد مورد نظر دولت محقق شود.

اگر چه فرض تحقق این حجم از صادرات با توجه به احتمال تصویب تحریم‌های جدید علیه ایران و اجرایی شدن آن در سال آینده با اما و اگرهایی هرچند ضعیف مواجه است، کاهش شدید قیمت نفت نسبت به 72 دلار منظور شده در بودجه می‌تواند فشار بیشتری به بودجه سال آینده کشور وارد کند.

دکتر نوبخت معاون برنامه ریزی و نظارت راهبردی رئیس جمهور هفدهم آذرماه وقتی با پرسشی در مورد امکان غیرواقعی بودن پیش‌بینی نفت 72 دلاری در بودجه مواجه شد، پاسخ داد که «چه کسی می توانست پیش بینی کند نرخ نفت کم می شود؟ برای سال بعد هم کسی نمی تواند این نرخ را پیش بینی کند؟ خیلی از کشورها نفت را بالای 80 دلار بسته اند، عراق، نیجریه، مکزیک و روسیه بالای 80 دلار بسته اند، البته خیلی از کشورها هم در بودجه خود این رقم را کمتر بسته اند.»

وی افزود: اگر قیمت نفت کمتر از رقم پیش بینی شده در بودجه باشد با مکانیزم تخصیص کشور و اقتصاد را اداره می کنیم.

نکته مهم اکنون این است که اگر پیش‌بینی‌هایی که از نفت بیست تا پنجاه دلاری سخن می‌گویند، درست از آب در بیایند، باز هم دولت می‌تواند صرفا با مکانیزم تخصیص، اقتصاد را اداره کند یا خیر؛ یا این که بهتر است، همین حالا و در جریان بررسی بودجه در مجلس، تصمیم‌گیران در باره آینده اقتصاد، تخمین کمتری از درآمدهای نفتی را در بودجه سال آینده در نظر بگیرند.

به اعتقاد کالتسکی، قیمت‌های پایین نفت ادامه می‌یاید تا زمانی که حداقل یکی از دو اتفاق مخالف آن حادث شود. احتمال اول این که شاید بیشتر مورد توجه معامله‌گران و تحلیلگران باشد این است که عربستان سعودی بعد از رسیدن به اهداف ژئوپلتیک و اقتصادی خود یک بار دیگر رهبری مهار کاهش قیمت‌ها را به دست گیرد. احتمال دوم این است که قیمت‌ها به سمت تعیین قیمت رقابتی بروند و پس از رسیدن قیمت به وضعیت فروش با حاشیه سود رقابتی، قیمت‌ها به ثبات برسند. اگر چه این سناریویی است که احتمال آن کمتر فرض می‌شود ولی در واقع بازار نفت در فاصله سالهای 1985 تا 2004 از همین فرمول تبعیت کرد.

هر کدام از این دو فرمول که تعیین‌کننده کف قیمت نفت در آینده باشد، این را نمی‌توان نادیده گرفت که به نتیجه رسیدن این مکانیزم‌ها زمان زیادی نیاز دارد. قابل باور نیست که کم بودن قیمت نفت تنها در چند ماه باعث تغییر در مواضع ایران و روسیه شود و باعث شود، تصمیم عربستان عوض شود یا این که تنها چند ماه کاهش قیمت نفت، تولیدکنندگان نفت شیل را از بازار خارج کند و قیمت‌ها افزایش یابند.

از سوی دیگر، احتمال این که قیمت‌ها به سرعت و بر اساس مکانیزم رقابتی به ثبات برسد نیز زیاد نیست. اگر چه سرمایه‌گذاران پرقدرت بازار نفت انتظار دارند که قیمت‌ها به سرعت به دوره قبل از سقوط برگردد ولی بهترین چیزی که آنها می‌توانند انتظار آن را داشته باشند این است که یک محدوده قیمتی به نحو قابل توجهی پایین‌تر در سال‌های آینده حاکم باشد، تا نتیجه رقابت خاورمیانه و نفت شیل بر سر آینده بازار تعیین شود.

