یکی از پرسش‌های مهم در زمینه استغفار ، این است که : چگونه استغفار کنیم؟ و چه استغفاری مجرب‌تر است ، و ما را در دست یافتن به آثار و برکات استغفار زودتر به مقصد می‌رساند؟

پاسخ این سوال به صورت پراکنده در الهامات پیامبر و اهل بیت پاکش (علیهم السلام) آمده است ، و با توجّه به موارد گوناگونی که ، به تلاوت نسخه‌های متفاوت استغفار سفارش شده ، به میزان فهم و ظرفیّت اشخاص ، برای هر نوع استغفار ، آثار خاصّی ذکر گردیده است . و هر یک جایگاه ویژه‌ای دارد و اثر خاصّی را ایفا می‌کند . و در اکثر موارد آثار مشترکی نیز دارند .

این بدان خاطر است که همان‌گونه که بدن انسان ، به غذاها ، میوه‌ها ، سبزی‌ها و نوشیدنی‌های مختلف احتیاج دارد، تا انواع ویتامین‌های لازم بدن تأمین شود . و اکتفا کردن به یک نوع خوردنی یا نوشیدنی ، باعث نارسایی‌ها و کمبودهایی در بدن گشته و سلامت جسم او را به خطر می‌اندازد، روح بشر نیز محتاج به انواع عبادات، اذکار و ادعیه است، که هر نوعی از آن‌ها مکمّل نوع دیگر است و از تأثیر آن‌ها در شادابی و سبکبالی روح انسان ، نباید غافل گشت .

استغفاری برای نوشته نشدن گناه در نامه عمل

یکی از انواع استغفار، استغفاری است که با عبارات مختلف در روایات ذکر شده است و کم‌ترین اثر آن جلوگیری از نوشته شدن گناه در نامه عمل انسان است.

امام صادق (علیه‌السلام) حدیثی از جدّشان رسول خدا (صلی الله علیه و آ له و سلم) روایت می‌کنند که در بخشی از آن رسول خدا (صلی الله علیه و آ له) می‌فرمایند :

بنده تصمیم می‌گیرد عمل نیکی را انجام دهد . اگر بعد از تصمیم، آن را انجام نداد، خدا به خاطر نیّت نیکش ثواب یک حسنه برایش می‌نویسد . ولی اگر بر اساس نیّتش عمل کرد ثواب ده حسنه برای او قرار می‌دهد.
 

همین بنده تصمیم می‌گیرد گناهی را مرتکب شود، چنانچه آن را انجام ندهد، هیچ چیز در نامه عملش نوشته نمی‌شود. و اگر مرتکب آن گشت ، هفت ساعت مهلت داده می‌شود، فرشته مأموری که کارهای نیک را ثبت می‌کند ، به فرشته مأمور کارهای زشت ـ که فرشته سمت چپ است ـ می‌گوید: عجله نکن شاید پس از گناه ، عمل نیکی انجام دهد که آن را از بین ببرد، چرا که خداوند می‌فرماید: إِنَّ الْحَسَناتِ یُذْهِبْنَ السَّیّئاتِ .( سوره اعراف ، آیه 114 .): به راستی ، اعمال نیک ، اعمال بد را از بین می‌برد .

اگر این بنده بگوید: « أَسْتَغْفِرُاللهَ الَّذی لا إِلـهَ إِلاّ هُو ، عالمُ الْغَیْبِ والشَّهادَة ، العَزیزُ الحَکیمُ ، الغَفُورُ الرَّحیمُ ، ذُوالجَلالِ وَ الإِکْرامِ وَ أَتُوبُ إِلَیْهِ ».« از خداوند ، طلب آمرزش می‌کنم ، خدایی که معبودی جز او نیست، دانای نهان و آشکار، ارجمند و نیرومند و صاحب حکمت است، ( نسبت به گنه‌کاران ) بسیار آمرزنده و ( نسبت به مومنان ) بسیار مهربان و صاحب جلالت و جوانمردی است ؛ و به سوی او توبه می‌کنم »، چیزی در نامه عملش نوشته نمی‌شود.

ولی اگر هفت ساعت بگذرد ، حسنه‌ای انجام ندهد و توبه و استغفار هم نکند ، مأمور حسنات به مأمور سیئات می‌گوید: « اُکْتُبْ عَلیَ الشَّقِیِّ المَحْرومِ ».

بنویس گناه او را که ( به خاطر انجام ندادن عمل نیک و ترک توبه و استغفار ) شقیّ و بدبخت ، و از رحمت خدا محروم گردید. (1).

استغفاری برای دست یافتن به گنج علم یا مال

یکی از انواع استغفار که تلاوت آن به تعداد خاصّی برای حلّ مشکلات اقتصادی یا علمی به تجربه رسیده است ، استغفاری است که خواندن آن به مدّت دو ماه، روزی چهارصد مرتبه سفارش شده است.

امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرمایند:

هر کس تا دو ماه روزی چهارصد بار پی در پی بگوید:« أَسْتَغْفِرُ اللهَ الَّذی لا إِلـهَ إِلاّ الْحَیُّ الْقَیُّومُ ، هُو الرَّحْمنُ الرَّحیمُ ،  بَدیعُ السَّماواتِ وَ الأَرْضِ ، مِنْ جِمیعِ ظُلْمی وَ جُرْمی و إِسْرافی عَلی نَفْسی وَ أَتُوبُ إِلَیْهِ».

