نخستین مستشرقی که بازار زنجان را در سفرنامه خود توصیف کرده " پرنس آلکسیس سولتیکف " روسی است که در سال 1216 از بازار زنجان دیدن نموده است.

بعد ها در سال 1324 چندین سرا ، مسجد ، گرمابه به مجموعه بازار بالا که مشتمل بر بازار قیصریه،بازار بزاز ها ، حجت الاسلام امامزاده و عبدالعلی بیک است افزوده شد.

این بازار که طویل ترین بازار ایران میباشد از سوی غرب به شرق گسترده شده است و بدین لحاظ بازار پایین و بازار بالا تقسیم و نامگذاری شده است.

راسته‌ها

بازار زنجان از نظر تولید و نوع فعالیت به هشت راسته تقسیم می‌شود از جمله راسته زرگرها، کفاشها، بزازها، سراجها و چند راسته دیگر. از کاروانسراهای این مجموعه که در قدیم نقش مؤثری در عرضه کالاها ایفا می نموده است، سرا یا کاروانسرای حاج علی قلی و سرای حاج کربلایی علی را می‌توان نام برد.

راسته‌های فرعی

تنوع مشاغل و گردش در جهت استقرار صنوف همسان باعث تشکیل راسته‌های تخصصی و فرعی در اطراف راسته اصلی می شود که در بیشتر موارد به عرضه نوع خاصی از اجناس یا خدمات اشتغال می‌یابند.

راسته‌های حاج حسن، ترابی، حاج حیدر، انگورانی، صباغ‌ها، رستمخانی و آقا از جمله راسته های فرعی بازار زنجان محسوب می‌شوند.

مهمترین شاخه فرعی بازار، راسته حجه الاسلام است که بموازات راسته اصلی بوجود آمده و به قیصریه متصل می‌شود.

تکنیک‌های معماری و سبکها وشیوه‌های تزئینی دوران قاجار در راسته ها، حجره ها، چهار سوقها، مساجد، سراها و کاروانسراهای درون شهری، گرمابه‌ها به شکل زیبا اجرا شده است.

این فنون عبارتند از: کاربرد انواع طاق و قوسهای هلالی، جناغی و ضربی، و گهواره‌ای خاصه در راسته‌های اصلی و فرعی، مزین به آجر چینیهایی با طرحهای مختلف هندسی خفته، راسته، و حصیری، و بکارگیری آجر و کاشی به سبک قدیمی، و کاشیکاری به رنگها و طرحهای قاجاری درسطوح خارجی و داخلی بنا ها، طاقنماها، طاق و قوسها و همچنین ستون نماهای گلدانی. اوج این سبک های معماری و شیوه‌ها و نو آوریهای تزئینی در اجزا و ارکان مساجد تاریخی زنجان مخصوصا مسجد جامع زنجان به ظهور رسیده است.

این مجموعه در زمینی به مساحت 15 هکتارساخته شده که 5 هکتار آن به فعالیت های اقتصادی ، 7 هکتار آن به سکونت ، 1 هکتار آن به اماکن و 2 هکتار دیگر به شبکه ارتباطی اختصاص دارد.این بازار 56 راه ورودی اصلی و فرعی به شبکه ارتباطی کل شهر دارد و با دارا بودن حدود 1000 باب مغازه جایگاه فعالیت 10 نوع شغل است.

از گذشته های دور بازار با توجه به ویژگی های معماری و هنری آن همواره محل مناسبی برای برخورد آرا و افکار اجتماعی بوده و همچنین نقش برجسته ای در حفظ آداب و سُنن ملی و مذهبی داشته است.

سراها

کاروانسراهای بازار زنجان یا بعبارت دیگر سراهای آن از ارزشمند ترین عناصرتجاری و معماری این بازار به حساب می‌آیند. سراها غالبا محل استقرار تجارتخانه‌ها بوده‌اند و همگی دارای حیاط مرکزی هستند. نکته مهم در مورد سراها چگونگی ارتباط آنها با راسته و نحوه حر کت در داخل آنهاست.

از کاروانسرا های این مجموعه که در قدیم نقش مؤثری در عرضه کالا ها ایفا میکرد سرای حاج علی قلی و سرای حاج کربلایی علی را میتوان نام برد.

سراهای ملک ، حاج شعبان ، حاج فتح ا... ، حاج جواد ، نهالی ، شاطرعلی ، حاج رحمان قربانی ، حاج کلبعلی ، حاج شامی ، بالاو پائین از جمله سراها ی حیاطی بازار زنجان هستند.

از آنجایی که شهر زنجان تابستان های گرم و زمستان های سرد و نا آرام دارد،کالبد و پوشش سقفی بازار طوری طراحی شده که در داخل آن تغییرات هوای بیرون احساس نمی شود.

یکی از خیاطان قدیمی شهرزنجان که 40 سال در یکی از مغازه های بازار خیاطی کزده می گوید: در ایام قدیم تاجران و مسافرانی که از شهر های دور ونزدیک مثل طارم و ابهر عازم زنجان می شدند تا کالاهای خود رادر بازار دادوستد نمایند با حیوانات وچارپایانشان وارد کاروانسرا ها میشدند و در آنجا اطراق می کردند

وی همچنین می گوید این کاروانسراها دارای جای خواب نیز بودند و تاجران شب را در آنجا سپری می کردند.

حاج حسین درآخر می گوید: راسته ی بزازان که جز راسته های معروف بازار قیصریه بود یکی از پر رونق ترین راسته ها بوده و بزازان معروف و سرشناس شهر در آنجا مشغول به کار بودند.

گفتنی است مجموعه ی بازار قدیمی زنجان در سال 1374 از سوی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری با شماره 1440 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

انتهای پیام/ش