سوال اساسی این است که آیا قیمت تقریبا 55 دلاری فعلی نفت، سقف بازه قیمتی جدید است و یا کف آن؟ بررسی تاریخی قیمت‌ها با توجه به نرخ تورم مصرف‌کننده در آمریکا می‌تواند در این باره راهگشا باشد. دوره 40 ساله شروع قدرتنمایی اوپک در سال 1974 تاکنون را می‌توان به سه دوره تقسیم کرد. از سال 1974 تا 1985، قیمت نفت با ارزش فعلی دلار، بین 48 تا 120 دلار بود. از سال 1986 تا 2004 به استثنای دو مقطع زمانی بحران روسیه در 1998 و جنگ عراق در سال 1991، قیمت نفت بین 21 تا 48 دلار بود و از سال 2005 تاکنون و به استثنای مقطع کوتاهی از بحران اقتصادی سالهای 2008و 2009، الگوی قیمت نفت شبیه به دوره 1974 تا 1985 بود.

آن چه که دوره‌ها را مهم می‌سازد این است که الگوی قیمت نفت در ده سال گذشته بسیار شبیه دوره 1974 تا 1985 و دوره تسلط اوپک بر بازار است. ولی شرایط در دوره 1985 تا 2004 کاملا متفاوت بود. این تفاوت را می‌توان با فروپاشی قدرت اوپک و جایگزینی نظام قیمت رقابتی توضیح داد. بعد از این و با اوج‌گیری نیاز چین به نفت، باز هم اوپک بر بازار نفت تسلط یافت.

با تمایز قائل شدن بین دوره‌های فوق، می‌توان نتیجه گرفت که پنجاه دلار مرز دوره‌ای است که شروع شده است؛ اما آیا پنجاه دلار، کف قیمت نفت در دوره جدید است یا سقف آن؟

دلایل زیادی وجود دارد که نشان می‌دهد باید در دوره جدید منتظر قیمت‌هایی در محدوده 20 تا 50 دلار بود. فشارهای فنی و زیست محیطی در حال کاهش تقاضای بلندمدت به نفت است و می‌تواند آینده برخی از منابع پرهزینه نفت را تهدید کرده و انها را شبیه برخی منابع امروزی ذغال سنگ کند که کسی خواهان آن نیست. ولی از سوی دیگر، دلایل دیگری نیز برای فشار بیشتر برای کاهش قیمت وجود دارد. برداشته شدن تحریم‌های ایران و روسیه و پایان درگیری‌های عراق و لیبی می‌تواند نفت به مراتب بیشتری را روانه بازار کند که از نفت سعودی‌ها هم موثرتر خواهد بود.

نفت شیل آمریکا احتمالا قدرتمندترین دلیل برای وارد شدن به دوره قیمت‌گذاری رقابتی نفت و جایگزین شدن انحصار اوپک با شرایطی مشابه دوره 1985 تا 2004 است. اگر چه نفت شیل به نسبت گرانتر تولید می‌شود ولی تولید آن را می‌توان به سرعت قطع و وصل نمود. در واقع اکنون تولیدکنندگان نفت شیل هستند که می‌توانند به جای سعودی‌ها به نوسانات در مصرف پاسخ دهند. در یک بازار رقابتی، سعودی‌ها و دیگر تولیدکنندگان سنتی نفت ارزان، با تمام توان به بازار نفت پمپاژ می‌کنند و در مقابل تولیدکنندگان نفت شیل، هر گاه تقاضایی وجود داشت وارد بازار می‌شوند. این بدان معنا خواهد بود که قیمت 40 تا 50 دلاری نفت شیل آمریکا، سقف قیمت نفت در دوره جدید خواهد بود و نه کف آن.

از سوی دیگر وقتی که قیمت نفت به کف محدوده فوق رسید، دلایل خوبی برای بازگشت انحصار اوپک و تجدید دوره نفت 50 تا 120 دلاری وجود دارد. اعضای اوپک منافعی جدی در جلوگیری از قیمت‌گذاری رقابتی نفت دارند و می‌توانند باز هم به صورت یک کارتل هماهنگ عمل کنند. اگر چه تعیین دستوری قیمت نفت به وسیله اعضای اوپک با توجه به ورود نفت شیل به بازار سخت‌تر شده است، این کشورها می‌توانند در سال آینده و با بیرون رفتن برخی تولیدکنندگان شیل از بازار، بار دیگر انضباط را بر میزان تولید خود اعمال کنند. تحرک اقتصاد جهانی و افزایش تقاضا می‌تواند شانس اوپک را افزایش دهد.

به هر حال یکی از این دو سناریو حاکم خواهد شد یا نفت رقابتی 20 تا 50 دلاری و یا دوره حاکمیت اوپک و نفت 50 تا 120 دلاری ولی به اعتقاد کالتسکی، نفت به قیمت پنجاه دلار خواهد رسید و حداقل برای یک سال گرانتر هم نخواهد شد.