« از خداوند ، طلب آمرزش می‌کنم ، خدایی که معبودی جز او نیست ، زنده‌ای ازلی و ابدی ، سرپرستی بی همتا و پدید آورنده آسمان‌ها و زمین است . از همه ستمی که به خود کرده و جرمی که مرتکب گشته‌ام و اسراف و زیاده‌روی که بر نَفْس خویش روا داشته‌ام ( آمرزش طلبیده ) و به سوی او باز می‌گردم »، یا گنجی از علم و دانش به او داده می‌شود ، یا گنجی از مال و ثروت روزیش می‌گردد. (وسائل الشّیعه ، ج 7 ، ص 225 ).

استغفاری برای ثروت بی گمان

گفتن استغفار همراه با اذکار دیگر ، بار معنوی آن را بیشتر می‌کند ، به همین خاطر امامان (علیهم السلام) برای حلّ مشکلات دوستان و شیعیانشان ، گاهی تلاوت استغفار را همراه با اذکار دیگر سفارش می‌نمودند، که این خود یکی از انواع استغفار به شمار می‌آید و نقش به سزایی در روا ساختن خواسته‌های انسان دارد.

ابی جعفر شامی گوید: در شام مردی به نام هلقام بود ، او این حدیث را برایم نقل کرد :

خدمت مولایم موسی بن جعفر (علیهما السلام) رفتم و عرض کردم : به من دعایی تعلیم نمایید که جامع دنیا و آخرت باشد و مختصر هم باشد .

امام (علیه‌السلام) فرمودند : بعد از نماز صبح تا طلوع آفتاب این ذکر را بگو:

« سُبْحانَ اللهِ العَظیمِ وَبِحَمْدِهِ ، أَسْتَغْفِرُ اللهَ ، وَأَسْأَلُهُ مِنْ فَضْلِهِ » : « منزّه است خدایی که با عظمت است و به حمد و ستایش او مشغولم ، از خداوند آمرزش می‌طلبم و از فضل و عنایتش سوال می‌کنم ».

هلقام گفت: وضعیّت من در میان خاندانم از همه بدتر بود، نمی‌دانم چه شد که (بعد از تلاوت این ذکر شریف) ناگهان ارثی از طرف شخصی به من رسید که فکر نمی‌کردم بین او و من پیوند خویشاوندی باشد ، به حدّی وضع مالی و اقتصادیم رونق یافت که امروز توانگرترین فرد در میان بستگان خود هستم ، این برکات نبود مگر به خاطر آنچه بنده صالح خدا ، مولایم حضرت موسی بن جعفر (علیهما السلام) به من آموخت .(کافی ، ج 2 ، ص 550 ).

استغفاری برای محبوبیّت نزد خدا و استجابت دعا

نمونه دیگر طلب آمرزش از خداوند که در روایات متعدّدی بدان سفارش شده است و فضایل زیادی برایش نقل گردیده است ، گفتن « أَتُوبُ إِلَی اللهِ » است ، که آثار و برکات فراوانی را برای انسان به ارمغان می‌آورد. پیامبر و امامان معصوم (علیهم السلام) مواظبت تامّی بر تلاوت این ذکر داشته‌اند.

امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرمایند :

خدا مومنی را دوست دارد که زیرک باشد و زیاد توبه کند . آن گاه فرمودند : رسول خدا (صلی الله علیه و آ له و سلم) بدون آن که گناهی کرده باشند ، روزی هفتاد بار توبه می‌کردند.
حارث گوید: به امام صادق (علیه‌السلام) گفتم آیا پیامبر (صلی الله علیه و آ له و سلم) ( ذکر توبه را چنین ) می‌فرمودند: «أَسْتَغْفِرُاللهَ وَ أَتُوبُ إِلَیْهِ » ؟

فرمودند : رسول خدا (صلی الله علیه و آ له و سلم) می‌فرمودند : «أَتُوبُ إِلَی اللهِ». (وسائل الشّیعه ، ج 10 ، ص 511 )

برای گشایش در امور و حلّ مشکلات سخت

گفتن این استغفار در حلّ معضلات سخت زندگی به تجربه رسیده است  و گره‌های کور بسیاری از افراد ، با همین ذکر باز شده است! آنچه مهم به نظر می‌رسد تعداد آن است که در حدیث پر باری سی هزار بار ذکر شده است و اشخاص متعددی با تلاوت آن به این تعداد ، به حوایج خود دست یافته‌اند.

پیغمبر اکرم (صلی الله علیه و آ له و سلم) در حدیث زیبایی می‌فرمایند : هر کس مشکلی طاقت فرسا پیدا کرد ، یا مصیبتی سخت بر او وارد شد ، یا در زندگی به تنگنا افتاد ، سی هزار بار بگوید:« أَسْتَغْفِرُاللهَ وَ أَتُوبُ إِلَیْهِ » در این صورت خداوند گره از کارش می‌گشاید و گشایشی در زندگی او قرار می‌دهد .(مستدرک الوسائل ، ج 12 ، ص 143 )

چه زیبا است ! که شیعه گنه‌کاری ، به نیّت بر طرف شدن موانع فرج مولای عزیزش ـ که گناه شیعیان یکی از آن‌ها است ـ همین استغفار را به تعداد مذکور ـ سی هزار بار ـ در اوقات استجابت دعا ، تلاوت کند، تا هم گناهش ریخته و غمی از دل مولای غریبش برداشته شود و هم مقدّمات خلاصی یوسف زندانی فاطمه (علیها السلام) را از زندان غیبت فراهم کرده باشد ! و در ضمن خداوند گره از کارش بگشاید .