به گزارش مجله شبانه باشگاه خبرنگاران، مجموعه بازار تهران در ضلع جنوبی خیابان 15 خرداد و حد فاصل آن با خیابان های مولوی، خیام و 17 شهریور، در بافت قدیمی و تاریخی شهر واقع شده و چون گذشته مهم ترین مرکز تجاری و بازرگانی است. بازار تهران همراه دیگر بناهای تاریخی محدوده خود مانند مسجد امام ، مسجد جامع و… از مجموعه های مهم تاریخی و هنری شهر تهران محسوب می شود. با توجه به مدارک و شواهد موجود بنای اولیه بازار بدوره شاه تهماسب صفوی و همزمان با ساخت برج و بارو و دروازه های شهر تهران در حدود سالهای 930 – 948 ه ق تعلق دارد.

 ظاهرا چهار بازار لبافها ، کرجی دوزها، سراجها و نعل چی ها ، قدیمی ترین بخش بازار تهران است. به نوشته صنیع الدوله ، چهار سوی بزرگ و کوچک بازار در زمان فتحعلی شاه قاجار ساخته شد. در این زمان مجموعه بازار به طرف شمال غرب و غرب توسعه یافت، بطوریکه به تدریج حد فاصل بین ارگ و مسجد جامع به بخش پر رونق بازار تبدیل شد و معروف ترین و معتبرترین سراها و تیمچه ها در این محدوده فعال شدند.

در دوره ناصرالدین شاه بر تعداد راسته ها و رسته های بازار افزوده شد و تعدادی سرا و تیمچه معتبر ساخته شد. مانند دیگر مجموعه بازار های تاریخی هر کدام از راسته ها ، رسته ها ، سراها و تیمچه های بازار تهران به صنف و فعالیت خاصی اختصاص داشت.

در این دوره بخش های اصلی عبارت بود از: بازار کفاشان، بازار فرش فروشان، بازار بین الحرمین(سلطانی جعفری)، بازار چهار سوق بزرگ، مسجد جامع، بازار چهار سوق کوچک، بازار چهل تن(که از قدیم ترین بخش های بازار و مربوط به دوره فتحعلی شاه است )، بازار آهنگران ، بازار مسگران و بازار پاچنار. علاوه بر این در نقاط دور و نزدیک بازار بازارچه هایی ساخته شد که محلات مختلف شهر را تغذیه می کند. از جمله بازارچه معیر و قوا الدوله که بازارچه دوقلو مشهور بودند. از بازار کربلایی عباس علی کمر گچی، بازارچه نایب السلطنه و… فقط نامی باقی مانده است.

در خیابان ناصرخسرو نزدیک مجموعه اصلی بازار نیز بازارچه ها و تیمچه هایی وجود داشت که امروزه بقایای برخی از آنها مانند بازارچه مروی از دوره فتحعلی شاه و تیمچه صدر اعظم باقی است. رشد و گسترش و پیشرفت سریع تهران معماری سنتی بازار را دچار آشفتگی بسیار کرد. بطوریکه بخشهای زیادی از بازار نوسازی و یا بازسازی شد و تناسب موجود میان بخشهای مختلف آن از میان رفت.

در حال حاضر بخشهای قدیمی و جالب توجه بازار عبارتند از سر در بازار در سمت سبزه میدان، بازار امیر، چهار سوق بزرگ، تیمچه های حاجب الدوله ، علاءالدوله، قیصریه و مهدیه و همچنین بخشهایی از بازار که در ارتباط با مسجد امام، مسجد جامع و بناهای تاریخی دیگر قرار دارد. بنای اولیه سبزه میدان در سمت شمالی مجموعه بازار مربوط به اوایل دوره صفویه است اما در دوره قاجاریه و سال 1268 ه ق بدستور امیرکبیر حاج علی خان مقدم مراغه ای( حاجب الدوله) تغییرات عمده ای در وضع سبزه میدان داد.

 این میدان در دوره های مختلف یکی از مراکز مهم مذهبی، اجتماعی و سیاسی تهران بود و در آن انواع مراسم مذهبی و سیاسی اجرا می شد. در ضلع جنوبی سبزه میدان سر در زیبایی وجود دارد که به راسته های مختلف بازار راه می یابد. این سر در دهانه های اطراف که به مغازه ها اختصاص دارد، وسیعتر و پر کارتر است . بخشهای قدیم بازار تهران با پوشش طاق و گنبد مسقف شده و روشنایی آنها از روزنه های تعبیه شده در گنبد های آجری آن تامین می شوند. اما بخشهای صدمه دیده یا جدید بازار با مصالح جدید و موقتی پوشش یافته و فاقد معماری در خور توجهی است.

چهارسوق بزرگ که در بازاری به همین نام قرار گرفته فضای هشت ضلعی است که با گنبد مدور نسبتا کوتاهی پوشش داده و سطح داخل آن دارای گچ کاری است. این بنا در سال 1222 ه ق ساخته شده است. تیمچه حاجب الدوله در کنار مسجد امام قرار دارد و از با ارزش ترین بناهای بازار است که در دوره ناصرالدین شاه توسط حاج علی خان حاجب الدوله ساخته شده است.

در دوره اخیر در فضای داخلی این بنا، مجموعه تجاری جدیدی ساخته اند که اصالت و صورت قدیمی بنا را دگرگون کرده است. از بناهای دیگر بازار تیمچه مهدیه در ابتدای بازار امیر (کفاشان) است که درارای پوشش عظیم ضربی و یزدی بندی عالی است

آدرس :تهران – ضلع جنوبی خیابان 15 خرداد و حد فاصل آن با خیابان های مولوی، خیام و 17 شهریور

قدمت : صفویان(907-1135 ه ق )

( تاریخ میلادی : 1501-1722 م )